Volledige werken. Deel 5. Millioenenstudiën. Divagatiën over zeker soort van liberalismus. Nog eens: vrye arbeid in Nederlands-Indië. Duizend-en-enige hoofdstukken over specialiteiten. Brief aan den Koning

[p. 715]

Nog eens: vrye arbeid in Nederlands-Indië

Gedeeltelijk geschreven te Keulen in December 1867, met directe politieke bedoelingen ten aanzien van minister Rochussen; voortgezet te Gustavsburg in October 1870 en voltooid te Wiesbaden in de eerste week van November 1870.

Uitgegeven in December 1870:

Nog-eens Vrye-Arbeid in Nederlandsch-Indië, door Multatuli. Delft, J. Waltman, Jr. 1870.

Herdrukt: Nog-eens Vrye-Arbeid in Nederlandsch-Indie door Multatuli - Tweede, door den auteur herziene, druk - Purmerende J. Muusses & Co 1882.

Deze herziening betreft bijna alleen de stijl; het aantal noten is vermeerderd.

Afgedrukt overeenkomstig de editie-1870, behoudens de navolgende varianten:

blz. 387	r. 3	zoals - volgens 1882; in 1870: als
387	17	dievelings - volgens 1882; in 1870: niet erkend
387	23	minachting - volgens 1882; in 1870: dédain
388	15	myn aanklacht - volgens 1882; in 1870: zyn aanklacht
389	26	van die brochure - volgens 1882; in 1870: dier brochure
391	15	lotelingen - volgens 1882; in 1870: conscrits
391	18	inderdaad - volgens 1882; in 1870: zeer
391	29	van myn - volgens 1882; in 1870: myner
391	33	te stellen - volgens 1882; in 1870: stellen
391	34	Evenals - volgens 1882; in 1870: Als
392	33	Men zou - volgens 1882; in 1870: Men zoude
392	37	Ik zou - volgens 1882; 1870: Ik zoude
393	19	wezen - volgens 1882; in 1870: zyn
394	19	Landeigenaars - volgens 1882; in 1870: Een landeigenaar

[p. 716]

blz. 394	r. 19	of bewoners - volgens 1882; in 1870: de bewoners
394	23	niet beschermd - volgens 1882; in 1870: niet, buiten hun weten, beschermd
394	24	Men zou - volgens 1882; in 1870: Men zoude
394	31	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
395	22	Ik zou - volgens 1882; in 1870: Ik zoude
395	33	slechts - volgens 1882; in 1870: alweder
395	38	Hy is - volgens 1882; in 1870: en is
396	18	verheffen - volgens 1882; in 1870: releveren
396	22	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
396	28	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
396	34	herhaling van de proef - volgens 1882; in 1870: herhaling
397	4	kon - volgens 1882; in 1870: kan
397	19	feitelyk - volgens 1882; in 1870: inderdaad
397	26	zou voorzeker - volgens 1882; in 1870: zoude
397	32	bestendigd - volgens 1882; in 1870: gevestigd
398	16	werd gevonden - volgens 1882; in 1870: zich bevond
398	18	over 't algemeen - volgens 1882; in 1870: in 't algemeen
398	21	zelfs zou men - volgens 1882; in 1870: zoude zelfs
398	23	had - volgens 1882; in 1870: hadde
398	34	schryft voor - volgens 1882; in 1870: brengt mede
399	2	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
399	4	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
399	7	kan - volgens 1882; in 1870: zou
399	10	van zyn - volgens 1882; in 1870: zyner
399	26	ten kwade - volgens 1882; in 1870: kwalyk
399	28	Zou - volgens 1882; in 1870: Zoude
399	33	geheel vervallen zy nooit - volgens 1882; in 1870: doch vervallen nooit geheel
400	4	heeft slechts - volgens 1882; in 1870: heeft
400	18	vloeit voor de landzaten - volgens 1882; in 1870: vloeit
400	31	van onze - volgens 1882; in 1870: onzer
401	1	van die - volgens 1882; in 1870: dier
401	18	den zogenaamden; - volgens 1882; in 1870: den

[p. 717]

blz. 401	r. 27	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
401	32	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
401	33	religie - volgens 1882; in 1870: godsdienst
402	8	toch - volgens 1882; in 1870: echter
402	21	hen die zich Liberalen noemen - volgens 1882; in 1870: de zich-noemende-liberalen
403	25	van de - volgens 1882; in 1870: der
403	34	was de heer Van Hoëvell, een man - volgens 1882; in 1870: was een man
403	38	Evenals - volgens 1882; in 1870: Als
404	21	Europeanen - volgens 1882; in 1870: Europeeërs
404	31	nachtmerrie - volgens 1882; in 1870: cauchemar
405	18	had ik recht - volgens 1882; in 1870: had ik het recht
405	19	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
405	26	instructie - volgens 1882; in 1870: instructiën
405	31	waarom men my tegenwerkte, voorby - volgens 1882; in 1870: voorby, waarom men my tegenwerkte
406	28	Ik wenste dat boek niet geschreven te hebben - volgens 1882; in 1870: Dat boek ware liever ongeschreven gebleven
406	32	van de wet - volgens 1882; in 1870: der wet
406	36	zich daarginder - volgens 1882; in 1870: zich
408	14	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
408	18	van de woorden - volgens 1882; in 1870: der woorden
408	33	door zyn religieus ontzag voor de autochthone Hoofden - volgens 1882; in 1870: door het
408	34	te maken - volgens 1882; in 1870: maken
408	34	doel - volgens 1882; in 1870: doel, van zyn religieus ontzag voor de autochthone Hoofden
409	5	van een regeringssysteem - volgens 1882; in 1870: ener regeringswyze
409	6	door niemand onbillyk - volgens 1882; in 1870: billyk
409	38	tegemoetkoming - volgens 1882; in 1870: défrayering
410	1	genoodzaakt zyn - volgens 1882; in 1870: behoren

[p. 718]

blz. 410	r. 7	stellen - volgens 1882; in 1870: stelt
410	9	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
410	10	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
410	13	van die - volgens 1882; in 1870: dier
410	14	door - volgens 1882; in 1870: voor
410	17	van de Inca's - volgens 1882; in 1870: der Inca's
410	2	vergenoegde met - volgens 1882; in 1870: vergenoegde
411	8	zou ik - volgens 1882; in 1870: zoude ik
411	11	zichzelf - volgens 1882; in 1870: zichzelve
411	20	van de - volgens 1882; in 1870: der
411	35	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
412	2	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
412	12	van den Javaan - volgens 1882; in 1870: des Javaans
413	16	Zou men - volgens 1882; in 1870: Zoude men
413	33	aan de - volgens 1882; in 1870: der
413	37	Inderdaad - volgens 1882; in 1870: Indedaad
414	7	zoals - volgens 1882; in 1870: als
414	30	en deze boven - volgens 1882; in 1870: boven
415	21	heeft nu eenmaal - volgens 1882; in 1870: heeft
415	37	Javaanse - volgens 1882; in 1870: Javase
416	6	zou men - volgens 1882; in 1870: zoude men
416	10	vraagt men - volgens 1882; in 1870: antwoordt men
416	13	Dit zou - volgens 1882; in 1870: Dit zoude
416	18	van de wet - volgens 1882; in 1870: der wet
416	22	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
416	22	losmaken - volgens 1882; in 1870: oplossen
417	25	van de autoriteit - volgens 1882; in 1870: der autoriteit
417	27	zonder daartoe - volgens 1882; in 1870: zonder
417	34	juist omdat - volgens 1882; in 1870: indien
417	34	mag men - volgens 1882; in 1870: mag men dan
417	36	niet wegwerpen - volgens 1882; in 1870: wegwerpen?
418	3	van de Hoofden - volgens 1882; in 1870: der Hoofden
418	34	van de - volgens 1882; in 1870: der

[p. 719]

blz. 419	r. 20	onderhoudt - volgens 1882; in 1870: zorgt voor
419	23	van die - volgens 1882; in 1870: dier
419	24	suikerriet en koffiebomen - volgens 1882; in 1870: koffie- en suikerriet
419	33	Zonder - volgens 1882; in 1870: De Wedono zoude, zonder
419	35	wordt, zou de Wedono niet - volgens 1882; in 1870: wordt, niet
420	17	zou men - volgens 1882; 1870: zoude men
421	11	zou hy - volgens 1882; 1870: zoude hy
421	27	Doch, hoor ik zeggen, niet - volgens 1882; in 1870: Doch niet
421	33	van de - volgens 1882; in 1870: der
422	2	inspektie-reis - volgens 1882; in 1870: inspectiereize
422	15	in delicatesse - volgens 1882; in 1870: de delicatesse
422	16	Europa - volgens 1882; in 1870: in Europa
423	12	bezigheden van de landbouw - volgens 1882; in 1870: landbouw-bezigheden
424	4	te willen maken - volgens 1882; in 1870: te maken
424	20	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
424	33	zou zyn - volgens 1882; in 1870: zoude zyn
425	1	meegedeeld - volgens 1882; in 1870: medegedeeld
426	8	van de publieke zaak - volgens 1882; in 1870: der publieke zaak
426	27	om 't - volgens 1882; in 1870: zich en 't
427	6	door de Regering niet gewenst werd - volgens 1882; in 1870: der Regering niet aangenaam was
427	17	waarmee - volgens 1882; in 1870: waarmede
427	28	twintig millioen - volgens 1882; in 1870: veertien millioen
427	35	zou men - volgens 1882; in 1870: zoude men
429	28	vruchten - volgens 1882; in 1870: vrucht
429	32	daarmee - volgens 1882; in 1870: daarmede
430	14	zou - volgens 1882; in 1870: zoude

[p. 720]

blz. 430	r. 17	zou zich - volgens 1882; in 1870: zoude zich
430	22	zou - volgens 1882; 1870: zoude
430	36	van de kwestie - volgens 1882; in 1870: der kwestie
432	3	Ze kan - volgens 1882; in 1870: en kan
432	14	zichzelf - volgens 1882; in 1870: zich
432	35	Dit zou - volgens 1882; in 1870: Dit zoude
432	37	immers - volgens 1882; in 1870: toch
433	1	Al kon hy - volgens 1882; in 1870: Al konde hy
433	8	zou men - volgens 1822; in 1870: zoude men
433	22	maar had - volgens 1882; in 1870: hadde
434	11	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
434	29	werkt - volgens 1882; in 1870: werkte
435	15	lonenden afzet - volgens 1882; in 1870: lonend debouché
435	16	zou niet - volgens 1882; in 1870: zoude
435	17	hoger - volgens 1882; in 1870: niet hoger
435	21	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
436	4	vermoordhad - volgens 1882; in 1870: vermoordde
436	12	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
436	22	zieken ook - volgens 1882; in 1870: ontbreekt
436	28	raakt - volgens 1882; in 1870: geraakt
436	30	zou hy - volgens 1882; in 1870: zoude hy
436	34	gevolg nog - volgens 1882; in 1870: gevolg
438	4	te doen kennen - volgens 1882; in 1870: op te geven
438	7	van de winsten - volgens 1882; in 1870: der winsten
438	26	Het zou - volgens 1882; in 1870: Het zoude
438	29	waarin werkelyk - volgens 1882; in 1870: waarin
438	35	wezen zou - volgens 1882; in 1870: zyn zoude
439	8	hebben zou - volgens 1882; in 1870: hebben zoude
439	17	alweer - volgens 1882; 1870: alweder
439	32	zou ik - volgens 1882; in 1870: zoude ik
439	37	Toch blyf ik beweren dat de - volgens 1882; in 1870: Maar de

[p. 721]

blz. 439	r. 39	z'n treurigen nederlandsen plicht deed - volgens 1882; in 1870: deed zyn plicht
441	3	't Nederlands overwicht - volgens 1882; in 1870: de Nederlandse suprematie
441	4	van de - volgens 1882; in 1870: der
441	4	Nu is er... gebleken - volgens 1882; in 1870: Daar blykt
441	8	Nederlanders - volgens 1882; in 1870: ontbreekt
441	19	Zou men - volgens 1882; in 1870: Zoude men
441	19	naar zulk een voorstel luisterde - volgens 1882; in 1870: luisterde naar zulk een voorstel
441	24	van de Geschiedenis - volgens 1882; in 1870: der Geschiedenis
441	32	voor tien, voor honderd - volgens 1882; in 1870: tien, honderd
441	34	toch - volgens 1882; in 1870: dan toch
442	1	carbonari - volgens 1882; in 1870: émérite carbonari
442	9	verpletterend - volgens 1882; in 1870: écrasant
442	17	Men zou - volgens 1882; in 1870: Men zoude
442	29	Men zou - volgens 1882; in 1870: Men zoude
442	33	hinkende - volgens 1882; in 1870: claudicerende
444	22	van onze - volgens 1882; in 1870: onzer
444	26	Twintig - volgens 1882; 1870: Veertien
444	34	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
445	6	tot andere - volgens 1882; in 1870: ener andere
445	15	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
445	23	Zou men - volgens 1882; in 1870: Zoude men
445	24	van een uurwerk vorderen - volgens 1882; in 1870: vorderen van een uurwerk
445	25	van de veer - volgens 1882; in 1870: der veer
445	28	vroeg - volgens 1882; in 1870: vraagde
445	34	van Macht - volgens 1882; in 1870: van...
445	38	niet den minsten - volgens 1882; in 1870: geen
446	8	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
446	10	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
446	28	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
446	32	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
446	34	het wel zo - volgens 1882; in 1870: het

[p. 722]

blz. 447	r. 1	van - volgens 1882; in 1870: der
447	5	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
447	20	dat zou - volgens 1882; in 1870: dat zoude
448	7	meebrengt - volgens 1882; in 1870: medebrengt
448	18	offerzucht - volgens 1882; in 1870: en offerzucht
448	23	zou zyn - volgens 1882; in 1870: zoude zyn
448	24	zou wagen - volgens 1882; in 1870: zoude wagen
448	34	zal daarom - volgens 1882; in 1870: zal
449	6	volkomen - volgens 1882; in 1870: volkomene
449	28	binnen - volgens 1882; in 1870: in
450	13	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
450	14	van die - volgens 1882; in 1870: dier
450	15	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
450	16	evenals - volgens 1882; in 1870: als
450	19	Alweer - volgens 1882; in 1870: Alweder
450	20	op te leveren - volgens 1882; in 1870: met zich te brengen
450	26	overdreven - volgens 1882; in 1870: overdrevene
451	1	ik zou - volgens 1882; in 1870: ik zoude
451	13	het zou - volgens 1882; in 1870: het zoude
451	17	en de mening die - volgens 1882; in 1870: en dat
452	9	over de - volgens 1882; in 1870: over
453	11	van de wet - volgens 1882; in 1870: der wet
453	20	indien aan zulke voorschriften de hand werd gehouden - volgens 1882; in 1870: indien ze oprecht was
453	21	dit het geval is - volgens 1882; in 1870: ze wordt opgevolgd
453	31	maar nu - volgens 1882; in 1870: maar
453	34	over - volgens 1882; in 1870: over de
454	4	had ik - volgens 1882; in 1870: hadde ik
454	5	Op geen - volgens 1882; in 1870: Geen
454	18	Al geeft tot geloof ik u - volgens 1882; in 1870: ontbreekt
455	10	Thans zou tot gehandhaafd worden - volgens 1882; in 1870: ontbreekt
455	13	middelen waarmee - volgens 1882; in 1870: oorzaken waardoor

[p. 723]

blz. 455	r. 14	dezer - volgens 1882; in 1870: dier
455	16	minder doelmatig acht - volgens 1882; in 1870: afkeurt
456	1	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
456	6	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
456	9	van de - volgens 1882; in 1870: der
456	11	van de - volgens 1882; in 1870: der
456	25	de macht die hun opvolgers nodig hadden tot handhaving van het goede - volgens 1882; in 1870: hun macht die voor 't goede verantwoordelyk was
456	32	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
456	34	bracht en brengt - volgens 1882; in 1870: bracht
457	10	woordvoerders - volgens 1882; in 1870: voorgangers
457	18	die op deze wys - volgens 1882; in 1870: die
457	18	van hun - volgens 1882; in 1870: hunner
458	4	zoals - volgens 1882; in 1870: als
458	5	nu leidt - volgens 1882; in 1870: leidt
458	8	burgerlyk - volgens 1882; in 1870: bourgeoisement
458	9	zo'n - volgens 1882; in 1870: zulke
458	23	van de - volgens 1882; in 1870: der
458	37	alweer - volgens 1882; in 1870: alweder
459	22	zwakheid - volgens 1882; in 1870: zwakte
459	26	nog altyd - volgens 1882; in 1870: nog altyd van een voldoende contrôle
459	27	van een voldoende contrôle kunnen - volgens 1882; in 1870: kunnen
460	9	Opplichtsvervulling - volgens 1882; in 1870: Hierop
460	15	en voortdurend - volgens 1882; in 1870: en
460	17	men zich - volgens 1882; in 1870: men
460	22	oorzaak - volgens 1882; in 1870: reden
460	28	evenals - volgens 1882; in 1870: als
460	31	En ligt - volgens 1882; in 1870: En zo ja, ligt
461	16	voor - volgens 1882; in 1870: dan ook voor
461	33	zeker - volgens 1882; in 1870: bepaald
461	36	meebrengt - volgens 1882; in 1870: medebrengt

[p. 724]

blz. 462	r. 30	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
462	35	recht tot dezen eis - volgens 1882; in 1870: dit recht
462	38	van de zaak - volgens 1882; in 1870: der zaak
463	1	maar te eisen dat - volgens 1882; in 1870: voor
463	2	worden weerlegd - volgens 1882; in 1870: zullen wederlegd zyn
463	7	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
468	28	achterlyke - volgens 1882; in 1870: gearriëreerde
470	14	wordt - volgens 1882; in 1870: komt
470	15	die diefstal gebrandmerkt - volgens 1882; in 1870: daarover de minste aanmerking gemaakt
470	26	tegen - volgens 1882; in 1870: voor
470	27	voor gereed geld - volgens 1882; in 1870: a comptant
472	6	van Menado - volgens 1882; in 1872: ontbreekt
472	11	vertoefde - volgens 1882; in 1870: doorbracht
473	9	zou - volgens 1882; in 1870: zoude
473	10	streken - volgens 1882; in 1870: plaatesn
473	24	uit het wraken tot niet dat juist - volgens 1882; in 1870: want het zy verre dat ook
473	31	schynt met gezag te mogen - volgens 1882: in 1870: mag
473	33	in 1845 namelyk - volgens 1882; in 1870: ontbreekt
475	1	even zovele - volgens 1882; in 1870: zovele
476	7	Insulinde - volgens 1882; in 1870: Java
476	11	hoeveel er - volgens 1882; in 1870: dat er nog al iets
476	16	macht - volgens 1882; in 1870: suprematie