Volledige werken. Deel 12. Brieven en dokumenten uit de jaren 1867-1868

[p. 176]

[7 april 1867
Kritiek op Multatuli's derde voordracht]

7 april 1867

Kritiek op Multatuli's derde voordracht in het weekblad De Vlinder, Eerste jaargang, no. 12. (A.M.V.C. Antwerpen; fotokopie M.M.)

VOORDRACHTEN. - De derde conferencie van Multatuli heeft plaats gehad in de Libre pensée. Daarover dienen wij echter eenige bemerkingen te maken. Men had lijsten in omloop gebracht, en elk die erop teekende verkeerde in de meening dat deze conferentie slechts veur ingeschrevenen zou gegeven worden. Het bleek evenwel later zoo niet te wezen; een paar dagen voor de conferencie, werden bij de ingeschrevenen toegangsbewijzen, uitgeleverd door de Libre pensée en op diens naam, te huis bezorgd. Velen, die verlangend waren Multatuli te hooren, bleven nu weg; hun stand in de maatschappij liet niet toe deel te nemen aan de werkingen van eenen kring, wiens grondbeginselen niet, slecht of half gekend zijn. Men dient af te rekenen met de werkelijkheid, en is zeker dat het voor velen voldoende zijn zou eene zitting van gemelden kring bij te wonen om in hunne betrekkingen gevoelig benadeeld te worden. De vrienden van Multatuli hebben hem in dit geval eenen slechten dienst bewezen, ze hebben menig bewonderaar van 's mans talent den toegang tot zijn woord afgesneden; en op Multatuli zelven scheen de bescherming der Libre pensée eene jammerlijken invloed te hebben uitgeoefend.

Zijn onderwerp was een dergenen die alleen dààr bevallen: De leugen in den godsdienst, of liever de loochening van het bestaan Gods, en werd niet beter behandeld dan wij het hiertoe hoorden, eens te meer is de waarheid der oude spreuk bewezen:

Gedicht uit plicht
Gelukt niet licht.

Multatuli verviel in het algemeen kwaad, hij vaarde uit tegen de bedienaars van den Katholieken eerdienst, eindelijk maakte volzinnen, die wel is waar de verdienste hadden puik voorgedragen te zijn, doch niemand, omtrent het in geschil zijnde punt, van gedachte zullen hebben doen veranderen.

Het spijt ons terdege ons in zoo ongunstige woorden over Multatuli te moeten uitlaten; want het is een talent van eerste orde, en als redenaar, we herhalen het, hebben wij hem nog niet weten overtreffen.

[p. 177]

- 's Anderendaags gaf de heer de Beucker in den Nederduitschen Bond een verhandeling over het planten- en dierenrijk. Het scheen ons toe dat de redenaar zich ten doele gesteld had den twijfel, dien de laatste conferencie van Multatuli zou hebben kunnen doen ontstaan, weg te nemen. De Beucker kwam juist het tegenovergestelde staande houden van hetgeen Multatuli had vooruitgezet, deze loochende kortaf het wezen van eenen God, de Beucker daarentegen meende in de oneindige wonderen welke de natuur ons biedt Zijn bestaan te ontdekken. En zeggen wij het al ras, de Beucker heeft Multatuli ditmaal overtroffen. deze spotte met al wat in onmiddellijk verband met zijn onderwerp stond en wist daardoor wel eene toejuiching af te dwingen, evenwel bij niemand overtuiging in te boezemen; de Beucker gewapend met den ernst waarmeê zulke belangrijke vraagstukken dienen behandeld te worden, ontrukte ook zijnen toehoorderen, om zijne kernachtige wijze van voordragen, luidruchtig handgeklap, maar wist hen tevens tot diep nadenken te brengen.

Inderdaad, wanneer de Beucker ons na elke nieuwigheid - en het was al nieuw veur ons die eilaas de zoo nuttige als aangename studie der natuurwetenschap verwaarloosden - de vraag stelde: ziet gij daarin de hand van den almachtigen Schepper niet? dan herhaalden wij in ons werktuigelijk die vraag. Zoowel het begin als het slot dezer verhandeling versterkte ons in de meening dat de Beucker er zich op toelegde het stelsel van Multatuli omver te werpen, bij den aanvang zegde hij dat het bestuur hem volle vrijheid had gelaten en hij derhalve de geheele verantwoordelijkheid zijner gezegden droeg, en eindigende: dat na de voorstelling van zooveel wonders men niet kan doen dan danken en bidden. Multatuli nu had gezegd: bidden is krankzinnig, indien er een God is die wil dat ik hem aanbid en dank, mag ik zulks met evenveel recht van mijn kind eischen. Wat nu ook het inzicht van den heer de Beucker moge geweest zijn, zeker is het dat zijne verhandeling in de annalen van den bond goed aangeschreven zal worden.