Volledige werken. Deel 12. Brieven en dokumenten uit de jaren 1867-1868

[11 april 1868
Het zwarte boek I in de Sneeker Courant]

11 april 1868

Redactioneel artikel over de Havelaar-kwestie in de Sneeker Courant, nr. 30. (Gemeente-archief Sneek; fotokopie M.M.)

Wacht U bovenal zorgvuldig
Ooit aan Neêrlands roem te knagen.
............
Laat voorts niemand U verdenken
Alsof gij aan 't feit zoudt twijflen,
Dat sints zijn bestaan, ons Neêrland
Een aparten Lieven Heer heeft.

j. van lennep.

Gij zult niet stelen.

8ste gebod.

I.

Mr. J. van Lennep meent het goed met zijne landgenooten en deze meenen het wederkeerig goed met hem. Althans, hij kan nog al een potje breken alvorens zijne geheele reputatie in scherven ligt, getuige de spoedige absolutie voor zijne vaderlandsche geschiedprentjes. Wij willen er hem dan ook volstrekt niet lastig over vallen, dat hij, in een oogenblik van schalksche ondeugendheid, het ironiesch dichtstukje schreef waaraan wij bovenstaande regels ontleenden. Trouwens iedereen, zelfs de strengste piëtist, - en onder die rubriek kan men v. L. toch nog niet rangschikken - heeft wel eens oogenblikken in zijn leven waarin zijn bonhomie de boventoon heeft op zijn piëtismus, en juist in zulke oogenblikken schijnt onze waarheidszin zich bizonder er op toe te leggen om aan onze menschenvrees een poets te spelen, althans hij verleidt ons al spoedig om uit te spreken, wat anders gewoonlijk slechts gedacht, maar, uit vrees voor profane ooren, naar de diepste schuilhoeken van ons hart terug gedreven wordt. In verband met bovenstaande bewering make men intusschen niet de gevolgtrekking, dat we v. L's moed ook maar ee-

[p. 756]

nigzins in twijfel trekken of aan 's mans roem willen knagen - wij houden zelfs het stukje, waaruit ons citaat genomen is voor een der beste die hij leverde - nu we aannemen dat het onmogelijk het product kan zijn van een zwartgallig oogenblik. Trouwens iedereen zal ons moeten toestemmen, dat we hier met 's dichters gemoedstemming op 't moment ook minder noodig hebben, waar wij het motto eenvoudig kozen om de waarheid, die er in gepredikt wordt en we den naam van den schrijver slechts noemden omdat deze bij ons volk geliefd is en dus nog al gezag heeft. De waarheid heeft soms zoo'n bizonder gezag noodig om ingang te vinden.

Wij spraken van de waarheid, die in bovenstaande regels ligt. Inderdaad: zou 't onwaar zijn, wat ons daar lachend verteld wordt, dat ons volk zoozeer op zijn alouden roem gesteld is en zoo gaarne teert op de groote daden van 't voorgeslacht? En daarbij: wil ons volk niet gaarne het godsdienstig volk bij uitnemendheid heeten? Ja, ja! van L. heeft gelijk! -

Men meene nu vooral niet dat we er iets tegen hebben; in tegendeel, 't zou ons zelfs hartelijk verheugen indien die gewenschte deugden, inderdaad eigenschappen van ons volk bleken te zijn, maar ze moeten in iets anders bestaan dan in naam, want tegen eene huichelachtige aanmatiging van deugden die niet aanwezig waren, zouden we n.t. moeten protesteren. Welnu, we zullen zien of er waarlijk reden bestaan om te juichen, of dat er wat carmozijn-kleur op de wangen moet komen om te bewijzen dat we 't blozen nog niet verleerd hebben.

‘Die Geschichte ist das Weltgericht.’

Deze uitspraak van Schiller geeft ons de toets-steen in handen waarmee we ons geweten zullen kunnen beproeven of het zich gerust aan de uitspraak van dat opperste gerechtshof kan onderwerpen. Intusschen zal niemand van ons vergen, dat we onze geheele geschiedenis doorloopen om de proef op de som te krijgen. Voor ons tegenwoordig doel is 't voldoende om een der algemeene hoofdtrekken daaruit in herinnering te brengen, om daarna bij een enkel boekdeel wat langer stil te staan.

Het zou zeker een bewijs zijn van een even onbillijk als bekrompen oordeel, indien men wilde ontkennen: dat onze geschiedenis rijk is, evenzeer aan belangrijke gebeurtenissen als aan grootsche daden. Menige stoute gedachte, vele grootsche daden en krachtige per-

[p. 757]

soonlijkheden treden als zovele liefelijke lichtpuntjes te voorschijn op de breede schilderij, die zich voor ons oog ontrolt. Over 't algemeen ademt ons een aangename, verkwikkende geest tegen uit die bladen, waarop de daden van 't voorgeslacht geboekt staan. Vrijheidszin was steeds een der hoofddeugden van ons volk, en hij is nog altijd de beste adelbrief, dien wij kunnen overleggen.

Die zucht naar vrijheid is juist de levenverwekkende ademtocht geweest, die onze groote mannen bezielde. Zij maakte het voorgeslacht sterk om den reuzenstrijd te aanvaarden tegen gewetensdwang en geweld, een strijd met zoovéél stalen volharding gevoerd en met zulk een schoone zegepraal bekroond, dat het volk, dat hem streed, den eerbied afdwong aan geheel Europa.

Wij hebben inderdaad recht daarop roem te dragen en de herinnering aan sommige der merkwaardigste gebeurtenissen ook onder 't verre nageslacht levendig te houden, zooals nu bijv. weder geschiedt met den veldslag bij Heyligerlee.

Evenwel, wij moeten billijk blijven en waar we de schoonste bladzijden openslaan, niet angstvallig voorbij zien die andere, welke hier en daar door leelijke vlekjes ontsierd worden; immers dàn juist zouden we ons stooten aan de klip, waartegen van L. hierboven zoo welmeenend waarschuwt.

Waarvan ons volk nu ook te beschuldigen zij, zeker niet van te groote consequentie.

Zelf in de bittere school van het lijden gevormd, groot geworden juist in den strijd voor hunne menschenrechten, tegen willekeur, geweld en gewetensdwang, door den sterke op de zwakke uitgeoefend, - had men toch mogen verwachten dat onze voorvaderen nimmer aan anderen zouden ontzeggen wat ze zelf met het zwaard in de vuist zoo duur hadden moeten koopen. Toch geschiedde dit, en menige donkere bladzijde zou kunnen getuigen, dat men wel vrijheid voor zich zelf verlangde, maar haar dikwijls, o zoo noode! aan anderen gunde. Intusschen, - hoe afkeurenswaard dan ook! - we zouden ter wille van het vele grootsche en verhevene het kleingeestige en geniepige gaarne wat vergeten, er althans geen reden genoeg in vinden om de nalatenschap onder beneficie van boedelbeschrijving te aanvaarden, - indien er in de laatste jaren niet een leelijke apendix aan onze geschiedenis toegevoegd ware, die ons inderdaad huiverig doet zijn, om, na het opnemen van het Debet en Credit, de Balans op te maken.

[p. 758]

Wij hebben hier op 't oog: het zwarte boek, dat wij gemakshalve zoo noemen naar de kleur van den band, die ravenzwart is. Op den rug staat met gouden letters: ‘batig slot’, hoewel er weêr vóór op het plat gedrukt staat: ‘Nederlands Werkelijke schuld’ - Dat sluit niet, maar er is meer in dat boek wat niet sluit. - De letters van den rugtitel zijn nog altijd zeer duidelijk en leesbaar, schitterend helder zelfs; maar die van het vóórplat zijn hier en daar wel wat beschadigd en uitgewischt. Het boek is dan ook pl. m. 200 jaren oud, en 't is al sterk dat de rugtitel zoo goed blijft. De sneê van het boek is zoowat koffiekleurig, maar de reuk er van is onaangenaam en herinnert aan zweet.

Nog slechts korten tijd geleden werd het door sterke koperen haken, - toevallig gegoten in den vorm van een zware ijzeren keten, - gesloten gehouden, maar sedert eenigen tijd is het geopend geworden en nu kan het, ondanks alle krachtsinspanning, niet meer dicht. Op zijne bladen staat veel geschreven, maar het schrift is, helaas! op onderscheidene plaatsen onleesbaar geworden door de vele vaal roode vlekken, die het geheele boek zijn doorgetrokken en het ontsieren. Als het te gelooven was zou men zeggen dat het bloedvlekken waren.

Vreemd is, 't dat er tusschen enkele bladen stukken liggen, of daaruit steken, van gedrukte blaadjes, die veel gelijken op traktaatjes of iets dergelijks, waarin dan bijv. geschreven wordt naar aanleiding van den tekst: ‘vervloekt wie zijns naasten landpale verrukt, en al 't volk zal zeggen Amen.’ Ook liggen er stukken in, blijkbaar afkomstig uit den bijbel; leest maar: ‘Exod. 20, vers 15: ‘Gij zult niet stelen, enz. Hoe het mogelijk is, dat die bladen uit het boek der liefde, verdwaald geraakt zijn in dat zwarte en vaalroode boek, meenen we alleen te kunnen verklaren uit de omstandigheid, dat ons volk zich gaarne een godsdienstig volk noemt, en, met de beste bedoelingen bezield, ook andere volken daartoe brengen wil.