Volledige werken. Deel 4. Een en ander over Pruisen en Nederland. Causerieën. De maatschappij tot nut van den Javaan. Ideeën, derde bundel

578.

Het spreekt vanzelf, dat ik het woord: Natuurkunde heb genomen in den allerwydsten zin. Onze leerlingachtige verdeelwoede heeft van lieverlede onderscheid gemaakt tussen de verschillende logieën, die toch alle nederkomen op dit éne: onderzoek naar den aard der dingen. Sirius gehoorzaamt aan dezelfde wetten als de knikker van het kind. Warmte, barnsteenkracht, aantrekking, alles werkt overal gelyk. Ik heb een treffende over-

[p. 335]

aant.
eenstemming ontdekt, tussen de zogenaamde kansrekening - aanschouwelyk voorgesteld - en de koraalvorming. De dwaas die te Wiesbaden verongelukt op een serie van rood, had 'n vyand te bestryden van gelyke soort, als de schipper die op 'n onlangs geworden klip stoot. De geschiedenis - niet myn blauwe boekje met den krul op 't schutblad - de geschiedenis werkt op dezelfde wyze als koralen, polypen en infusiedieren. Talen en dialekten gehoorzamen aan de noodzakelykheid die de basis uitmaakt van 't Darwinse stelsel... de eenvoudigste zaak der wereld, en daarom zo laat bekend geworden. Steden - ik zeide dit reeds - kristalliseren zich als stalaktieten, bevriezende vensterruiten of kandysuiker. Staatsregeringen houden zich staande door een soort van capillaire attraktie. Wie de theorie der haarbuizen goed bestudeert - en overigens past in 't lystje van een party - is een bruikbaar minister van financiën. Het veroveren van een vrouwenhart eist dezelfde gegevens van willen en kunnen, als 't ontdekken van 'n werelddeel. De botanist zal begrypen hoe zich ons beenstelsel uit kalk vormt, en een zoöloog of vetweider zal inzien waarom de uit Brazilië naar Buitenzorg overgeplaatste vanille-orchidee hulp nodig had om peulen voort te brengen... Voor de honderdste maal: alles is in alles, en wanneer ik als hulpmiddel tot vrye studie Fysica in het algemeen aanbeval, verzoek ik - en niet het minst! - acht te slaan op dát gedeelte van de natuurkunde, dat onszelf tot onderwerp heeft. Ofschoon 't slechts een verzenmaker was, die 't gezegd heeft, wáár is het: the proper study of mankind is man.

Deze uitspraak geeft my aanleiding over te gaan tot enige beschouwingen die het derde deel van m'n rede zullen uitmaken. Wy hebben namelyk op menskundige wyze te onderzoeken: welke belemmeringen aan sommige individuen het vry studeren onmogelyk maken.

Alweer zal het my onmogelyk zyn, dit onderwerp volledig te behandelen. De soorten van beletselen, in onszelf gelegen, zyn zo talryk, dat ik my vergenoegen moet, slechts een klein gedeelte daarvan aan te stippen.