Hemelsche trompet morgenwecker

Ofte comeet met een langebaert

Cap. V.
Beduydinghe van Cometen.

Aristoteles heeft wel te recht geseyt, dat Godt ende die Natuyr niet met allen voorbrengen te vergheefs. Alle dinck heeft sijn waerom. Als de regen, om t'lant vruchtbaer te maken, die snee om t'gras ende nieuw gewas te coesteren, ende teghen de coude te beschermen; die donder om de lucht te suyveren van veel ongesontheyt: Desghelijcx in onse lichaem isser niet een litken int' minste dat gheen nut ofte voordeel doet. Ende dewijl het kennelijck is dat de Elementen, aerde, water, lucht gestuyrt worden van den Hemel, also dat wt die Elementen niet voortgebrocht en wordt sonder toe

[p. 17]

doen vande Hemelsche influentien ende crachten: So volcht oock daer uyt dat so wanneer yeet nieuws ende onghewoon inden Hemel erschijnt, dat hier beneden oock wat bysonders anden dach comen sal. Ende hoe groter schijnsel hoe meerder werckinghe. Een Comeet als boven gheseyt is, can soo groot wesen als die honderste deel vanden aerdtschen Cloot, sommighe min, sommighe oock groter. Het sy dan dat die Cometen natuyrlijcke lichamen sijn van anbegin des Werels gheschapen, oft datse nieuws gheworden sijn uyt Hemelsche ofte uyt Elementsche stoffe, dat doet al even veel, sy hebben even wel haer cracht ende beteeckinge. Wat isser inde Hemel meer gewoonlijck als die Mane? sy en wordt noch groter noch cleyner soo veel haer wesen angaet, maer haer schijnsel dat neemt toe ende af. Twelck een grote alteratie ende veranderinghe maeckt inde Zee, inde lucht, in t'gheboomte, jae in onse lichamen selven. Waeromme sullen wy dan niet bekennen dat die Cometen so groote lichamen zijnde, een alteratie mede maecken inde lucht, int water, ende oock op der aerden? Waer door onse lichamen eerst inde natuyrlijcke gheesten ende dan in t'ghebloet, een ander qualiteyt ofte temperament becomen? Ende dat hier deur die lucht onstelt can worden, het sy met stormwinden ofte Pestilentialen ende veninighen qualiteyten, ende dat daer door onse lichamen worden ghedisponeert tot cranckten, ende die gemoederen opweckt tot onrust ende onvreden? Dit en strijdt niet teghen Gods voorsienicheyt ende regieringhe. Want God werct ordinaris door middelen. Christus selve sprekende van droevige tyden segt

[p. 18]

dat men teecken sal sien inden Hemel ende aen die ghesteernten, als voorboden van die Elende. Ende wat die Cometen aengaet, t'gemeen ghevoel van alle volckeren is geweest, dat na de Cometen grote plaghe ende gemeenen straffen volgen, als aertbevingen, hoog wateren, onvruchtbaer jaren, crygh ende oorloghen, pestilencien, sterfte vande Coningen ende groten Potentaten, destructien van steden, ende omsettinghen van Coninckrijcken ende gewalt. Dit is t'ghevoele van t'meerendel der gheleerden so wel Heydenen als Christenen tot onsen tyden toe, als blijct uyt veel exempelen inde Historien ghementioneert. Van die welcken wy⁺ alhier eenighen willen verhalen. Elice ende Buris twee schone steden in Peloponneso, sijn van Neptunus, dat is van t'hoogwater omgebracht ende gantz vernielt ende die eene inder aerde versoncken ontrent 370. jaer voor de geboorte Christi: voor welcke ongeluck eerscheen uyten Westen die grote Comeet by Aristoteles beschreven, wiens steert ofte voorschijnsel was 60. graden groot. Item ongevaerlijck 225. jaren daerna sijn twee treffelijcke steden Carthago ende Corinthen vande Romeynen op een jaer verdestrueert, ende Carthago gantsch uytgheroeyt; in welcke tijdt een groot Comeet scheen niet minder dan die Son als Seneca schrijft, makende sulcken licht als oft daer geen nacht geweest ware. Isser oock eerlijcker stadt geweest als Ierusalem? die Romeynen ontrent 70. jaer na Christi geboorte, hebben die mede beleghert, inghenomen, verbrant, vernielt ende uytgeroeyet, in welcke Crych omghecomen sijn elf mael hondert duysent menschen door hongersnoot, door t'sweert, ende door pestilentie. Een Comeet heeft een jaer lang te voren over die stadt

+ Historien.

[p. 19]

gehangen, als voorbode van sulcken elende. Ick moet lachen wanneer ick by Seneca lese hoe dat by Neronis regieringe een Comeet gesien is gheweest ses maenten lang, gaende uyt het Noorder quartier Suydwest an; hic (segt Seneca) detraxit Cometis infamiam, laetissimo principatu. Dat is te seggen, anderen Cometen brenghen ghemeenlijck droevighe tyden, maer dese Comeet brengt ons alle geluck onder die blyde regieringe van onse genadichste Keyser Nero. Also plach broer Cornelis te preecken van sijn Cousijn Duc d'Alve, hoe wel met minder profijt als Seneca. Item int jaer Christi 677. in Augusto een Comeet rees op int Ooste ontrent middernacht, ende duyrde drie maenten lang. Waer nae volgde een grote sterfte, beginnende in die Oostersche landen. Noch anno 1337. sachmen twee Cometen op eenen tijdt. Die eerste scheen twee maenten alleen, ende dan noch twee maenten met een anderen Comeet. Niet seer lange nae dien tijdt onstack een sware pestilentie. Plinius meent dat niemant twee Cometen op een tijt gesien heeft als Aristoteles alleen. Iulius Scaliger schrijft mede gesien te hebben twee Cometen op een tijdt: Waer van den eenen schoon smorgens, ende die ander savonts, die een na t'Suyden, de ander na t'Noorden toe wijckende. Men leest van eenige bruyn gheverfde Cometen. Die eene in t'jaer 1402. hebbende een seer lange stert gekeert na t'Noordweste; In welcke jaer sterf de grote Tamerlanes ende rees daer na veel moeyte onder die Christenen. Die tweede anno 1457. in Iunio. Dese Comeet sachmen inde Hemelsche teecken Pisces. Die derde bleecswarte Comeet sachmen in t'jaer 1477. als Carolus die stoute voor Nansi gheslaghen wert. Noch lesen wy

[p. 20]

van een sonderlinghe Comeet erschenen int begin van t'jaer 1472. in Libra, wiens stert ofte voorschijnsel seer lang was streckende Westwaerts. Sy duyrde ontrent een maent ende trock Noordtwaerts nae Arcturus, ende dan voort tusschen beyden Polen Zodiaci & aequatoris alwaar sy in corte tijdt conde ommecomen om die teeckenen vande Zodiac, overmits alle die teeckens by de Polen dicht aen malkanderen lopen. Sommighe Historieschryvers dit niet verstaenden hebben met verwonderinghe geschreven dat dese Comeet soo snel was, datse op een dach reysde anderhalf Teecken, jae oock op't leste twee ofte drie teecken daeghs. t'Welck conde gheschien al waert schoon dat die Comeet niet meer als acht ofte thien graden daeghs reysde. Daeromme connen geleerde luyden grote mislach doen wanneer sy willen beschryven t'ghene sy niet recht verstaen. In dese tyden woelde die Hertoch van Borgondie Carolus die stoute; ende Groningen creegh nieuwe wallen, ende schone stoute poorten, die men nu verandert ende verset.

Wy conden veel meer Cometen uyt oude Historien voortbrenghen, soo het noodich waere. Dan ons dunckt best te sijn tot die laest hondert jaren te comen.

Sedert het jaar 1500. tot nu toe sijnder by de twintich Cometen ghesien, te weten, inden jaren 1500. 1506. 1527. 1530. 1531. 1532. 1533. 1538. 1539. 1556. 1558. 1569. 1577. 1585. 1590. 1607. end dit jaer twee. T'is wonder datter vier Comeet-jaren an een sijn geweest. Ende dat die Keyser Carolus is tot Gent

[p. 21]

op een Comeet-jaer geboren anno 1500. ende in Spanien op een Comeet jaer ghestorven anno 1558. hy is oock een besonder man gheweest. Desghelijcks sijn Sone Philippus is mede op een Comeet-jaer geboren 1527. ende Romen dat selve jaer van s'Keysers volc ingenomen ende geplundert. Inde vier Comeet-jaren worde ghebroet t'spel tot Munster, daer een schroor van Leyden ende een houtsagher van Haerlem meesters van waren. De Turck Solymannus woelde in Hungarien etc. Anno 1556. ende 1557. was een swaren duyren tijdt int Nederlant, so datmen niet veel dierghelicks van te voren gehoort hadde.

Anno 1570. was het Alderheylich hoogh water in Hollandt ende Frieslant, daer veel menschen goedt ende bloet quijt worden. Ende corts daer na begon die bloedige Crygh in Holland ende Zeelant. Maer na de groote Comeet anno 1577. diemen savondts sach inde Winter, creegh Flander haer beurt, ende andere Provincien ginghen niet vry, behalven Hollant ende Zeelant. Flander worde alheel verwoest door vreemde Natien, als Spagnaerden, Italianen, Albanoisen, Waelen, Fransen, Enghelschen, Schotten etc. alsoo dat' meeste volck gaf t'landt ten besten, ende vertrock in vreemde landen, doch meest in Hollandt, daer sy een goede herberghe ghevonden hebben. Die genen die int landt bleven, worden inde jaren 1584. ende 1585. ende volgens door pest ende door hongers noot vernielt. Die sterfte was so groot datmen die doden snachts by waghens vol ter aerde brochte, ende die honghernoot soo swaer dat armen

[p. 22]

luyden gingen om by troupen van 300. en 500. sterck om een stuck brodts so groot als een boon die de rijken uytdeelden. In dien tijt werden bergen dalen, ende dalen werden bergen.

Den Comeet vant'jaer 1607. sachmen in Septemb. ende in October. Hy quam uytkijcken in t'Noorder hoeck by de Beers sterte, ende voer van daer met een rechte Cours S. Suydoost an, tot an die Scorpioen toe, alwaer hy in een haven trock invisible. Merckt nu wel an hoe dat elfjaer daer na is onse Comeet uyt het selve gat oft daer ontrent uytgheborsten, ende is langhs deselve Cours gevaren N. Noordwest aen, tot an des voorsz. Beers sterte, al waer men se noch sach den 17. ende 18. Decemb. seer cleyn, als een schip dat bycans uyt het gesichte gevaren is. Dit heeft mede sijn besonder insien ende beduydinge.

Na t'jaer 1607. t'Nederlandt creeg een opschorsinge van wapenen na dat de Oorloch geduyrt hadde 40. jaren langh. Mars hier uyt ghebannen synde voer na Italien, nae Vranckrijck, na Sweden: Maer de wijl hy nergens stant can grypen sal misschien sijn oude plaetse willen versoecken. Doch alheel op een ander wyse als te voren.

Philippus Melanthon een geleerde ende Godtvruchtich Theologant raet datmen meer houden sal van Ptolemaei Astrologia, als van d'anderen die veel beuselinghen schryven. So isser een notabel plaets by Prolomaeum sprekende van de Cometen in sijn handtboeckschen op t'laeste: Wanneer een Comeet (seyt hy) uytbarst elf signa vanden Son af, ende dan bevonden wordt in Centro van een Conincklijcke geboorte, so sal de Coninck sterven, oft een van de groote hansen van t'Rijck: isset een

[p. 23]

huys voor by t'Centrum, so blyft s'Conincx schat ende goedt behouden, dan de Coninck sal den bewinthebber veranderen: Maer so de Comeet is twee huysen voor by t'Centrum, dat beduyt veel cranckheden ende siecten over t'volck met haestige sterven van sommige groten. Item wanneer een Comeet wandelt Oost en West, so salder een vreemde Crychs-Heer in t'landt vallen; is de Comeet stille, so isser een Inlantsche Oorloch te verwachten. Dusverre Ptolemeus. Welcke so slecht is overgheset, datmen gheen sin daer uyt kan vatten. Daeromme hebben wy dese text wt Griecx duydelijk verduytst. Te meer om dat dese Comeet inde eerste vertoninghe stont elf signa van den Son af, ende besettede t'Signum Scorpij. Hier hebt ghy eenen sleutel om t'Secreet Camer te openen, ende sien daer in een grote spieghel wat dese Comeet voor nieuwe tydinge brengt voor Duytslandt, Vranckrijc. Spagnien, Italien, ect. T'gaet den Landen wel daer die Regierders begaeft sijn met drie deughden, Wijsheyt, Vromicheyt, ende Autoriteyt. Dit sijn de drie vaste pylaren daer t'Gemeen welvaer op rust. Wanneer een pylaer ontbreeckt, so lopet risko van om te vallen, tensy dat het geholpen wort. Maer hoe willet toe gaen daer alle drie swack zijn? Even also als een steenen huys ghebout sonder anckers. So haest als daer swaerte ende ladinghe op comt, t'huys stort neer onder die voeten.

Dit wil gemeenlijck een oorsake wesen, waer door grote Heeren van hun stoel afglyden. Om over Slaven te heerschen heeftmen geen grote wijsheyt van doen. Want slaven moeten hun Heer te vrede wesen, hoedanich hy oock zij. Maer vrye Luyden die hun selven uyt vrye wille onderworpen hebben onder t'ghebiet van een billig Overicheyt, die moeten met wijsheyt gheregiert worden.

[p. 24]

Ende wanneer sulcx gheschiet, soo heeft de Overicheyt gheen uytheemsche steunsel van doen teghen sijn ondersaten. Onse voorouders pleghen te segghen, dat goede huyshoudinghe maeckt goede vrede binnen s'huys.

Wat voorder onse Comeet angaet t'is te vresen, dat niet alleen die Trompet an boort sal, maer oock de Dootklocken. Ick dencke noch om die clare nieuwe ster de over t'jaer gheschenen heeft anno 1604. & 1605. niet wijt van die plaetse daer dese Comeet uytghecomen is: ende noch een nieuw sterre mits inde melcstraete by Swane borst, welcke 18. jaer lang ghestaen heeft, ende is alleenskens ghemindert oft opghetrocken by de Sporades sterren. Dese twee sterren sullen misschien haer operatie met dese Comeet int werck stellen. Waer dat het vallen wil isset const te weten. Overmits onse Comeet door gewandelt heeft in een maent tijdts, Persen, Turckien, Hongarien, Italie, Bemen, Polen, Duytslandt, Nederlandt, tot an Denemercken toe.

Sullen die elck daer wat van hebben, dat waer te veel. Ic mene neen. S. Pieters stoel mochte wel een spaec ofte stal verliesen. Dan cant noch een driestal blyven. Vraegt ghy waerom? Om dat om die stoel voor een advijs staet: Bonum est pacisci & facere foedera sed vaeilli qui servat. T'is goet verdragen ende verbontenissen te maken, dan t'is een slechte bloet diese houdt. Het schijnt dat sommighe Heeren tot Romen sijn gheweest ofte haer Gesanten daer hebben gehat om t'selve advijs uyt te schryven, ende op haer stoelen mede te setten. Dan sy bedriegen haer selfs. Dat brengt gewormte inde stoelen. De goede Matroosjens hebben op haer houten scheen een beter advijs, de elc Heer op sijn stoel ende in sijn herte behoorde te teecken:

Vreest Godt, Weest trouw.

Allen den ghenen die met dit advijs houden, wensche ick een goet ende salich niew Iaer.