Volledige werken. Deel 8. Brieven en dokumenten uit de jaren 1820-1846

[14-15 februari 1843
Michiels te Natal wegens de zaak-Si Pamaga]

* 14-15 februari 1843

Gouverneur Michiels brengt een bezoek aan Natal voor verhoren in de zaak-Si Pamaga.

Op 14 mei 1842 was de Mandhelinger Si Pamaga door de Rappat te Natal veroordeeld tot geseling, brandmerking en levenslange ballingschap, wegens een op 2 februari 1842 gepleegde poging tot moord op de Toeankoe Bezaar van Natal.

Op 13 september was dit vonnis uitgevoerd wat betreft geseling en brandmerking, terwijl Si Pamaga voorts naar Padang werd opgezonden. De poging tot moord zou in verband hebben gestaan met politieke spanningen in Mandheling.

Volgens Michiels behoorde een zodanige zaak berecht te worden door de grote landraad te Padang. Bovendien was de Toeankoe Bezaar in dit proces zowel aanklager als enige getuige, terwijl hij voorts als rechter het vonnis mede had ondertekend. Bij nader onderzoek bleek, dat Si Pamaga zijn bekentenis onder pijniging had afgelegd, en dat hij wellicht zelfs niet geheel toerekenbaar was. Het vonnis, te Natal geveld, was wat de geseling en de brandmerking betreft, uitgevoerd na verkregen goedkeuring van de Resident van Aijer Bangies.

Aan de pogingen tot opstand in het gebied van Mandheling hechtte Michiels geen geloof. Hij achtte Soetan Salim, stiefvader en voogd van de Toeankoe Bezaar, de persoon die alle verhalen over dreigend oproer e.d. in de wereld bracht, met de bedoeling daardoor de hoofden in Mandheling te benadelen. De geruchten over samenzweringen in Mandheling liepen al sinds het najaar van 1841, en vonden - volgens Michiels: zonder grond - geloof zowel bij de Assistent-Resident van Mandheling T.A.C. van Kervel, als bij diens schoonzoon, de controleur van Natal, J.H. van Meerten, als ook bij diens chef, de Resident van Aijer Bangies, A.L. Weddik. Een eerste onderzoek in Mandheling, onder leiding van Weddik, had ten gevolge dat het voornaamste inlandse hoofd van Mandheling, de Jang di Pertoean, met zijn broeder en veertig anderen naar Padang werden opgezonden.

[p. 134]

Door de verslagen echter allerminst overtuigd, gelastte Michiels een nieuw onderzoek; dit vond in juli 1842 plaats en eindigde met volledig herstel in functie van de Jang di Pertoean c.s.

Om verschillende persoonlijke en politieke redenen was er een wrok van Soetan Salim jegens deze Jang di Pertoean; in de zg. aanslag van Si Pamaga zag Michiels dan ook niet anders dan een voortgezette intrige van Soetan Salim.

Om deze zaak zelf te onderzoeken kwam Michiels op 14 februari 1843 naar Natal. Tijdens de aanwezigheid van Michiels hebben er dertien getuigen-verhoren plaats gevonden; een veertiende geschiedde in Aijer Bangies. Bij elf hiervan is Dekker tegenwoordig geweest. Met uitzondering van het tweede verhoor van de Toeankoe Bezaar, dat door Michiels zelf werd afgenomen, zijn alle getuigen verhoord door de Fiskaal bij de Raad van Justitie te Padang, Mr. Arie Prins, die in deze functie niet aan Michiels ondergeschikt was.

Te Padang teruggekeerd, waarheen hij Soetan Salim gevankelijk met zich nam, zond Michiels op 18 maart 1843 een uitvoerige nota aan de Gouverneur-Generaal. Naar zijn oordeel wees het onderzoek te Natal uit, dat er geen behoorlijke rechtspleging had plaats gevonden, en dat de controleur Van Meerten met zijn ‘bekrompene geestvermogens’ de speelbal van de sluwe Soetan Salim moest zijn geweest. Maar tevens bleek, dat de wederrechtelijke bekrachtiging van het wederrechtelijk geslagen vonnis tegen Si Pamaga door Resident Weddik was verstrekt op 11 juli, dezelfde dag dat hij zich tezamen met Michiels voor het onderzoek in Mandheling had bevonden. Op grond hiervan beschuldigde Michiels de Resident ‘van voorbedachtelijk misbruik van gezag, van kwade trouw en bedrog in zijne ambtsbetrekking’, en schorste hem. Om redenen, die met de Mandhelingse zaken in generlei verband stonden, was Van Kervel reeds in het najaar van 1842 geschorst. (Bescheiden 1910, blz. 310-341)

Van drie verhoren zijn de mede door Dekker ondertekende processen verbaal bekend. In de aanhef van het tweede moet óf de dag óf de datum een vergissing zijn. (Bescheiden 1910, blz. 332-338)

[p. 135]

Pro Justitia.

Proces verbaal.

Op heden Dingsdag, den 14 Februarij des jaars 1800 drie en veertig:

Compareerde voor mij Mr. Arie Prins fiscaal bij den Raad van Justitie te Padang thans op last van den Gouverneur van Sumatra's Westkust in Commissie te Nattal in tegenwoordigheid van den Controleur der 2e klasse, belast met het Civiel gezag te Nattal, Eduard Douwes Dekker geassisteerd door den orang kaija Tamba Toea Jaxa van Bencoelen:

De persoon van Mohammad Nattal, toeanko besaar (hoofd regent) van Nattal.

Dewelke op daartoe gedane afvrage te kennen gaf dat toen de persoon van Pamaga in dien zekeren nacht (2 februarij 1842), na getracht te hebben hem toeanko met zijne sewa te treffen door hem was op de vlucht gedreven, dezelve overal op zijnen last gezocht is, doch niet is kunnen opgespoord worden; Dat den volgenden dag het gerucht liep dat Pamaga gevlucht naar Nattal doch ook daar te vergeefsch gezocht werd; dat Radja Linga toen, op last van Soetan Salim, naar Nattal geroepen is en dat nog op dien zelfden dag Sie Pamaga is gevangen genomen; Dat in zijn eerste verhoor voor den heer Van Meerten Pamaga ontkend heeft het plan gehad te hebben om hem toeanko om het leven te brengen; - dat den volgenden dag, in tegenwoordigheid van hem declarant, en van den geheelen rappat, de persoon van Si Pamaga op last van den controleur Van Meerten en voor diens woning, is op een bank gebonden en door den oppasser Sie Timbang met een rotting hevig is geslagen; - dat Pamaga toen om vergiffenis gesmeekt heeft en heeft uitgeroepen dat hij onschuldig was; - dat toen de slagen herhaald zijn en eindelijk Pamaga heeft bekend dat hij op last van den Jang die Pertoean van Mandheling naar Nattal gekomen was, met het doel om hem toeanko, zoomede den Controleur van het leven te berooven en hem daarvoor reeds eenige Spaansche matten waren ter hand gesteld. Op de vraag of declarant Pamaga vroeger gekend heeft zegt hij wel te weten dat die persoon zich te Nattal heeft opgehouden, doch dat hij hem nimmer gesproken had.

Op de vraag hoe hij toeanko veronderstellen kan dat iemand, die reeds een geruimen tijd en volgens verklaring van den Had-

[p. 136]

jie Daud meer dan een jaar te Nattal gewoond had hem zou hebben willen om het leven brengen, zegt hij: ‘ik heb dit eerst ook niet verondersteld omdat men zeide dat die man gek was heb ik zijn sewa doen afvragen; maar later heb ik vernomen dat Jang die Pertoean hem gelast had mij om het leven te brengen.

V. Hebt gij den beklaagde zulks zelf hooren zeggen?

A. Ja; dat heb ik gehoord.

V. Heeft hij zulks vrijwillig bekend of was het na geslagen te zijn en heeft hij tevens niet gezegd dat men hem had te kennen gegeven dat hij zoodanige verklaring doen moest?

A. Ja, hij heeft zulks bekend, na geslagen te zijn, in tegenwoordigheid van den rappat; doch heeft tevens verklaard dat de korporaal oppasser hem had te kennen gegeven dat hij zoodanig verklaren moest.

V. Hoe hebt gij zelf een vonnis kunnen teekenen waarbij Pamaga tot zulk eene zware straf werd veroordeeld, nadat gij, volgens uwe eigen verklaring, dien persoon niet verdacht hield, van u te willen om het leven brengen en hij, op last van anderen tot zulk eene bekentenis gebragt was?

A. Ik ben een dom mensch: ik heb alleen gehandeld op last van den Controleur die mij ook zeide werkelijk tijding van Mandheling te hebben dat Pamaga van Jang die Pertoean geld ontvangen had.

V. Hoe hebt gij, die zelf aanklager waart, als regter tegen Pamaga kunnen zitting nemen en zijn vonnis teekenen?

A. Ik heb zulks gedaan op last van den Controleur.

V. Waarom zijn de getuigen niet onder eede gehoord?

A. Er zijn voor den rappat in het geheel geene getuigen gehoord: ik alleen heb geklaagd; de getuigen zijn door den Heer Van Meerten alleen gehoord.

Na voorhouding van het vorenstaande heeft de declarant verklaard daarbij zonder eenige verandering te blijven persisteren en deze met ons onderteekend.

In arabische karakters:

Toeankoe Besaar Natal

In arabische karakters:

Orang Kaja Tamba Toea

djaksa Bangkahoeloe

Dekker.

De fiscaal bij den Raad van Justitie te Padang

A. Prins.

[p. 137]

Pro Justitia.

Proces verbaal.

Op heden, Dingsdag den vijftienden Februarij des jaars 1800 drie en veertig:

Compareerde voor mij, Andries Victor Michiels, Colonel Civiel en Militair Gouverneur ter Westkust van Sumatra, in tegenwoordigheid van den fiscaal bij den Raad van Justitie te Padang Mr. Arie Prins, zoomede van den Controleur der 2e klasse belast met het Civiel bestuur te Nattal, Eduard Douwes Dekker en geassisteerd met den Jaxa van Bencoelen orang kaija, Tamba Toea.

De persoon van Mohammad Natal, toeanko besaar (hoofd regent) van Nattal.

Dewelke op de hem voorgehoudene onderstaande vragen heeft geantwoord gelijk onder ieder derzelve staat uitgedrukt.

V. Zijt gij bereid en belooft gij op alle de vragen, welke u zullen gedaan worden opregt, zonder eenige achterhoudendheid of zonder de waarheid in eenig opzigt te kort te doen, te zullen antwoorden?

A. Ja, daartoe ben ik bereid en dat beloof ik.

V. Zijt gij op uwe Conscientie overtuigd dat Pamaga het doel gehad heeft u om het leven te brengen?

A. Neen: ik geloof niet dat die man met kwade voornemens bij mij gekomen is; alleen dat hij ziek of krankzinnig was.

V. Maar heeft hij dan niet zijne sewa tegen u getrokken?

A. Hij heeft wel zijn sewa getrokken, en daarmede bewegingen gemaakt, en daarop is het wachtvolk op de vlugt gegaan.

V. Heeft hij toen, na het vlugten van het wachtvolk geen poging gedaan u te treffen?

A. Neen, hij is voortgegaan met bewegingen te maken en zijne sewa te zwaaijen, waarna hij zelf is weggeloopen: maar ik geloof niet dat hij ook toen kwade voornemen jegens mij koesterde.

V. Was Jang die Pertoean nog op Nattal toen de zaak voor den rappat onderzocht is?

A. Ik geloof dat die reeds naar Padang vertrokken was.

V. Hoe heeft de toeanko, die zelf verklaard heeft niet te veronderstellen dat Pamaga kwade voornemens jegens hem had zijn vonnis kunnen teekenen?

A. Ik ben nog een kind.

[p. 138]

V. Van wien hebt gij het eerst vernomen dat Pamaga u hadt willen ombrengen?

A. Ten huize van den Controleur.

V. Heeft de beklaagde zulks vrijwillig bekend?

A. Neen, hij had slagen gehad; daarna heeft hij opgegeven dat hij mij had willen ombrengen op last van Jang die Pertoean.

V. Toen de Gouverneur met den resident van Aijer Bangies te Nattal is geweest in het verleden jaar, met het stoomschip, had toen het onderzoek van Pamaga voor den rappat reeds plaats gehad of niet?

A. Neen nog niet.

V. Weet gij eenige redenen optegeven waarom de rappat Pamaga zoude hebben willen bezwaren?

A. Ik weet het niet zeker, maar mijn oordeel is dat de Heer van Meerten vernomen hebbende dat werkelijk Pamaga in Mandheling geld had ontvangen en betaald was, en omdat hij niet van de Mandhelingsche hoofden hield, met geweld wilde hebben dat die Pamaga tot het vermoorden van mij hadden opgezet; misschien ook wilde hij ook zijn schoonvader, die asst. resident in Mandheling was, en met de hoofden aldaar over hoop lag, helpen. Bij voorhouding van het vorenstaande heeft de getuige te kennen gegeven dat hij wel is waar den naam voert van toeanko besaar, doch dat het bestuur aan hem slechts in naam is toebetrouwd, daar Soetan Salim, zijn voogd geweest zijnde vóór zijn huwelijk, echter nu ook nog alles doet; dat de dato's hem nog als een kind beschouwen en dat hij ook zelfs door of namens het Gouvernement, na zijne meerderjarigheid, nimmer als toeanko is geïnstalleerd geworden.

Verder geene veranderingen, bijvoegingen of aanmerkingen op het vorenstaande te maken hebbende, heeft de toeanko besaar deze met ons onderteekend.

In arabische karakters:

Toeankoe Besaar di Natal

kampoeng Boekit.

In arabische karakters:

Orang kaja Tamba Toea

djaksa di Bangkahoeloe.

Dekker.

De Kolonel Gouverneur,

Michiels.

De fiscaal bij den Raad van Justitie te Padang

A. Prins.

[p. 139]

Proces Verbaal

Pro Justitia.

Op heden Dinsdag, den veertienden Februarij 1800 drie en veertig:

Compareerde voor mij Mr. Arie Prins fiscaal bij den Raad van Justitie te Padang, thans op last van den Gouverneur van Sumatra's Westkust, in Commissie te Nattal, in tegenwoordigheid van den Controleur der 2e klasse, belast met het civiel gezag te Nattal geassisteerd met den orang kaija Tamba Toea, hoofdjakxa van Benkoelen:

De persoon van Soetan Salim, geboortig van Nattal, oud n.a. 50 jaren, vroeger voogd van den toeanko besaar van Nattal, thans zonder beroep, te Nattal woonachtig, dewelke op gedane afvrage verklaarde als volgt:

Dat hij den persoon van Pamaga vroeger wel eens te Nattal gezien heeft en weet dat de zelve een anak semang was van Hadjie Saleman, dat hij omtrent het gedrag van dien man niets na deeligs weet, doch hem bewust is dat dezelve vroeger eene zware ziekte gehad heeft en als krankzinnig was: dat toen Pamaga amok had willen maken in de woning van den toeanko besaar, hij gelast heeft denzelven optesporen, doch dat zulks in dien nacht niet gelukt is: dat hij op een gerucht dat dezelve naar Sie Lingan gevlucht was, dezen heeft ontboden en hem gelast Pamaga uitteleveren en dat Sie Lingan toen zelf te zamen met een bediende van Hadjie Saleman, dien persoon gevankelijk bij hem heeft gebragt, des morgens ongeveer ten 9 ure: dat hij declarant vervolgens Pamaga bij den Controleur heeft doen brengen:

Op de vraag of hij declarant zelf Pamaga niet heeft ondervraagd toen dezelve gevankelijk bij hem gebragt werd, zegt hij: Ja, en toen heeft dezelve bekend dat hij den toeanko had willen om het leven brengen en dat hij daarvoor loon ontvangen had van Soetan die Langiet.

V. Heeft de toeanko zelf Pamaga niet ondervraagd? was die tegenwoordig?

A. Neen, hij was niet tegenwoordig.

V. Wie was tegenwoordig, toen gij Pamaga ondervraagd hebt?

A. Dat herinner ik mij niet meer.

V. Hebt gij Pamaga zijne bekentenis hooren herhalen?

[p. 140]

A. Ja, voor den rappat heeft hij gezegd, gelijk ik verklaard heb.

V. Heeft Pamaga voor den rappat rottingslagen gekregen?

A. Ja.

V. Op wiens last geschiedde zulks?

A. Op last van den Controleur.

V. Waarom geschiedde zulks?

A. Pamaga had van den beginne af aan bekend dat hij den toeanko had willen vermoorden en opgegeven dat hij daarvoor van een Mandhelinger een gulden had ontvangen, dewijl zulks nu niet aannemelijk voorkwam, heeft de Controleur gelast dat hij zoude geslagen worden.

V. Wat heeft dezelve als toen verklaard?

A. Zooals voor mij, namelijk dat Soetan die Langiet hem geld had toegezegd om den toeanko te vermoorden.

V. Heeft niet Pamaga voor den rappat verklaard dat de korporaal-oppasser hem gezegd had dat hij zoo verklaren moest?

A. Neen.

V. Had de toeanko zitting in die vergadering van den rappat?

A. Ja.

Op de aanmerking dat de toeanko zelf voor deze commissie heeft verklaard dat hij van gevoelen was dat het doel van Pamaga niet geweest is hem van het leven te berooven en wijders dat de beklaagde voor den rappat eerst ontkend heeft eenige schuld te hebben, en eerst na herhaaldelijk geslagen te zijn, heeft opgegeven dat hij bekennen zoude op last van Jang die Pertoean dien moord te hebben willen plegen, omdat de korporaal oppasser hem zulks heeft aangeraden; - zegt de declarant: misschien heb ik zulks niet gehoord, en wat de toeanko denkt, weet ik niet.

V. Waarom zijn de getuigen niet beëedigd die voor den rappat geroepen zijn?

A. Dat weet ik niet.

V. De toeanko heeft verklaard dat geene getuigen voor den rappat gehoord zijn, doch alleen door den Controleur.

A. Neen dezelve zijn voor den rappat gehoord.

V. Hoeveel malen is de rappat tot het onderzoek dezer zaak vergaderd?

A. Drie of vier malen.

[p. 141]

V. Hoeveel malen is Pamaga met rottingslagen tot bekentenis gedwongen?

A. Twee of drie malen.

V. Waarom is Pamaga na eenmaal bij de eerste rottingslagen bekend te hebben, nogmaals geslagen?

A. Omdat hij zijne woorden telkens verdraaide en hetgeen hij bekend had wederom introk.

Op de vraag hoe hij declarant het groote verschil tusschen zijne verklaring en de hem voorgehoudene verklaring van den toeanko uitlegt, zegt hij zulks niet te kunnen, doch dat hij naar zijne beste weten verklaard heeft en zooals de zaak zich heeft toegedragen.

Na voorhouding van het vorenstaande heeft de declarant verklaard daarbij zonder eenige verandering of bijvoeging te blijven persisteren, waarna bij deze met ons heeft onderteekend.

In arabische karakters:

Soetan Salim Natal.

In arabische karakters:

Orang Kaja Tamba Toea

Djaksa Bangkahoeloe.

Dekker.

De fiscaal bij den Raad van Justitie te Padang

A. Prins.