Volledige werken. Deel 13. Brieven en dokumenten uit de jaren 1868-1869

[22 april 1869
Ingezonden Stuk in De Noordbrabanter]

22 april 1869

Ingezonden Stuk in De Noordbrabanter, no. 47, inzake Multatuli's spreekbeurt d.d. 14 april 1869. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

subjectiviteit: de krant heeft subjecticiteit en ook objecticiteit.

[p. 455]

Vrije gedachten over vrije studie.
(Ingezonden.)

Toevallig las ik N^o. 45 van de Noordbrabanter jaargang 1869; ik zeg toevallig, want hoe groot mijne belangstelling ook zijn moge in hetgeen te 's Bosch zoo al gebeurt, is het mij onmogelijk alles te lezen. De redactie vergeve mij die onmogelijkheid! Nu dan, toevallig las ik in de Noordbrabanter van 17 April eenige regels over zekere lezing, gehouden in de bovenzaal van den heer Cordens en dat wel door Multatuli. Dus (zoo dacht ik) Multatuli las te 's Bosch! en wat? eene reeds elders gehouden lezing over de vrije studie? Nu volgde ik dadelijk zijn raad, en begon eene vrije studie over die vrije studie; ik wilde zelfs de lezing niet nagaan. De titel was mij genoeg, want ik wilde vrij blijven ook van den invloed van Multatuli. Ik ben zoo onafhankelijk van karakter, en wil zoo vrij zijn, als het maar mogelijk is; doch eene vrijheid wil ik niet, die van krankzinnig te zijn.

En zie. Ik kreeg eene vrije gedachte, en deze was dat ik niet goed begreep wat vrije Studie is. Ik heb wel ooit leerlingen gezien, die zoo vrij waren dat ze de vrije studie verkozen boven de geregelde studie: in hun oog was geregelde studie niet vrij. Ze zijn thans op jaren en mogen oordeelen: mij dunkt vrije studie is speelwerk, geregelde studie ontwikkeling, ware vooruitgang!

Maar Multatuli is geen kind meer: vrije studie is welligt iets anders: studie zonder stoornis.

Zoo is de studie nergens vrijer dan op mijne kamer. Daar in de eenzaamheid werkt mijn geest... en de pen is te traag om de duizende vrije gedachten te boeken... En dan sta ik soms in verrukking en onwillekeurig uit zich mijn gemoed in zeer vrije woorden: Leve de vrijheid!... En ik zweef... tot dat mijn geest uitgeput door de surexcitatie, naar banden zoekt, die mij tot bewustzijn brengen. En terwijl het Leve de vrijheid nog weergalmt, verheug ik mij in die banden, die mij de vrijheid van het bewustzijn teruggeven.

En wat nu? Woensdag ll. las iemand in de bovenzaal van den heer Cordens!... hij las en zoolang hij door den eerbied voor zijne hoorders of door het schrift nog gebonden was (dus nog niet vrij) was het dragelijk! dan, weldra vrijmoedig vooruit! Schilderachtige vergelijkingen... beelden... kwinkslagen!... De Surexcitatie neemt toe. Waartoe banden? Waartoe omzichtigheid?... Wat ik zie is!!... Een on-wezen! en dit neemt alle vormen aan, juist gelijk ik begeer: mijne subjecti-

[p. 456]

viteit poseert de objectiviteit! - En ik zie eene zee van negaties!... en onder deze verlokt mij het wanstalligste ongeloof! het moet er uit, vrij uit! ik heb vrij gedacht, vrij gestudeerd, ik wil vrij spreken... En de man sprak!

Ik heb wel eens gehoord dat om iemand een geheim te ontfutselen, men hem moet boos maken. Fénélon sprak reeds van die manoeuvres in zijne Télémaque. Doch dat gaat altijd niet: soms wil men niet boos worden. - Er is dan nog een ander middel, geheel modern, en dat is zeer eenvoudig: juich een dwazen toe en hij zal onbeschaamd nog meer dwaasheden verkondigen. Toejuiching geeft moed... Multatuli meende bijval te vinden: hij gaat voort en nu komt er licht! Welk licht? Niet het licht der zon: in dit licht is men niet vrij! neen, maar zeker sterrengeflikker, phosphorvlammetjes van het ongeloof! En bij dat licht was het alsof de hoorders met hun verstand op hol waren: ze werden opgewonden(?) en zeiden zoo wat half bedeesd: het is mooi!

En nu basta! welligt zijn nog andere vrije gedachten in aantocht... dus tot later!