Volledige werken. Deel 8. Brieven en dokumenten uit de jaren 1820-1846

[Bijlage
betreffende Natal, door E. Francis]

Bijlage

betreffende Natal en omgeving, ontleend aan de ‘Korte beschrijving van het Nederlandsch grondgebied ter Westkust Sumatra. 1837’. door E. Francis, toen resident van Padang. (Tijdschrift voor Neêrland's Indië. Tweede jaargang. Eerste deel. Batavia, ter Lands-drukkerij, 1839, blz. 28-45). Het opgenomen fragment is blz. 39-43.

De onderstaande beschrijving betreft de toestand toen Natal als hoofdplaats nog niet door Aijer Bangies was vervangen, en geeft dus zeker een gunstiger indruk dan met de situatie anno 1842 in overeenstemming zou zijn. Meer nog dan de achterlijkheid als feit heeft de achteruitgang als proces Dekker getroffen en verontrust.

Nattal, gelegen omtrent 73 Engelsche mijlen bezuiden Tappanolie, is onze tweede bezitting in de noordelijke afdeeling en derzelver tegenwoordige hoofdzetel. Dit landschap grenst binnen 's lands aan Lingabaija, en heeft eene handeldrijvende bevolking van 3000 zielen, die onder het gezag staan van een' Radja en zes Datoe's.

Deze bevolking is oorspronkelijk een zamenvloeisel van verschillende natien, die zich eerst als handelaren nedergezet heb-

[p. 109]

ben, later de voorregten verkregen van ingezetenen, en als zoodanig zich in zes onderscheidene stammen of Soekoes verdeelden, als:

1	Soekoe Menangkabauw. Menangkabauwsche stam.
2	Soekoe Barat, Westelijke stam.
3	Soekoe Padang, stam van Padang.
4	Soekoe Bandar Sepoeloe, stam uit de plaatsen gelegen tusschen Padang en Benkoelen.
5	Soekoe Atje, stam van Atjin.
6	Soekoe Rauw, stam van Rauw.

hebbende ieder dezer stammen een' der Datoes, hierboven vermeld, aan het Hoofd, die de raadgevers zijn van den Radja welke het oppergezag en den titel van Toeankoe Bezaar voert.

Nattal had zich in 1668 als eene onderhoorigheid van Baros aan de Oost Indische Kompagnie onderworpen; doch in opstand geraakt zijnde, hebben de Engelschen, zonder acht te slaan op de Oost Indische Kompagnie's regten, in 1755-60 zich daar gevestigd, waardoor het zich geheel aan het gezag van Baros onttrokken hebbende, thans door den invloed van het Europeesch bestuur eene suprematie over alle de landschappen der Noordelijke afdeeling voert.

De ongunstige ligging dezer plaats, zoowel met betrekking tot derzelver physike gesteldheid als ten aanzien van handel en kultuur, zal steeds een groote hinderpaal blijven, om van Nattal zelfs met de grootste opoffering een belangrijk oord te maken, en wijst ten duidelijkste aan dat de Engelschen zich alleen hier gevestigd hebben, omdat, tijdens hunne vestiging ter dezer kust, geene andere keus voor hen overbleef. De schepen ook, die zelden deze plaats zonder hooge noodzakelijkheid zullen aandoen, durven nimmer met gerustheid hier langer dan drie dagen te vertoeven, uithoofde der zware N.W. winden, die dikwerf, gedurende elke Maans-verandering en meestal met eene van drie tot zeven dagen aanhoudende woede heerschen. Bij zoodanig weder is men verpligt de reede te verlaten en naar een klein eiland, 12 Engelsche mijlen bezuiden Nattal, Tammong genaamd, te zeilen. Hier vindt men tusschen hetzelve en den vasten wal een klein kanaal ongeveer drie kwart Engelsche mijl breed, houdende van 6 tot 10 vademen water, dat aan vier of vijf schepen eene

[p. 110]

veilige ankerplaats tegen alle winden oplevert. Zoo min mogelijk wordt hiervan echter gebruik gemaakt, zoo om den grooten afstand van de gewone reede als om de moeijelijkheid der gemeenschap met de hoofdplaats.

De rivier van Nattal, oorspronkelijk uit het gebergte vier of vijf dagen reizens beoosten de monding, is voor vijf voeten diep gaande vaartuigen bevaarbaar tot den Bazaar of passer, vijftien minuten gaans van strand gelegen, en voor praauwen Sampang twee voeten diep gaande, tot Lingabaija, op twee dagreizen gelegen.

Het inkomen is moeijelijk ja zelfs gevaarlijk bij slecht weder door eene bank vóór de monding, waarop bij laag water maar twee voeten water staat. Met het doorkomen der N.W. winden wordt hier eene zware branding voortgebragt met kort op elkander volgende hooge baren, waardoor dikwerf de scheepsbooten omslaan en de gemeenschap tusschen den wal en de reede afgebroken wordt.

Het etablissement is gelegen aan de Noordzijde der monding van de rivier, vlak aan strand. Men heeft hier digt aan den oever der rivier een vierkantig steenen fortje, 212 voeten lang en 150 breed, voorzien van vier Bastions van 10 schietgaten ieder, en omringd van eene gracht 10 voeten diep en 14 voeten breed, kunnende door middel eener sluis onder water gezet worden. In het fort zijn drie water-bakken, en behalve eene op steenen pilaren gebouwde Residentie - woning bevonden zich daarin voorheen nog zes andere gebouwen, dienende tot pakhuizen, kruidmagazijn, laboreer-kamer enz. waarvan de meeste met platte steenen daken. Bij de overname dezer bezitting vond men dezelve in eenen zeer verwaarloosden staat, en de onbelangrijkheid derzelve de kosten van weder-opbouwing onnoodig makende, zoo vindt men thans de muren van het fort gescheurd en dreigende intevallen. Van het Residentie-huis staat nog slechts het geraamte, en een planken met atappen gedekte kazerne en een kleine infirmerie.

Buiten het fort op een' afstand van circa 200 passen staan in eene gelijke rigting langs het strand de woningen der ambtenaren en Officieren. De laatsten zijn door gebrek genoodzaakt zich buiten het fort te huisvesten. Het huis van den Assistent Resident is

[p. 111]

het laatste op die rei. Verder op stond voorheen het hospitaal, dat nu niet meer bestaat, op eene kleine hoogte die gerugsteund wordt door eenen heuvel, waarop vroeger de vlaggenstok heeft gestaan en van waar men het fort te Nattal geheel beheerscht. Aan den voet van dien heuvel was ook vroeger, in den vorm van een Botanisch park, een Gouvernementstuin aangelegd, waarvan echter nu geene sporen meer te vinden zijn.

De rivier op, even boven het fort, Oostwaarts ligt de Bazaar, bestaande uit ongeveer 200 huizen. Westwaarts en dus aan strand is een klein, maar doelmatig pakhuis, het eenige gebouw der aandacht waardig, opgebouwd en tegenover het fort aan den regter-oever der rivier vindt men een Indisch dorp; zoodat Nattal met den vervallen toestand van alle gebouwen en omstreken van geene zijde die vertooning oplevert, die men zoude moeten verwachten van eene bezitting, welke sedert zulk eenen geruimen tijd, de hoofdplaats is geweest der Engelsche vestiging op Sumatra's Noordkust.

Deze bezitting werd door de Engelsche Kompagnie aangelegd in het jaar 1755 of 1756, onder voorwaarden dat zij de bevolking zoude beschermen tegen alle hare vijanden zoowel ter zee als te land, zich daarvoor het voorregt van den uitsluitenden handel, vrij van alle regten, toeëigenende; terwijl al verder bedongen werd dat de Hoofden hunne ondergeschikten zouden verpligten tot het aankweeken van zoodanige landelijke voortbrengselen, als de gezegde Kompagnie het voordeeligste voor hare belangen zoude oordeelen.

Boven Nattal heeft men het landschap Lingabaija, grenzende hooger op aan Mandheling, met eene bevolking van ongeveer 3.000 zielen, door een' Radja en zes Pangaliema's bestierd wordende.

Bezuiden Nattal komt men aan het landschap Battahan, uitmakende de zuidelijke grenzen van eerstgenoemde plaats, en grenzende binnen 's lands aan Mandheling. 2,500 zielen bewonen dit landschap onder het bestuur van eenen Radja. Hier vindt men ook het kleine eiland Tamong, waarvan vroeger melding is gemaakt.