Volledige werken. Deel 10. Brieven en dokumenten uit de jaren 1858-1862

(1960)– Multatuli– rechtenstatus

Biografische aantekeningen

Ablaing van Giessenburg, Rudolf Charles d' -: geboren te Amsterdam, 26 april 1826. Was van 1847 tot 1849 achtereenvolgens bij Krelinger Dünler & Co. en de firma Maclaine Watson & Co. te Batavia werkzaam. Terug uit Indië, richtte hij het periodieke blad ‘De Verzamelaar’ op, dat maar kort heeft bestaan. Hij vestigde zich te Amsterdan als boekhandelaar, onder de firmanaam R.C. Meijer. Toen in 1856 de vereniging ‘De Dageraad’ werd opgericht, koos men d'Ablaing tot voorzitter, wat hij tot 1864 is gebleven. Tot de talrijke geschriften, door hem uitgegeven, behoort ‘Le Testament de Jean Meslier, Curé d'Etrepigny et de But en Champagne, décédé en 1733’, waarvan Voltaire, d'Holbach en S. Maréchal reeds enkele fragmenten gepubliceerd hadden, maar dat nu, in 1864, met een inleiding van d'Ablaing, volledig het licht zag. Als wetenschappelijk auteur heeft d'Ablaing zich verdienstelijk gemaakt met zijn ‘L'évolution des idées religieuses dans la Mesopotamië et dans l'Egypte depuis 4400 jusqu'à 2000 avant notre ère’, deel I, 1889, een studie over vergelijkende godsdienstgeschiedenis die onvoltooid is gebleven. Hij overleed te Amsterdam, 13 maart 1904.

Abrahamsz, Anna Cornelisdr. -: nicht van Multatuli, geboren te Amsterdam, 16 november 1837, ongehuwd overleden te Haarlem, 16 maart 1908.

Abrahamsz, Catharina Cornelisdr. -: nicht van Multatuli, geboren te Amsterdam, 25 november 1835. Huwde 18 juni 1868 met de scheepskapitein Pieter Jansz. Sorgdrager. Overleden te Nes, 30 maart 1876.

Abrahamsz, Cornelis -: gedoopt te Amsterdam, 13 september 1778. Cargadoor. Huwde 1. met Anna Swart (gedoopt te Amsterdam, 8 december 1775; overleden te Alfen a.d. Rijn, 24 maart 1831); 2. met Isabella Wilhelmina Vrugt, weduwe

van Willem Reinier Op ten Noort (gedoopt te Amsterdam, 30 november 1788; overleden aldaar 24 januari 1856). Hij overleed te Amsterdam, 7 december 1864.

Abrahamsz, Cornelis (Swart) -: zwager van Multatuli, geboren te Amsterdam, 2 mei 1802. Scheepsgezagvoerder. Huwde 20 juli 1832 met Catharina (Douwes) Dekker, (30 september 1809-10 december 1849). Hertrouwde met Helena Elisabeth Onnen (Utrecht, 17 juli 1802 - Amsterdam, 7 juni 1879). Hij overleed te Amsterdam, 12 april 1879.

Abrahamsz, Jacob (Swart) -: zoon van Cornelis en Anna Swart, geboren te Amsterdam, 14 december 1799; overleden aldaar, 17 april 1867.

Abrahamsz, Sietske Cornelisdr. -: nicht van Multatuli, geboren te Amsterdam, 14 januari 1842, dochter van Cornelis Abrahamsz en Catharina (Douwes) Dekker. Zij inspireerde Multatuli tot zijn ‘Minnebrieven’ (1861). Zij werd onderwijzeres, verbleef een jaar in Engeland, vertrok daarna als huislerares naar Indië, en huwde juli 1870 met dr. George Julius Wienecke, besturend officier van gezondheid in het militair hospitaal te Malang. Haar Multatuli-Herinneringen verschenen in het tijdschrift ‘Nederland’, 1910. Zij overleed te Zeist, 3 december 1912.

Abrahamsz, Theodoor (Swart) -: geboren op 4 maart 1848 aan boord van het schip de Urania ter hoogte van het eiland Mauritius, als zoon van de scheepsgezagvoerder Cornelis Abrahamsz en Catharina (Douwes) Dekker. Studeerde voor arts aan de universiteit te Utrecht, waar hij assistent werd van de oogheelkundige prof. F.C. Donders (1818-1889) en tot doctor in de geneeskunde promoveerde. Was later officier van gezondheid bij de marine. Hij schreef o.a. ‘Eduard Douwes Dekker (Multatuli) Eene Ziektegeschiedenis’ (De Gids, juli 1888) en apart uitgegeven bij Tj. van Holkema, Amsterdam, 1888. Overleden te Zeist, 9 april 1911.

Anderson, Anna Maria -: geboren te 's-Gravenhage, 2 augustus 1842. Schrijfster van romans en brochures; behoorde tot de kring van Multatuli sedert 1862. Overleden 19 februari 1912.

Barbier, Henri Auguste -: geboren te Parijs, 29 april 1805. Frans dichter, fel gekant tegen de overwinnaars van de revolutie

van 1830; auteur van Iambes et Poèmes, een bundel hekel verzen (1831) waarvoor Multatuli bewondering had. Overleden te Nice, 13 februari 1882.

Baud, Guillaume Louis -: zie Volledige Werken, deel IX, blz. 691.

Bekking, Henri Charles -: vriend van Jan Douwes Dekker. Zie Volledige Werken, deel IX, blz. 691.

Bensen, Carl Adolph -: zie Volledige Werken, deel IX, blz. 691.

Bergsma, mr. Willem Bernardu -: geb. te Odijk, 15 november 1826. Vertrok in 1857 naar Java, waar hij O.I. -ambtenaar werd. President van de landraad te Modjokerto (1871), chef van de afd. statistiek bij de algemene secretarie (1872). In 1879 met verlof gegaan, kreeg hij in 1882 op verzoek eervol ontslag. Publiceerde o.a. Is het weder ingediende wetsontwerp betreffende de cultuurondernemingen in Ned. Ind. volledig? ('s-Gravenhage 1862). Overleden te Apeldoorn, 8 maart 1900.

Bleeker, Pieter -: jeugdvriend van Multatuli, geboren te Zaandam. 10 juli 1819. Werd in 1841 officier van gezondheid 3e kl. bij het N.I.L. Verwierf zich grote bekendheid als ichthyoloog. Oprichter van het ‘Natuur- en geneeskundig archief van Ned. Indië’ en van de ‘Vereeniging tot bevordering van de geneeskundige wetenschappen in Ned Indië’. Gepensioneerd in 1863 als kolonel en 1864 benoemd tot staatsraad in buitengewone dienst. Doctor in de wis- en natuurkunde, en doctor honoris causa in de geneeskunde. Schreef ook een populaire brochure: De cholera, wenken voor allen (1866). Overleden te 's-Gravenhage, 24 januari 1878. Zie ook Volledige Werken, deel VIII, blz. 683.

Bosch, Reyer Jan Anthonie Kallenberg van den -: geboren te 's-Gravenhage, 8 december 1822. Aanvankelijk officier bij de genie, later rentmeester van de goederen van prins Frederik der Nederlanden (1797-1881). Overleden op huize Laanzicht te Teteringen (N.-Br.), 11 januari 1892.

Boutmij, Gustave Adolphe -: geboren te Antwerpen, 26 februari 1816. Werd 10 maart 1854 inspecteur der kultures in de 1e afd. van Java. Overleden te Buitenzorg, 25 mei 1872.

Bovenschen, Heinrich Edmund -: geboren te Crefeld, 23 febru-

ari 1836. Handelsbediende. Woonde van augustus 1857 af te Amsterdam, maar vertrok na enige jaren weer naar Crefeld. In zijn album schreef Multatuli ‘Het Gebed van den Onwetende’.

Brest van Kempen, Carel Pieter -: zie Volledige Werken, deel IX, blz. 692.

Broens, Gerrit -: geboren te Amsterdam, 22 september 1813. Directeur van het Nieuw Amsterdamsch Handels- en Effectenblad. Bewonderaar van Multatuli. Schreef onder het pseudoniem Hagiosimandre. Overleden te Amsterdam, 24 december 1880.

Bull, Abraham Johannes de -: geboren te Amsterdam, 11 december 1823. Dichter en prozaschrijver. Was gedurende vele jaren redacteur van de ‘Amsterdamsche Courant’. Overleden te Baarn, 24 september 1888.

Carolus, Charles Eduard Pierre -: zie Volledige Werken, deel IX, blz. 693.

Chateleux, Jean Joseph Aloïse de -: zie Volledige Werken, deel IX, blz. 693.

Crans, Johannes Marinus Schmidt -: geboren te Rotterdam, 30 april 1830. Schilder, leerling van Ary Scheffer; tekenaar en illustrator. Leraar aan de tekenacademie te 's-Gravenhage. Overleden aldaar, 14 november 1907.

Deiss, Maria Wilhelmina -: geboren te Amsterdam, 8 april 1830. Winkeljuffrouw, protegée van Multatuli; vestigde zich 3 maart 1863 vanuit Amsterdam te 's-Gravenhage, waar zij een winkeltje had in het Hamerslop. Zij huwde 5 september 1877 met Ferdinand Frederik Duthour Geerling (geb. 14 mei 1839 te 's-Hage), die haar beide ‘natuurlijk geboren’ kinderen echtte. Zij overleed in Den Haag, 5 december 1905.

Dekker, Jan (Douwes) -: broer van Multatuli, geboren te Hollum (Ameland), 28 juni 1816, was aanvankelijk stuurman ter koopvaardij, huwde 4 augustus 1843 te Utrecht met Wimelmina Frederica Antonia van Leeuwen (1819-1846), hertrouwde 17 september 1849 te Ambarawa; uit dit huwelijk met Louise Marie Elise Adolphine Bousquet (1826-1910) werden zeven kinderen geboren. Sinds 1854 was Jan Douwes Dekker tabaksplanter in de residentie Rembang. Hij

kwam met zijn gezin in 1858 naar Nederland, vestigde zich eerst in Delft, in juni 1859 in Brummen (Oeken, E 67, zijnde ‘De Buthe’), liet een huis bouwen aan de Sophialaan te 's-Gravenhage en vestigde zich aldaar 30 mei 1861. Najaar 1862 keerde hij voor zaken naar Java terug, en overleed te Grissee, 11 september 1864.

Dekker, Pieter (Douwes) -: oudste broer van Multatuli; zie Volledige Werken, deel VIII, blz. 685.

Dronrijp, Petrus Albertus -: geboren te Hoogezand, 13 februari 1790. Visiteur bij de in- en uitgaande rechten. Vrijmetselaar, o.m. thesaurier van de loge ‘Concordia vincit animos’ te Amsterdam. Overleden aldaar, 15 mei 1862.

Duymaer van Twist, Albertus Jacobus -: zie Volledige Werken, deel IX, blz. 695.

Engelman-Bia, Maria Francisca -: toneelspeelster, geboren te Amsterdam, 9 september 1809. Huwde 1. met Reinier Engelman (overl. 22 september 1845); 2. met Jan Eduard de Vries (overl. 25 september 1875). Trad aanvankelijk op in zangspelen (Tancredo, Semiramis, Asschepoester e.a.). Bekendste rollen: Marie Jeanne of de vrouw uit de volksklasse, Athalia (Racine), Juffer Serklaes (Schimmel). Overleden te Amsterdam, 13 juli 1889.

Faber, Jan George Antonius -: geboren te Hoorn, 6 november 1823. Advocaat te Amsterdam, vanwaar hij op 24 mei 1881 naar Wiesbaden vertrok.

Feith, Johannes Pieter -: geboren te 's-Gravenhage, 12 januari 1814. Hoofdambtenaar bij het ministerie van koloniën (referendaris in 1861, secretaris-generaal in 1862). Overleden te 's-Gravenhage, 28 augustus 1899.

Francken Az., ds. W. -: Nederlands theoloog (1822-1904), directeur van het Zendingsgesticht te Rotterdam en van 1846 tot 1888 predikant aldaar.

Fransen van de Putte, Isaac Dignus -: Nederlands liberaal staatsman (1822-1902). Aanvankelijk stuurman ter koopvaardij (1838-1849) en administrateur van een suikerfabriek op Java (1849-1859); lid van de Tweede Kamer (1862-1863), minister van koloniën in de ministeries Thorbecke (1863-1866), Fransen van de Putte (febr.-mei 1866) en De Vries (1873-

1874), in welk laatste kabinet hij ook als minister van marine fungeerde; lid van de Tweede Kamer (1874-1880) en tenslotte lid van de Eerste Kamer (1880-1902). Grondlegger van het nieuwe koloniale beleid, waarin Van Hoëvell hem voorafgegaan was: tal van liberale maatregelen, zoals het beginsel van vrije arbeid en de afschaffing van herendiensten, werden in zijn ambtsperiode verdedigd en uitgevoerd.

Fuhri, George Daniel -: geboren te 's-Gravenhage, 21 januari 1816. Logementhouder aldaar. ‘Heeft den 29 Maart 1865 verklaard zich te Wiesbaden te vestigen.’ (Bevolkingsregister van 's-Gravenhage; gemeentearchief ald.).

Graaff, Charlotta de -: vriendin van Multatuli, geboren te Bloemendaal, 21 juni 1837. Huwde met de engelse onderwijzer Charles Edwin Robinson, met wie zij in 1876 of 1877 naar Amerika vertrok.

Günst, dr. Frans Christiaan -: Nederlands uitgever en publicist (1823-1886), bekend Dageraadsman. Eerste uitgever van de ‘Minnebrieven’, 1861.

Haersolte, mr. Coenraad Willem Antoni Baron van -: geboren te Zwolle, 22 januari 1845. Rechter in de arrondissementsrechtbank te Arnhem. Overleden aldaar, 19 mei 1925.

Haga, ds. Hendricus -: geboren in 1814 te Sneek. Doopsgezind leraar achtereenvolgens te Oldeboorn (1837) en Arnhem (1855), alwaar hij op 23 februari 1889 overleed. Hij huwde 1. Maria de Stoppelaar Blijdesteyn; 2. Johanna Maria ten Cate; 3. Johanna Christina ten Cate.

Halberstadt, Abraham -: geboren 10 augustus 1802. Woonde van 1849 tot omstreeks 1870 te Leiden. Ambtenaar. Overleden in of na 1870.

Hartsen, jhr. Cornelis -: geboren te Amsterdam, 23 januari 1823. Lid van de Eerste Kamer, lid van de Raad van State, minister van Buitenlandse Zaken, staatsraad i.b.d. Overleden te Hilversum, 11 oktober 1895. Trouwde te Amsterdam 23 augustus 1850 met Sara Cornelia Wilhelmina van Lennep, geb. aldaar 11 augustus 1825, dame du palais van H.M. de Koningin-moeder, overleden te 's-Gravenhage, 2 februari 1899, dochter van Mr. Jacob van Lennep en Jkvr. Henriëtta Sophia Wilhelmina Röell.

Hasselt, mr. Willem Jan Cornelis van -: geboren 9 januari 1795 te Amsterdam. Advocaat te Amsterdam (1820), rechter in de arrondissementsrechtbank aldaar (1838), lid van de Staten van Noord-Holland (1848) en lid van de Dubbele Tweede Kamer voor de grondwetsherziening (1848). Daarna tot 1852 lid van de gewone Tweede Kamer. Raadsheer in het provinciaal gerechtshof van Noord-Holland (1852), welke laatste functie hij bekleedde tot zijn overlijden op 2 maart 1864 te Amsterdam.

Heeckeren tot Walien, Johan Constant Wilhelm Baron van -: zie Volledige Werken, deel VIII, blz. 688.

Hoboken, Anthony van -: geboren te Rotterdam, 22 oktober 1807. Koopman en reder. Heer van Rhoon en Pendrecht en Baarland. Overleden te Rotterdam, 6 februari 1872.

Hoboken, Jacobus van -: geboren te Rotterdam, 30 januari 1810. Koopman en reder. Heer van Cortgene. Overleden te Rotterdam, 22 november 1869.

Hoëvell, ds. Wolter Robert Baron van -: publicist en politicus, geboren te Deventer, 15 juli 1812. Aanvankelijk predikant te Batavia (1836-1848), waar hij conflicten kreeg om zijn vooruitstrevende ideeën. Lid van de Tweede Kamer (1849-1862), daarna lid van de Raad van State. Hervormer op koloniaal gebied. Overleden te 's-Gravenhage, 10 februari 1879. Zie ook Volledige Werken, deel VII, blz. 689.

Hoeven, Martinus des Amorie van der -: jongere broer van Abraham, de jeugdvriend van Dekker; geboren te Rotterdam, 20 februari 1824. Bezocht het gymnasium te Amsterdam en vervolgens het Athenaeum illustre aldaar. Promoveerde in 1845 tot doctor in de letteren en rechten te Leiden. Daarna advocaat te Amsterdam. In 1848 hoogleraar in het Romeins en Hedendaags recht te Amsterdam. Overleden aldaar, 13 okber 1868.

Hol, Richard -: geboren te Amsterdam, 23 juli 1825. Bekend componist en muziekpedagoog. Overleden te 's-Gravenhage, 14 mei 1904.

Hucht, van der -: voor gegevens over leden van deze familie zie men Volledige Werken, deel VIII, blz. 690-691.

Kleine-Gartman, Maria Johanna -: toneelspeelster, geboren te Amsterdam, 31 december 1818. Debuut 1836 Stadsschouwburg; 1846-1856 Salon des Variétés te Amsterdam. Na 1856 weer Stadsschouwburg met enkele jaren onderbreking, toen zij in Rotterdam en andere plaatsen speelde. Bekende rollen: Jeanne d'Arc, Vrouw Moes (in Schimmels ‘Zegen na Strijd’), Adrienne Lecouvreur, Medea, Deborah, Maria Stuart. Afscheid in 1885 als Juffer Serklaes. Overleden te Amsterdam, 30 september 1885.

Kneppelhout, Johannes -: geboren te Leiden, 8 januari 1814. Letterkundige, vooral bekend geworden door zijn onder het pseudoniem Klikspaan, geschreven ‘Studententypen’ (1839-1841). Opgevoed in een verfranst gezin, deed hij mislukte pogingen in het Frans te publiceren. Overleden op ‘den Hemelschen berg’ onder Oosterbeek, gemeente Renkum, 8 november 1885.

Knottenbelt, Mr. Jan -: geboren te Vlaardingen, 24 april 1840. Student te Leiden; advocaat te Rotterdam. Overleden te 's-Gravenhage, 24 april 1922.

Koekebakker, Hendrik -: geboren te Wormerveer, 15 januari 1809, zoon van Jan Koekebakker en Aaltje Dekker. Oliefabrikant en later commissionair in effecten. Overleden te Wormerveer, 7 juni 1888.

Koning, Johannes Cornelis de -: geboren te Dordrecht, 26 januari 1832. Advocaat te Amsterdam; aldaar overleden 22 mei 1901.

Kruseman, Arie Cornelis -: zie Volledige Werken, deel VIII, blz. 693 en deel IX, blz. 698.

Lachmé -: schuilnaam van Anthon Gerhard Wilhelm Ramaer (1812-1867), bekend Dageraadsman in de jaren 1858-1864.

Lennep, mr. Jacob van -: Nederlands letterkundige, geboren te Amsterdam, 24maart 1802; schrijver van enkele historische romans; sedert 1829 Rijksadvocaat, na 1853 conservatief Kamerlid. Gaf in 1860 de eerste editie van de ‘Max Havelaar’ uit. Was gehuwd met jkvr. Henrietta Sophia Wimelmina Roëll (1792-1870). Overleden te Oosterbeek, 25 augustus 1868.

Lennep, Mr. Willem van -: geboren te Amsterdam, 14 mei 1834, zoon van Mr. Jacob van Lennep en jkvr. Henrietta Sophia Wilhelmina Röell. Griffier bij de Landraad te Soerabaia,

daarna lid van de firma Van Lennep en Parker, brandstoffenhandel te Amsterdam. Overleden aldaar, 17 juli 1897.

Lindo, Mark Prager -: geboren 19 februari 1819 te Londen. Docent Engels aan het gymnasium te Arnhem (1842), leraar in de moderne talen en letteren aan de Kon. Academie voor de zee- en landmacht te Breda (1853), in welke positie hij gemachtigd werd de titel van hoogleraar te voeren. Als letterkundige bekend onder het pseudoniem De Oude Heer Smits. Redacteur o.a. van ‘De Nederlandsche Spectator’ (1856). Overleden te 's-Gravenhage, 9 maart 1877.

Lion, Henri Julius -: geboren 23 maart 1806 te Elberfeld. Officier van het N.I.L. en vervolgens industrieel en journalist. Redacteur van het ‘Bataviaasch Handelsblad’. Overleden 19 oktober 1868 te Batavia.

Lobo, Mordechay Jessurum -: geboren te Amsterdam, 6 juni 1826. Koopman. Woonde Botermarkt X 83 (later Rembrandtsplein 6) te Amsterdam, waar Multatuli in 1861 een tijdlang een kamer had. Lobo overleed te Amsterdam, 22 maart 1899.

Loudon, Mr. James -: Nederlands staatsman (1824-1900); aanvankelijk advocaat te Batavia; 1859-1861 secretaris-generaal van het Dep. van Koloniën; 1861-1862 minister van Koloniën; 1862-1872 commissaris des Konings in de prov. Zuid-Holland; 1872-1875 gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Onder zijn bewind werd de oorlogsverklaring aan Atjeh ondertekend, die in en buiten het parlement tot heftige polemieken leidde en zijn ontslagneming ten gevolge had.

Maanen, Mr. Guillaume Adrien Gérard van -: geboren te 's-Gravenhage, 5 maart 1801. Van 24 oktober 1845 af, gedurende ruim 25 jaar, procureur-generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden. Overleden te 's-Gravenhage, 25 november 1871.

Mackay, Mr. Aeneas Baron -: geboren te Nijmegen, 13 januari 1806. Kamerheer des konings en van koningin Anna Paulowna, referendaris Raad van State, lid van de Tweede Kamer, vice-president Raad van State 1862-1876, minister van Staat. Overleden te 's-Gravenhage, 6 maart 1876.

Mooij, C. de -: zie Volledige Werken, deel IX, blz. 699.

Mijer, Mr. Pieter -: geboren te Batavia, 3 juni 1812. Na studie

rechten te Leiden, vestigde hij zich in 1832 als advocaat, ging een jaar later naar Indië, waar hij o.a. de volgende functies bekleedde: referendaris ter algem. secretarie (1835), griffier bij de hoge gerechtshoven (1837), raadsheer in het hooggerechtshof (1838), proc.-gen. bij dit gerechtshof, tevens advocaat-fiscaal voor zee- en landmacht (1849) en lid van de Raad van Indië (1851). Ging in 1855 met verlof naar Nederland, was van 1856-1858 minister van Koloniën, van 1860 tot 1866 lid van de Tweede Kamer en in laatstgenoemd jaar wederom minister van Koloniën, waarna hij eveneens in 1866 Gouverneur genraal-van N.I. werd, als hoedanig hij in 1872 aftrad. Overleden te Scheveningen, 6 februari 1881.

Mijnhardt, Hermanus -: geboren te 's-Gravenhage, 28 mei 1811. Koffiehuishouder. Kwam in 1852 van Nijmegen naar Amsterdam en vestigde zich daar op het adres Kalverstraat 8, later Kalverstraat 15 en woonde tenslotte op de Herengracht 24. Overleden te Amsterdam, 16 augustus 1879.

Nyevelt, Mr. Jacob Pieter Pompejus Baron van Zuylen van -: geboren te Dordrecht, 29 juni 1816; lid van de Tweede, en daarna van de Eerste Kamer; minister van Buitenlandse Zaken; buitengewoon gezant en gevolmachtigd minister te Parijs. Trouwde op 30 juli 1857 te 's-Gravenhage met Emilie Annette Rochussen (geb. Amsterdam, 26 september 1837, overl. 's-Gravenhage, 12 oktober 1889) dochter van Jan Jacob Rochussen en Anna Sara Velsberg. Hij overleed te 's-Gravenhage, 4 november 1890.

Nijgh, Henricus -: geboren te Rotterdam, 14 oktober 1815. Oprichter van de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Uitgever. Overleden te Rotterdam, 24 april 1895.

Oldenbarnevelt, Johannes Rudolf Raedt van -: geboren te Amsterdam, 5 december 1825. Koopman aldaar. Omstreeks 1861-'62 éen van Multatuli's vrienden. Overleden te 's-Gravenhage, 14 december 1887.

Pabst, Carel Nicolaas Herbertus van Lawick van -: geboren in 1814 te Rembang. Werd 10 december 1854 secretaris van de residentie Bantam, tevens vendumeester aldaar. Overleden te Djocjakarta, 1 januari 1879 (Dienststaat, Algemeen Rijksarchief, 's-Gravenhage).

Pahud, Charles Ferdinand -: Nederlands politicus (1803-1873); aanvankelijk ambtenaar bij de belastingen en in- en uitvoerrechten in Ned.-Indië, vervolgens inspecteur van financiën en directeur der gouvernementsproducten en burgerlijke magazijnen. Naar Nederland met ziekteverlof teruggekeerd, werd hij achtereenvolgens secr.-generaal bij het dep. van Koloniën, staatsraad in b.d. en minister van Koloniën in het eerste kabinet-Thorbecke (1849-1853) en in het kabinet-Van Hall-Donker Curtius (1853-1855); in 1856 keerde hij als Gouverneur-generaal naar Ned. Indië terug. Onder de landvoogdij van Pahud (1856-1861) werden de expedities tegen de Lampongs, Palembang, Djambi, Bali, Celebes (eerste en tweede Boni-expeditie), West- en Zuid-Borneo enz. ondernomen. Het onderzoek naar de misstanden in Lebak werd nog in 1856 door de resident van Bantam ingesteld, als gevolg van Dekkers aanklacht en dus niet als gevolg van de Havelaar-publikatie pas in 1860 door Pahud, zoals Multatuli meende. Zie ook Volledige Werken, deel VIII, blz. 694.

Peters, Anton -: Nederlands romantisch toneelspeler (1812-1872), vervulde in 1865 de rol van Holm in ‘De Bruid daarboven’, was aan de Stadsschouwburg in Amsterdam verbonden en werd later directeur in Den Haag.

Poolman, Willem -: geboren te Amsterdam, 4 september 1810. Beroep onbekend. Vestigde zich op 20 juli 1859 te Gouda en 6 december 1862 te 's-Gravenhage. Overleden aldaar, 7 juli 1873.

Quintillianus: schuilnaam van Nicolaas Braunius Oeberius, geb. te Bolsward, 3 december 1832; overleden te Ellecom, 18 september 1894. Bewonderaar en later vriend van Multatuli.

Ristori, Adelaide -: geboren 29 januari 1822 te Cividale in Friaul (Italië); beroemd actrice, die zich zowel in het blijspel als in het treurspel onderscheidde. Voornaamste rollen o.a. Lady Macbeth, Phaedra, Maria Stuart en Francesca da Rimini. Zij schreef een autobiografie ‘Ricordi e studi artistici’. Huwde in 1847 met de markies Giuliano del Grillo. Overleden te Rome, 9 oktober 1906.

Robidé van der Aa, Pierre Jean Baptiste Charles -: geboren 23 mei 1832 op ‘den Hemelschen Berg’ onder Oosterbeek. Studeer-

de aanvankelijk theologie, maar wijdde zich later aan de beoefening van aardrijkskunde en geschiedenis. Bestuurslid van het Kon. Instituut voor de Taal-, Land- en Volkenkunde van N.I. en van het Kon. Ned. Aardrijkskundig Genootschap. Medewerker o.a. aan de ‘Indische Gids’ en ‘De Nederlandsche Spectator’. Overledente 's-Gravenhage, 10 februari 1887.

Roobol, Cornelis J., Nederlands toneelspeler en directeur (1806-1870), met Tjasink (en tijdelijk ook met Peters) leider van de Amsterdamse Stadsschouwburg van 1859 tot zijn dood. Hij bewerkte een Duits handboek voor toneelspelers, vertaalde veel toneelstukken en onderscheidde zich in historische rollen, o.a. als Lodewijk XI (Delavigne).

Rochussen, Jan Jacob -: zie Volledige Werken, deel VIII, blz. 695.

Ruijter, Joost de -: geboren te Amsterdam, 3 september 1802. Boekverkoper en uitgever. Woonde Paleisstraat 3, eerder genaamd: Dam, E 529. Overleden te Amsterdam, 18 mei 1880.

Salvador, jhr. Mozes -: geboren te Amsterdam, 26 januari 1813. Ritmeester der dragonders; lid van de gemeenteraad van Haarlem, lid van de Prov. Staten van Noord-Holland. Polemisch publicist. Overleden te Bloemendaal, 30 oktober 1884.

Schepel, Maria Frederika Cornelia Hamminck (Mimi) -: geboren 14 december 1839 te Venlo, dochter van Joannes Christiaan Pieter Hamminck Schepel en Maria Volck; was gedurende enige tijd onderwijzeres aan de Kweekschool te Arnhem, vervulde een soortgelijke functie te Genève en later in Zuid-Frankrijk. Huwde 1 april 1875 te Rotterdam met Eduard Douwes Dekker, die zij sinds 1862 kende. Overleden te 's-Gravenhage, 25 september 1930.

Schill, Theodoor Frederik -: geboren te Batavia, 8 maart 1821. Lid van de factorij der Ned. Handel-Maatschappij aldaar. Overleden te 's-Gravenhage, 20 maart 1888.

Schilperoort, Anna Barbara -: geboren te Voorburg, 3 januari 1778. Romanschrijfster. Was gehuwd met ds. Hendrik van Meerten, Ned. Herv. predikant. Overleden te Gouda, 14 februari 1853. Een zoon van haar was Multatuli's voorganger in Natal.

Schimmel, Hendrik Jan -: geboren te 's-Graveland, 30 juni 1823. Dichter, romancier en toneelschrijver. Mederedacteur o.a. van ‘De Gids’ (1851-1857) en van het tijdschrift ‘Nederland’ (1854-1886). Overleden te Bussum, 15 november 1906.

Schook, Mr. Willem Ferdinand -: geboren te 's-Gravesande, 24 augustus 1832. Bewonderaar van Multatuli, aan wie hij gegevens verschafte omtrent de G.-G. Sloet van de Beele. Mr. Schook overleed te Veendam, 7 januari 1877.

Sloet van de Beele, Mr. Ludolf Anne Jan Wilt Baron -: liberaal staatsman (1806-1890), G.-G. 1861-1866. Hij beëindigde de gouvernementsteelt van indigo, peper, kaneel, cochenille en verzachtte de lijfstraffen.

Someren Brandt, Johan van -: geboren te Den Helder, 10 december 1825; sinds 1846 vrijmetselaar. Inspecteur van de belastingen en accijnzen. Adjudant van de koning in b.d. Overleden te 's-Gravenhage, 26 maart 1895.

Stamkart -: de doctor in de letteren terwille van wiens protegée Multatuli de ‘Minnebrieven’ schreef. Voor nadere gegevens zie men M. -: Rudolph Charles d'Ablaing van Giessenburg (Amsterdam 1904) blz. 111 en 171-172.

Stieltjes, dr. Thomas Joannes -: Nederlands militair en bouwkundige (1819-1878), adviseur voor technische zaken aan het Departement van Koloniën, in 1860 belast met een onderzoek naar aanleg en exploitatie van spoorwegen op Java; in 1863 oneervol ontslagen, daar hij de Kamer bij adres verzocht had de voorstellen van de G.G. inzake spoorwegen op Java niet aan te nemen. Enkele jaren later werd hij liberaal lid van de Tweede Kamer. In 1874 doctor honoris causa van de Leidse universiteit.

Stolte, Harm -: Nederlands politicus (1797-1859); aanvankelijk Indisch ambtenaar, sedert 1838 inspecteur van financiën, sedert 1850 als afgevaardigde van Amsterdam conservatief lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal; na de dood van Stolte heeft Multatuli gehoopt hem als Kamerlid op te volgen.

Straten, Barend Willem Star(c)kenborg van -: geboren te Amsterdam, 6 oktober 1833. Assuradeur-koopman. Hij was gehuwd met Jeanne Marie Bruinier. Overleden te Amsterdam, 7 april 1901.

Stumpff, Johan Eduard -: geboren te Amsterdam, 7 maart 1813. Eigenaar van ‘Frascati’ in de Nes te Amsterdam, waar tot 1859 muzikaal amusement werd geboden, en sinds 1859 ook toneel. Overleden te Amsterdam, 16 januari 1871.

Swieten, Jan van -: Nederlands krijgsman en militair publicist (1807-1888). Hij nam deel aan de Java-oorlog, de Tiendaagse Veldtocht in het bataljon de ‘Jagers van Cleerens’, de krijgsverrichtingen op Sumatra's Westkust (1842-1846), de tweede en derde Bali-expeditie en de tweede Boni-expeditie. Hij was gouverneur van Sumatra's Westkust (1848-1857) en commandant van het Indisch leger; vervolgens Staatsraad en lid van de Tweede Kamer, en wederom opperbevelhebber en civiel regeringscommissaris in de oorlog tegen Atjeh. Betreffende een Leger-order van hem zie men Idee 304 (Volledige werken, deel II, blz. 494.)

Tels, mr. H.H. -: geboren in 1810 of 1811. Advocaat. Hoofdredacteur van de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Overleden te Rotterdam, 1 november 1885.

Tets, Jhr. Gerard Frederik van -: geboren te Haarlem, 19 maart 1815. Oorspronkelijk belasting-ambtenaar, lid van de Prov. Staten van Noord-Holland (1850), lid van Ged. Staten van die provincie (1852). Wnd. commissaris des konings in Noord-Holland (1879). Overleden te Heemstede, 16 januari 1888.

Thieme, Derk Anthonie -: geboren te Nijmegen, 8 januari 1830. Uitgever te Arnhem; zocht in 1860 contact met Multatuli o.a. voor het tijdschrift ‘Vragen van den dag’. Later oprichter-uitgever van ‘Het Vaderland’ te 's-Gravenhage. Overleden te Velp, 11 juni 1879.

Tjasink, Johannes, Nederlands toneelspeler en directeur (1809-1879), met C.J. Roobol (tijdelijk ook met A. Peters) leider van het gezelschap dat van mei 1859 tot het voorjaar van 1872 de Amsterdamse Stadsschouwburg bespeelde. Belangrijkste rollen: Orgon, Ruy Blas en Thomasvaer.

Tydeman, Mr. Johan Willem -: geboren te Leiden, 28 augustus 1815. Advocaat te Amsterdam. Letterkundige. Overleden te Amsterdam, 23 oktober 1879.

Veth, dr. Pieter Johannes -: oriëntalist en etnoloog (1814-1895); hoogleraar in de Oosterse talen te Franeker (1841), te Am-

sterdam (1842); 1864-1885 hoogleraar in de Mohammedaanse instellingen en land- en volkenkunde van Indonesië aan de universiteit te Leiden. Schreef in juli-augustus 1860 in De Gids een befaamde recensie over Max Havelaar.

Vloten, Mr. Abraham Anton van -: geboren te Amsterdam, 17 december 1801. Was aanvankelijk bij de Raad van Justitie te Batavia. Als raadsheer van het Hoog Gerechtshof verzocht hij ontslag uit 's lands dienst (1839). Associeerde zich later met zijn broer Eduard August (1803-1878) en trad als deelgenoot op in diens suikerfabriek ‘Pangka’. Huwde 3 september 1829 met jkvr. Susanna Cornelia Francisca Strick van Linschoten (Londen, 20 juli 1812-Brussel, 10 januari 1865). Vestigde zich omstreeks 1860 te Brussel, waar hij 7 oktober 1873 overleed.

Vries, Jan Eduard de -: geboren te Amsterdam, 16 maart 1808. Sinds 1836 decorateur Stadsschouwburg, 1841 mededirecteur, 1852-1859 directeur daarvan. Kocht in 1855 de Utrechtse Schouwburg. Directeur van de Rotterdamse Schouwburg 1860-1867, directeur van het Paleis voor Volksvlijt te Amsterdam 1867-1875. Overleed te Amsterdam, 25 september 1875.

Wertheim, Abraham Carel -: geboren te Amsterdam, 12 december 1832. Bekend filantroop. Overleden te Amsterdam, 30 november 1897.

Wintgens, Mr. Willem -: Nederlands politicus (1818-1895), sedert 1848 conservatief lid van de Tweede Kamer; in 1868 enkele maanden minister van justitie.

Wijnbergen, van -: de Wageningse tantes van Tine; zie dl. VIII, blz. 699.

Wijthoff, Abraham Willem -: geboren te Amsterdam, 7 juli 1830. Suikerraffinadeur. Overleden te Amsterdam, 3 oktober 1880. Huwde te Amsterdam, 9 september 1858 met Anna Catharina Frederika Kerkhoven, geboren Amsterdam, 25 april 1835, overleden aldaar 15 juli 1918, dochter van Theodorus Johannes Kerkhoven en Clara Henriëtte van der Hucht.

Zaalberg, Johannes Cornelis -: ‘modern’ theoloog (1828-1885) stond o.a. te Deventer en te 's-Gravenhage, werd in 1876 predikant te Paramaribo. Hij schreef o.m. ‘De godsdienst van Jezus en de moderne richting’.