Volledige werken. Deel 12. Brieven en dokumenten uit de jaren 1867-1868

[8 februari 1867
Brief van Multatuli aan Tine]

8 februari 1867

Brief van Multatuli aan Tine. Dubbel velletje postpapier, geheel beschreven. (M.M.)

Willème, Mitkiwicz: de brusselse huisheer en de brusselse fotograaf, aan wie Multatuli grote bedragen schuldig was.

Keulen 8 februari 1867 's avends

lieve beste tine, beste meid! Dat ik lang niet schreef heeft z'n oorzaken (die straks volgen). Ik heb hier in Keulen je brief poste restante gekregen. Myn adres is nu:

Komödienstrasse 14.b Cologne

[p. 64]

Dat is NB al myn tweede verblyf hier. Ik ben eigenlyk aan 't zwerven geweest. (Maar nu goed, heel goed, en ik hoop goed te werken). Myn laaste brief was nog van Coblenz. Ik had toen hoop om vandaar op den 15 Jan. te vertrekken en door hulp van Van Helden (en een maand voorschot van den Haarl. Courant) genoeg te hebben om dáár aftebetalen en hier een kamer te huren en vooruit te betalen, zooals men vordert van een vreemdeling die niet veel bagage heeft. Ook was 't plan dat Mimi apart eene gelegenheid zou zoeken om zich dan beter te kunnen vertoonen en iets te zoeken. Maar al die plannen waren krap aan. Alles moest precies vlot gaan anders zouden wy te kort komen. Op den 15 kwam er van v. Helden geen geld. Dus wachten, en de kamer te Cobl. prolongeren per dag. Eindelyk kwam het geld, maar er was reeds meer te betalen. We zouden met de boot gaan, die goedkoop is. (Ik had me een schryftafel aangeschaft en die kost met de boot niets) Jawel. Juist had het zoo gevroren dat de boot niet voer. Dus spoor. Aan de station hoorden wy dat er geen 3e kl. ging. Dus 2e! En myn schryftafel kon niet meê als passagiersgoed. ‘Meubelen’ heette het (waarom weet ik niet) moesten apart verzonden worden. Dus weêr aparte kosten. En ook in Keulen apart kruiersloon. Er was reeds lang geen spraak van 2 aparte woningen te kunnen huren en te betalen, dus één woning gezocht. Den eersten dag niet gevonden. We moesten dus in een logement, en daar was in 1½ dag 't weinige verteerd waarmee wy anders de kamer zouden betaald hebben. Eindelyk vonden en huurden wy een 1½ kamer, in de hoop dat de man niet terstond geld zou vragen. Dat was mis gerekend. Het lot wilde dat wy een huisheer troffen zoo grof en plomp als ik ooit gezien had. Hij stuurde de policie op my af. Ik had geen pas (wat ook anders tegenwoordig niet noodig is, als men zich maar met andere papieren kan legitimeren). Nu ik had stukken genoeg by my, maar de Commissaris van Pol, opgestookt waarschynlyk door den huisheer wou ze niet eens inzien, en riep maar al om een pas. Kortom ik had bittere ellendige dagen; en vooral omdat ik niet werken kon waarop juist al myn hoop gebaseerd was om alles in orde te brengen en jou te verlossen. Verbeelje dat ik dagen lang geweest ben zonder een penning. De briefbesteller weigerde myn couranten (haarlemmer) aftegeven die wel gefrankeerd waren tot Coblenz, maar niet van Cobl. naar Keulen terug. Mimi hield zich flink en dapper (dat deed ze altyd als 't heel erg was). Ik was verdrietiger maar

[p. 65]

dat heeft een goede reden. Ik ben verdrietig èn om de zaken zelf, èn omdat het my verlamt. Ook blyft het nòg waar dat ik, als ik van Coblenz te Keulen aankomende, my terstond tot werken had kunnen zetten, nu reeds zooveel vellen zou hebben afgemaakt, dat ik een heel eind verder was. En 't is nog niet de tyd van zulk tobben alleen die ik verloor. De réactie daarna maakt me nog lam en zonder élan. Maar zie, van Helden die zeer lief en hartelyk is heeft zich ingespannen om het verzuim te herstellen, zóó dat ik royaal die gemeene kamer heb kunnen verlaten, op myn gemak een andere zoeken (waar ik nu heerlyk zit, ik hoop hier veel uitterigten). Wy hebben een hanglampje gekocht boven myn schryftafel, een klokje (van 3¼ thaler) (Je weet dat ik geen horlogie heb) wat potten en pannen, een maand vooruit betaald, kortom allerlei dingen die in vergelyk met vroeger een weelde van rust aanbieden, en nog eens nu hoop ik indedaad te kunnen werken.

Myn brochure tegen Bosscha is af (o al lang, maar 't drukken ging langzaam). Jy moet 2 Exempl ontvangen, een voor jou, een voor Stefanie. Ik denk dat van Helden ze over 3, 4 dagen zal kunnen verzenden. Ik heb hem je adres opgegeven. Ik hoop en denk dat het je amuseren zal. Ik vind hem flink geschreven, heel vlug en vol. Je had zoo lang niet van me gelezen! -

Heb je onlangs die haarl: Ct ontvangen? Die nieuwsberigtjes van den Rijn zijn dáárom lastig wyl ze zoo vervelend zyn. Die Ct kan alleen drooge feiten gebruiken. Ik mag er niets van my in doen. Als ik wat ideen wil binnensmokkelen zeg ik: men leest in de Mainzer-Beobachter... (NB een blad dat niet bestaat.-

En ik heb een uitnoodiging gekregen één (of als 't bevalt 2-) maal te spreken in den Cercle artistique, litteraire et scientifique te Antwerpen, voor fr 200 de avend. Na eenig beraad (Willème, Mitkiwicz!) heb ik aangenomen omdat ik weer geld noodig had, en van van Helden op het oogenblik niet meer durf vragen, Wèl als ik hem eerst een vel of 10 druks zal gezonden hebben. Maar die heb ik nog niet, door dat getob van de laatste weken. Nu hoop ik dat te boven te zyn en dan... vooruit! Als ik nu een beetje kalmte houd, waarop de kans is, zal ik gauw v. Helden zyn voorschot afdoen en dan met f40 pr blad gaat het spoedig vooruit, zoodat ik er by blyf dat ik je zal kunnen verlossen en weer met je zyn en met de kinderen. Ik ben dus betrekkelyk opgeruimd. Tracht het ook te wezen en hoop op uitkomst. Jou zyn daar drukt me vreesselyk!

[p. 66]

Ik had eigenlyk gehoopt op een 2e brief van je hier in Keulen. Nu zul je zeker weer schryven. Ik denk dat je myn adres wachtte. Nu heb je 't.-

Al dien tyd dat ik zoo rondsukkelde, schreef ik je niet. Ik begin nu wat tot bedaren te komen na al 't gewurm, schoon ik nog moeite heb met de policie die absoluut een pas wil. Ik heb er om geschreven aan den Minister van B.L Zaken, maar de lompert heeft niet geantwoord. Zulke nonsense dingen zyn vervelend en agitant. Ik zal voortaan zorg dragen altyd een pas te hebben, want al hoeft het niet volgens de tractaten, als de policie er op aandringt is 't verdrietig er geen te hebben. Gelukkig heb ik nu te doen met een andere Commissaris dan in de buurt van die eerste kamer. Maar toch is 't vervelend.

Ik verzend dezen van avend niet, omdat ik juist geen zegeltjes heb. Je zegt wel: frankeer niet’ maar ik weet niet hoe je dat schippert met je 5 franc smaands! Arme beste tine! Nu ik hoop op beterschap. Als ik die Antwerpensche lezing doe (ik reken maar op één) dan ben ik op 't oogenblik geheel vlot en hoop gauw wat aftewerken, zoodat ik met gerustheid over van Helden kan disponeren.

Verbeelje die d'Ablaing! Hy vordert voor 't regt om myn werken uittegeven (Ideen, Minnebrieven, Vry arbeid & Herdrukken) f5000! N.B na er reeds zooveel op gewonnen te hebben. Hoe rymt dat met z'n afrekeningen met my? En met het aanhouden van myn armoedig boêltje dat daar is blyven staan? v Helden wou namelyk alles van hem koopen, maar die som is ongehoord, nadat er reeds zooveel verkocht is. 't debiet moet haast uitgeput zyn. Voor my is 't vereerend, maar 't bewyst hoe slecht d'Ablaing my behandeld heeft, als hy nu, na reeds zooveel van myn geschryfte hebben verkocht, nog f5000 vraagt voor 't kopy regt! En dan myn boeken &c (Kassian daarby is ook jou geslachtsboom) aantehouden voor schuld van kamerhuur, rekening by de Office de publicité, en geleverde bloemlezingen (myn eigen werk) die ik ten geschenke gaf om de zaak (myn ander geschryf) te verspreiden! -

Weet je wat verdrietig is, ik vind nergens myn maçonnieke papieren. Zyn die in Brussel gebleven? Zyn ze te Amsterdam? Dit is zeker, hier heb ik ze niet. Mimi meent ze in Amsterdam gezien te hebben, en dat ze dus niet in Brussel zyn. Als dat zoo is hoop ik dat ze voor den dag komen, zoodra ik 't goed by d'Ablaing lossen kan.-

[p. 67]

't zal me een heerlyk feest wezen zoodra ik je wat zenden kan. Tot nogtoe had ik altyd alles noodig om 't hoofd boven water te houden. Maar ik hoop weldra beter. Ik heb zoo'n goede kamer. Kus de lieve kinderen.