Volledige werken. Deel 13. Brieven en dokumenten uit de jaren 1868-1869

[19 juni 1868
Van den Rijn (XXXV)]

19 juni 1868

Bijdrage van Multatuli in de Opregte Vrijdagsche Haarlemsche Courant, no. 143. (M.M.)

tientallig stelsel: de rationalisering van de maten, gewichten en munten is een proces geweest dat in verschillende europese landen tot in de twintigste eeuw heeft geduurd.

Van den Rijn, 17 Junij.

Volgens berigten uit Berlijn, is door den noordduitschen Rijksdag een tientallig stelsel voor maten en gewigten aangenomen, hetwelk echter eerst in 1872 zal worden ingevoerd. De Kölnische-Zeitung zegt daarover het volgende: ‘Deze maatregel is ontegenzeggelijk van groote beteekenis, en tevens noemen wij, in overeenstemming met het gevoelen van den Afgevaardigde Twesten, de bepaling dat sommige duitsche benamingen zullen behouden blijven, zeer doelmatig, aangezien wij ons daarvan eene meer geleidelijke algemeene invoering voorstellen. Nu zal, naar wij hopen, ook weldra eene decimale indeeling der munt volgen, waarop reeds in de verhandelingen van den Rijksdag gedoeld is.’

Omtrent het nieuwe stelsel van maten en gewigten, deelen andere dagbladen o.a. het volgende mede: ‘De grondslag van het stelsel is het veertig-millioenste deel van den omtrek der aarde, of de meter, waarvan een platina-standaard te Berlijn bewaard wordt. Deze meter, waaraan men in het Duitsch den naam Stab geven zal, verschilt, volgens naauwkeurige waarnemingen, slechts eenige millioenste deelen van den platina standaard, die, als grondslag van het stelsel, te Parijs gedeponeerd is, en welk verschil hoogstwaarschijnlijk is toeteschrijven aan de moeijelijkheid om aan de bedoelde voorwerpen een volkomen gelijken graad van warmte medetedeelen; hetgeen evenwel in de praktijk geen noemenswaardig verschil oplevert. Het honderdste deel des meters (centimeter) heet Neuzoll; het duizendste deel (millimeter), Strick. Tien meters (decameter) maken eene Kette uit; duizend meters zullen kilometer genoemd worden. Voor vlak-

[p. 63]

temaat zal de vierkante meter (Kwadratstab) als eenheid gelden; honderd kwadraatmeters dragen den naam Ar, en tienduizend kwadraatmeters zullen Hektar genoemd worden. Voor inhoudsmaat geldt de kubiekmeter als grondslag; het duizendste deel daarvan de liter of Kanne; de halve kan heet Schoppen; honderd kannen maken een hectoliter of Vat, en vijftig kannen een Schepel uit. Voorts zal de mijl eene lengte hebben van 7500 meters. De gewigtseenheid is de kilogram, gelijkstaande met het gewigt van eene kan gezuiverd water, bij 4^o warmte van den honderddeeligen thermometer. De kilogram verdeelt men in 1000 grammen, met decimale onderverdeeling. Tien grammen maken een Neu-Loth; het tiende deel van een gram heet decigram; het honderdste, centigram, enz. Een half kilogram heet een pond; 100 ponden maken een centenaar, en 1000 ponden eene Tonne uit.’ - De Mainzer-Beobachter zegt, het zeer te betreuren, dat bij dezen prijzenswaardigen vooruitgang niet meer eenvoudigheid in de terminologie in acht genomen is. ‘Wij, voor ons (zegt het blad), nemen de vrijheid, van den heer Twesten en de Kölnische-Zeitung van gevoelen te verschillen omtrent de wenschelijkheid om sommige oude benamingen aantehouden, en gelooven geenszins, dat dit de invoering gemakkelijker maken zal; integendeel, wij verwachten daarvan verwarring, vooral daar men zich er op schijnt toegelegd te hebben om het nieuwe stelsel zoo onsmakelijk mogelijk te doen zijn. Wat hebben wij met milligram, dekagram en hektar te maken? Het aannemen van meter, liter en kilo zou voldoende en eenvoudiger, en dus, naar ons inzien, praktischer geweest zijn. Eenmaal met den meter kennis gemaakt hebbende, is het begrip van tiendeelige onderdeelen en veelvouden voor ieder gemakkelijk te vatten, zonder het lastige geheugenwerk, 't welk nu die bastaardnamen vorderen. Om de beteekenis van het woord Ar te vatten, moet men den landman die uitdrukking doen herleiden in 100 kwadraatmeters, of het vierkant op de lijn van 10 meters. Indien men dus ter verduidelijking van die vreemde namen gedurig op het gronddenkbeeld des stelsels moet terugkomen, zou het, o.i., beter geweest zijn, dat gronddenkbeeld tevens in de uitdrukking te bewaren, en liever van 1/1000 meter dan van een millimeter, - liever van 10 meters dan van eene kette of dekameter te spreken. Tegen het behouden van de benaming mijl zouden wij minder bedenking hebben, ofschoon wij weder niet inzien, waarom aan deze latijnsche uitdrukking voor 1000 schreden de

[p. 64]

voorkeur zou moeten worden gegeven boven het voor ieder begrijpelijke 1000 of 10,000 meters. De bepaling, dat voortaan zoodanige mijl eene lengte van 7500 meters hebben zal, noemen wij zonderling en in strijd met het geheele stelsel. Ook heeft het ons bevreemd, dat bij de nieuwe bepalingen niet schijnt gedacht te zijn aan het overeenbrengen van zeemijlen met de thans aangenomen afstandsmaat.’

- De Kölnische-Zeitung deelt het volgende mede: ‘De intrekking der afzonderlijke gezantschappen van de Hansesteden te Londen, te Parijs en te Washington is eene nieuwe schrede tot het concentreren van de diplomatie te Berlijn. De omstandigheid, dat Italie, hoewel het zijne diplomatieke verhouding tot Duitschland, over het geheel genomen, aan den gezant bij het Noordduitsch-Verbond heeft opgedragen, nog altijd bij kleinere Hoven gemagtigden aanhoudt, vindt hare verklaring in den wensch der italiaansche Regering om door de afzonderlijke Staten uitdrukkelijk erkend te worden; eene begeerte, die evenwel, met het oog op het Tolverdrag van 1865, waarbij die erkenning behoorlijk gestaafd werd, als overbodig te beschouwen is. Het niet-opheffen van dusdanige gezantschappen van ondergeschikt belang, als bijv. in Mecklenburg, schijnt dan ook feitelijk alleen in verband te staan met representatie bij familie-feesten, vorstelijke bezoeken en dergelijke gelegenheden.’