Volledige werken. Deel 4. Een en ander over Pruisen en Nederland. Causerieën. De maatschappij tot nut van den Javaan. Ideeën, derde bundel

754.

Lezer, my is die satire te gerekt, en ik ben bly dat ze byna uit is. Voor 't lezend Nederland dat nog altyd z'n scheltemase snorkeryen mooi vindt, is ze noch te lang noch te lelyk. Alles is goed genoeg voor 'n publiek dat tevreden is met een letterkunde als sedert het verjagen van den Korsikaanse dwingeland werd, en nog dagelyks wordt opgedist.

Ja, Ney werd verschalkt door den Prins van Oranje. Deze namelyk:

‘wist, door ruiters van verschillende monteringen zich nu hier dan daar te doen zien, en door andere behendige manoeuvres...’ Scheltema zegt niet welke? Ik denk dat de jonge held 'n spiegeltjen op z'n sjako zal gezet hebben.

‘...hy wist daardoor zyn macht groter te doen schynen in het oog des vyands, dan zy in waarheid was. De Maarschalk werd hierdoor in ontzag gehouden, en van het schynbaar (blykbaar?) voornemen tot den aanval afgetrokken, vooral dewyl de stelling der onzen aan de rechterhand gedekt was door de punt van een bos, dat’ enz.

[p. 479]

Er kwam alzo nóg 'n punt in 't spel, en wel ditmaal een bospunt. Ieder zal erkennen dat dit 'n heerlyk ding is, en we staan verbaasd over de scherpzinnigheid van den prillen veldheer die 't ene punt wist te gebruiken om de rechterhand van 't andere punt te dekken. Doch hoe stygt onze bewondering als we 't oog slaan op die ingenieuze parade met: ‘verschillende monteringen?’ En op de... goedigheid van den vyand die zich uit ontzag voor 't puntig genie laat terughouden van aanval?

In sommige kinderverhalen speelt de krygslist om rovers af te schrikken door 't roepen van allerlei mansnamen, een grote rol. Zou Prins Willem de oorspronkelyke auteur van deze vertellingen zyn? 't Is toch niet te veronderstellen dat de Natuur twee koppen kan voortbrengen, waarin zulke verheven diepzinnighedens worden uitgebroed.

Maar... we zyn er nog niet! Nog verder gaat de krygskunde van den jeugdigen vaderland- en Europa-redder. Misschien voorzag hy dat z'n list eenmaal zou worden nageaapt, gevulgariseerd. Dit mág niet. Met de uiterste inspanning van z'n bewonderenswaardig oorlogsgenie gebruikt hy die fameuse punt van dat bos... de punt die reeds dienst deed door 't dekken des rechtervleugels van al die monteringen...

Ik voor my denk dat die ‘punt’ tevens gebruikt werd als kleedkamer. 't Ware ongepast, te menen dat al deze deugdzamen zich uit-, om-, over-, en aankleedden coram populo. Bovendien, de vyand mocht geen getuige zyn van de voordurende toiletverandering.

De punt dan die reeds diende tot dekking van vleugel, verschalking en eerbaarheid, werd tevens gebruikt: ‘om de aankomst van troepen voor 't oog des vyands te verbergen’.

O, dubbel, drie-, vier-, tiendubbel verschalkte Ney! Een gewoon bedrogene zou uit het verschil van uniform besloten hebben tot de mening dat de vyand sterk was. Welk lot wacht den arme die later, by 't voor den dag komen van alles wat zich verschool achter die omineuse bospunt, tot de verdrietige erkenning wordt genoopt, dat hy, tegen alle krygskundige ervaring in, precies de waarheid had geraden? En hoe betalen we onzen ‘tol van hulde’ - styl uit den restauratie-tyd - aan den halfgod die den vyand neerdondert met zulke ingewikkelde

[p. 480]

kombinatiën? Is 't niet - leen me een gepast woord, o muzen! - is 't niet fameus, z'n troepen schynbaar te vermenigvuldigen, en ze weg te stoppen tegelykertyd? Is er iets diepzinnigers te bedenken dan Proteus en Sfinx te zyn in 'tzelfde ogenblik? Meer en minder te schynen dan men is? De ene helft van z'n kracht te verbergen, en de andere voor te goochelen als dubbel?

En nu vraag ik welke bewondering ons zou aangrypen, indien Scheltema eens ‘ál de zo vernuftig bedachte maatregelen’ had gelieven te ‘ontwikkelen, waarmee de jonge held veteranen verkloekte’? Verzwygt hy die uit medelyden met onze bewonderingsorganen die wellicht bezwyken zouden? Of...

Hoor eens, lezer, ik stel u voor iets minder goedaardig-dom te zyn dan Michel Ney, en eens te kyken achter de punt van 't bos waar onze schryvers de soldaatjes van hun rhetoriek aankleden. Ik gis dat ze vaak den slimmen Willem van Oranje in slimheid overtreffen. Niet alleen dat zy 'n onnozel jagertje beurtelings uitdossen als kurassier, huzaar of yzervreter, maar er blykt dat ze vaak, wél beschouwd, maar één mannequin kommanderen, dien ze, om u te bedriegen, aankleden als iets dat - heel uit de verte, en in 't oog van onkundigen slechts - kan doorgaan voor 'n soldaat uit de school van gezonde redenering.

Om aan dat bedrog een eind te maken, verzoek ik u... ik bid u, ik smeek u, lezer, tracht te leren lezen!