Volledige werken. Deel 9. Brieven en dokumenten uit de jaren 1846-1857

[p. 49]

Menado
1849-1852

[p. 51]

Dekker op Celebes

De jaren die Dekker en zijn vrouw te Menado, in het uiterste noordoosten van Celebes, hebben doorgebracht, behoren ondanks ernstige ziektes en ondanks het kinderloos-blijven van hun huwelijk tot de gelukkigste van hun leven. Toen Dekker in april 1849 arriveerde, na de lange zeereis waarschijnlijk op een Arabische boot te hebben gemaakt (Werken I, blz. 186), waren er in de residentie talrijke mutaties aan de gang. Zijn ambtsvoorganger, H.D.A. van der Goes, was benoemd tot assistent-resident van Saparoea, terwijl de assistent-resident aldaar, R. Scherius, benoemd was tot resident van Menado. Ook de Militaire Commandant van Menado vertrok. Dekker heeft maar éen maand gewerkt onder Resident A.I. van Olpen; na diens vertrek heeft hij enkele maanden zelf de functie van resident waargenomen, totdat Scherius te Saparoea het bewind aan Van der Goes had overgedragen en vandaar was aangekomen. De samenwerking met Scherius blijkt voortreffelijk te zijn geweest, getuige de dokumenten, door Du Perron aan zijn Tweede Pleidooi toegevoegd. Boven hen allen stond aanvankelijk als gouverneur der Molukken generaal Cleerens, zetelende op Ambon, en na diens dood in 1850 de heer C.M. Visser.

Tot de residentie Menado behoorden de ‘binnenlanden’: Gorontalo, Tondano, Kema, Amoerang, Bolang en Licoepang. Menado zelf was in acht wijken verdeeld, waaronder een Chinees en een Islams kamp. Het aantal (manlijke) ‘Europese inwoners’ bedroeg in die tijd omstreeks 140 (Almanak en Naamregister van Nederlandsch Indië; Batavia 1849). Verscheidene hiervan komen in Dekkers aantekeningen voor, soms met afwijkende spelling of in verkorte aanduiding. De voornaamste van hen zijn, in alfabetische volgorde:

Bendsneijder, Charles Ferdinand -, opziener te Tondano;

Beyerinck, P.J.G. -, ingenieur der derde klasse te Amboina;

[p. 52]

Dircks, Hermann Carl -, onderwijzer en diaken;

Goes, Hendrik Daniel Adriaan van der -, Dekkers voorganger als secretaris van Menado;

Kam, J.K. -, predikant te Amboina;

Linemann, Fokke Hendriks -, zendeling te Menado;

Moraux, Ephraim Daniel Louis -, lid van de Wees- en Boedelkamer;

Nijgh, Joannes Georgius -, pakhuismeester, havenmeester, ontvanger, en eerste luitenant van de schutterij;

Paepke Bülow, Friedrich Willem -, lid van de Landraad en ouderling;

Pagalottij, Laurens -;

Rijksschroeff, Rijk Adriaan -, opziener te Kema en eerste luitenant;

Schoe, Jacob -, klerk bij Dekker;

Tengnagel, Simon Carel Emanuel Matheus Willem Baron Gansneb genaamd -, secretaris van Menado vóor Van der Goes; Tower, Robert -;

Weijdemuller, Johan Carel -, klerk bij Dekker en tweede luitenant;

Wilken, Nicolaas Philip -, zendeling te Tomohon.

Door een paar omvangrijke stukken: het nu voor het eerst compleet gepubliceerde Memoriaal en de in 1948 teruggevonden brieven aan Kruseman, is zowel het ambtelijke als het persoonlijke leven van Dekker in deze Menadose jaren bijzonder goed bekend. De talrijke juridische, ekonomische en organisatorische vraagstukken, waarmee Dekker zich moest bezighouden, geven een uitstekende indruk van wat destijds op eenzame posten tot de taak, en tot de bijverdiensten, van de gouvernementsambtenaren behoorde. Dekkers inkomen van f400 per maand, werd door emolumenten vrijwel verdubbeld, en naderde aldus dat van de resident. In 1850 liet hij zich op enige afstand van Menado een eigen huis bouwen: maar na er nauwelijks vijftien maanden te hebben gewoond, vertrok hij als assistent-resident naar Amboina, een bevordering die wel het gevolg moet zijn geweest van een, in overleg met Dekker op 26 juli 1851 verzonden voorstel van Scherius. Een tweede voorstel van Scherius, beogende Dekker als zijn opvolger benoemd te zien tot resident

[p. 53]

van Menado, had geen succes. De functie werd opgedragen aan C.P. Brest van Kempen, tevoren adjunct-secretaris van de Raad van Indië.

Over Menado spreekt Multatuli terloops in de Havelaar (Werken I, blz. 40, 42, 90-92, 99 en 330, noot 87). De mededelingen aldaar, over de officieren van het Franse schip ‘La Bayonnaise’, over het vergoeden van dood-gereden paarden, over het vrijkopen van een slavenfamilie, en over gastvrijheid betoond aan Amerikaanse ‘whalers’, worden vrijwel alle bevestigd, hetzij door autentieke aantekeningen, hetzij door gegevens van derden, zoals het verhaal van Dekkers klerk Schoe, dat tussen de dokumenten als Bijlage is opgenomen. (Vergelijk hiervoor ook: Pleidooi, blz. 196).

Over onjuistheden in zijn geldelijke administratie handelen enige besluiten van de Rekenkamer, respectievelijk van 7 september 1852, 23 oktober 1855, 26 oktober 1855, 21 december 1855 en 4 januari 1856.

G.S.