Volledige werken. Deel 12. Brieven en dokumenten uit de jaren 1867-1868

[26 maart 1868
Artikel in de Friesche Courant]

26 maart 1868

Vierde artikel over Java en het kadaster in de Friesche Courant, zevende jaargang, nr. 476 (Provinciale Bibliotheek, Leeuwarden; fotokopie M.M.). Twee fragmenten.

Voor artikel III, waar het onderstaande bij aansluit, zie 23 maart.

Nu wij eenmaal als ware het genoodzaakt zijn om over Multatuli te spreken, nu willen wij ook meer van dien merkwaardigen persoon zeggen. Wij zullen er volstrekt niet om geven, of men ons verwijt, dat wij sympathie aan den dag leggen voor een exentriek persoon: dit is de zaak, - Multatuli beschrijft Indische toestanden, wijst

[p. 728]

met den vinger aan goddeloosheden, bedreven in naam van het Nederlandsche volk - dus in uw naam, o lezer! - hij wil niet om zijn talent geprezen worden, hij walgt van litterarischen roem, maar hij wil dat het Nederlandsche volk de waarheid inzie, eene waarheid, zoo groot als de Sinaï. Daarvoor lijdt hij en vecht hij, - daarvoor zijn vrouw en kinderen verre van hem verwijderd; hij is een dweeper in zijn soort, maar hij behoort tot die soort van dweepers welke, (mits dat ze eenmaal dood zijn) als groote geesten worden bewonderd. Columbus, Luther en anderen (om veel grooter namen niet te noemen) waren gemaakt uit het hout, waarvan Douwes Dekker is gemaakt. Hij-alleen doet meer ‘tot nut van den Javaan’ - altoos in de toekomst, dan alle wijndrinkende nutsvereenigingen te zamen.

Multatuli haat den leugen met al de haatkracht zijner ziel. Hij wil dat het Nederlandsch gouvernement in Indie eerlijk regere en dat de Javaan niet meer mishandeld worde. Wie hem maar wil helpen tot dit doel, die is zijn man. Eigenlijk gezegd politiek geloof houdt hij er niet op na. Thans bijv. staat hij in correspondentie met Rochussen, Hasselman van Tiel en van Zuijlen; hij vraagt voor zijn' persoon herstelling van positie in Indie, - maar geen herstel zonder verbetering van het lot der Javanen; de zaak van Java, van geheel O. Indie, is zijne zaak.

Wat hij zegt van het cultuurstelsel?

Leest het op bl. 124 Over vrijen arbeid (3e druk): ‘Het stelsel van Gouvernementskultuur schrijft arbeid voor. Men noemt de voortvloeijende werkzaamheden van den Javaan: gouvernements-arbeid, gedwongen-arbeid, dwang-arbeid. En die benamingen zijn juist.

Over den aard van hetgeen men wel noemt vrijwilligen arbeid, zegt hij, bl. 128: ‘Vele werken, die men u voorstelde als tot stand gekomen door vrijwilligen arbeid, zijn uitgevoerd met den meest onmenschelijken dwang.

Waarom op Java, zoolang het er toegaat als tegenwoordig, geen denken valt aan aan wezenlijk vrijen arbeid, is op te maken uit hetgeen voorkomt in een soort gefingeerd adres aan den Koning, door een aftredenden gouverneur-generaal, bl. 10: ‘En geef dan zoo'n nieuwen landvoogd stipten last, Sire, dat hij zich niet bemoeije met de zoogenaamd-politieke vragen van den dag over vrijen arbeid en kultuur-stelsel, maar dat hij zorge dat ieder zijn pligt doe naar de geschre-

[p. 729]

vene en bezworene bepalingen, opdat de arme Javaan het zijne krijge, al is 't ook wat weinig. Want, Sire, ik zie in dat ik verkeerd deed mij zoowat bezig te houden met het beoordeelen van de systemen der wetten, en daardoor verzuimde acht te geven op 't schenden dier wetten, die misschien zoo kwaad niet wezen zouden als ze maar gehandhaafd werden.’

En worden die wetten zoo slecht gehandhaafd, worden de Javanen zoo zeer mishandeld en hun den weg om regt te verkrijgen, versperd? Leest bl. 15: ‘Laat de heer van Twist ontkennen als hij durft, dat zij die klaagden en vlugtten óm de mishandeling, daarna op nieuw werden mishandeld ómdat ze geklaagd hadden of gevlugt waren. Laat hem ontkennen, dat de kern der opstandelingen in de Lampongs bestond uit gevlugte martelaren uit Bantam. Laat hem ontkennen, dat bij elken opstand, de moed van ons leger te strijden heeft met de razernij van lang mishandelde, tot het uiterste gedreven menschen, die zacht en goedig waren weleer, maar tot woest amak oversloegen door wanhoop. Laat hem ontkennen, dat bij elken strijd, zoo bloedig meestal, het grootst gedeelte der verslagenen aan weêrszijde slagtoffers zijn van politieke fouten, begaan door welbetaalde, maar domme slijmerige, vormlijke, schipperende, ambt- en pensioenbejagende oogendienaars van gemaklievende Gouverneurs-Generaal. Laat hem ontkennen, dat men de kracht van ons leger, het leven van officieren en soldaten beter kan besteden, dan door 't vermoorden der armen die niets misdeden dan dat zij zich, na lang geduld, eindelijk verzetten tegen al te zware geweldenarij.

En als men een boek gelezen heeft, waarin de toestand van het prachtige Insulinde zóó wordt beschreven, - dan zet men zich neer om te constateren: dat Multatuli tegen het zoogenaamde vrij-arbeidstelsel en niet tegen het cultuurstelsel is! Hoe kan iemand tot zulk eene zelfverloochening in staat zijn!

De eerste bladzijde van het boek protesteert tegen zulk eene opvatting van zijne bedoeling:

‘Vrije arbeid of kultuurstelsel... de kwestie van den dag.

Neen niet van den dag... de kwestie van jaren...

Sedert jaren betaalt de natie hare ministers en zendt afgevaardigden naar den Haag, om te beslissen of de Javaan moet worden uitgezogen op liberale of réactionaire, op behoudende of onbehoudende wijze.

[p. 730]

Zeg iets van beschaving... men noemt u een dwaas, en antwoordt: vrije arbeid.

Spreek van vooruitgang... van wezenlijken vooruitgang ditmaal... domheid. Men vraagt uwe opinie over 't kultuurstelsel.

Deel iets mede over misbruik van gezag, afpersing, roof en moord:... ei, is 't antwoord, vertel ons iets over vrijen arbeid.

Roep hulp in voor vertrapt menschenregt. Men verstaat die taal niet. Zeg iets over deugd, eergevoel, loijaliteit, waarheid, gezond verstand... alles te vergeefs. Men “doet” niet in die dingen.’

En daarop sluit bl. 25.

‘De ware vraag van dien dag is deze:

Wordt de javaan mishandeld?

Zal hij dat voortdurend verdragen?

Wat moet er gedaan worden om een eind te maken aan die mishandeling?’

(In de citaten hebben wij Douwes Dekker's wijze van onderstreeping gevolgd).

Terwijl men moest spreken over de hoofdzaak: verbetering van het bestuur in Indie, beperking van de willekeur van slechtgezinde ambtenaren, bescherming van ons gezag door bescherming van het leven en de bezittingen der Javanen, gaat men spreken over het al of niet noodzakelijke van hetgeen er zou moeten gebeuren, indien de zedelijkheid verbonden was aan de uitoefening van ons gezag in Indie.

Op bl. 66 zegt Multatuli:

‘'t Is de vraag niet, of de Javaan moet worden uitgezogen door liberale of door behoudende bloedzuigers. De vraag is: of hij moet mishandeld worden, door wie ook? Dat staat duidelijk geschreven in het regeringsreglement, en duidelijker nog, o veel duidelijker! - in 't hart van ieder, die daarin eene betere godsdienst omdraagt, dan er valt van buiten te leeren uit een oud boek.

Zoolang men in uwe Kamers die vraag niet durft te berde te brengen, zoolang daar niet zal opstaan de opregte derde partij, de partij van waarheid, de partij die zonder vasthouden aan kinderachtige stelseltjes, de hóófdzaak behandeld, en aan die hoofdzaak alle bijzaken ongeschikt houdt; zoolang men in die kamer vragen zal: zijt gij behoudend of liberaal, in stede van pligtvervulling

[p. 731]

te eischen van liberalen en behouders beiden; zoolang men daar luistert naar onverstane redevoeringen over vrijen arbeid en kultuurstelsel, en intusschen door uw stilzwijgen goedkeurt, dat uw prachtig Indië wordt bedorven door onbekwame gouverneurs; zoolang men daar blijft doorwauwelen over art. 56 van 't Indische regeringsreglement, in plaatse van voldoening te eischen aan 't oneindig belangrijker 55^e artikel van datzelfde reglement; zoolang men in die kamer duldt dat de slijmeringen worden beloond, en de Havelaars gestraft; zoolang men daar traagheid, laauwheid, eedverkrachting en misdaad blijft steunen tegen ijver, pligtbesef, eergevoel en moed; zoolang ik zal blijven zeggen: begone, and give place to more honest men’.