Kronijk, of Aantekening der merkwaardige voorvallen binnen de gemeente Heeze en eenige omliggende dorpen en enkelde welken algemene belangstelling verdienen

(1829-1830)

/ Pag. 49 / 1829 3 Mei te Someren aan de nieuwe kerk de fondamenten begonnen te leggen door Antonie Verberne metselaar⁽¹⁾, wonende te Heeze die het metselwerk heeft aangenomen.

19 Mei te Heeze de fondamenten van de nieuwe kerk begonnen te leggen⁽²⁾, aangenomen door Hendrik Jansen metselaar te Heeze⁽³⁾ tot gelijk de vengster durpels; de fondamenten en muren zijn gelegd tot even boven gelijk vloers van de oude steenen der afgebroken grote- of torenkerk, en voorts de muren boven den vloer of grond van nieuwe steenen, doch aan de binnenzijde zijn in de muuren nog eenige oude stenen gelegd^a.

22 Junij door de R.C. gemeente van Heeze een steenoven op het Rulsche heike begonnen en den 27 voltrokken inhoudende 111000 steenen⁽⁴⁾; deze steenen zijn gebruikt voor de buitenmuuren terwijl van de binnenzijde de muuren nog veel van oude stenen der grote kerk gemaakt zijn⁽⁵⁾.

27 Junij Koning Willem I van Maastricht over den steenweg naar s Bosch gepasseerd, het gemeentebestuur van Heeze

(1) Antonie Verberne, gedoopt te Heeze 23 Augustus 1796 als zoon van Jan en Adriana Antonii van der Heijden, overleden te Heeze 18 Augustus 1859, was de eerste maal gehuwd op 7 Februari 1822 met Johanna Smulders, te Heeze gedoopt 24 Juli 1795 als dochter van Paulus Antonii en Goverdina Joannis van Asten en overleden te Heeze 17 Januari 1841, en de tweede maal op 15 April 1842 met Petronella Dommels, geboren te Heeze 4 Februari 1817 als dochter van Jan en Anna Maria Bakermans, en aldaar overleden 12 Juni 1859.

(2) Fondering aanbesteed volgens bestek van 23 Maart 1829 (Parochiearchief St. Martinus te Heeze, Port. IV, De bouw der kerk 1830).

(3) Hendrik Jansen, gedoopt te Heeze 22 October 1779 als zoon van Abraham Bernarts en Maria Henrici Snox, overleden te Heeze 9 October 1832, was te Heeze gehuwd op 4 Maart 1810 met Johanna Scheepers, gedoopt te Heeze 24 Februari 1778 als dochter van Adriaan en Catharina Deelen, en overleden te Heeze 17 Februari 1840.

a De 13 laatste woorden later door de auteur toegevoegd.

(4) Waarschijnlijk werd deze steenoven gebouwd op de Nieuwe Erven, kadastraal bekend als Sectie A 1815. Als we weten dat Huize Anna (Kapelstraat 98, Heeze) met 120.000 stenen van de Rulse steenoven is gebakken, dan lijkt het getal 110.000 niet onwaarschijnlijk.

(5) Voor het gebruik van de oude stenen aan de binnenmuren etc. zie Kronijk op 19 Mei 1829.

[p. 50]

/ Pag. 50 / met de schutterijen naar den steenweg bij Aalst getrokken ten einde een compliment aan den Koning te maken die daar is gepasseerd omtrent 2 uren naarmiddag⁽¹⁾.

1829 28 Julij te Someren aan de nieuwe kerk het metselwerk voltrokken en de stijlen gericht.

10 November de kerk te Heeze te rekenen wat boven den grond komt aanbesteed⁽²⁾: het opzetten van den groven timmer aangenomen bij Willem van Deursen, timmerman te Heeze⁽³⁾; het maken van deuren en vengsters aangenomen bij Jan van den Berg, timmerman te Heeze⁽⁴⁾; het bezagen van het hout aangenomen bij Jacobus van Deursen, timmerman te Heeze⁽⁵⁾; het metselwerk was vroeger aanbesteed tot aan de vengster durpels⁽⁶⁾; verder is het metselwerk niet aanbesteed geworden maar in dag geld gedaan.

Het jaar 1829 is uit hoofden van den veelvuldigen regen zo slecht beijen jaar geweest, dat men

(1) De oorspronkelijke bedoeling was langs de Zuidwillemsvaart van Maastricht naar 's-Hertogenbosch te reizen. PROVINCIAAL DAGBLAD, 1829, nrs. 51 & 52.

(2) Besteding der kerk (Parochiearchief St. Martinus te Heeze, Port. IV, De kerk van 1830).

(3) Willem van Deursen, gedoopt te Heeze 21 Mei 1799 als zoon van Peter en Maria Melchiors, aldaar overleden 24 December 1841, ongehuwd.

(4) Jan van den Berg, gedoopt te Heeze 15 Maart 1785 als zoon van Gerard Jansen en Francisca Henrici Bennes, aldaar overleden 30 September 1862, was 9 Februari 1812 te Heeze gehuwd met Petronella Maas, gedoopt te Heeze als dochter van Gerard Laurens en Wilhelmina Janse Martens op 22 November 1789 en aldaar overleden 15 December 1854.

(5) Jacobus van Deursen, gedoopt te Heeze als zoon van Willem en Antonet Jacob Geenen op 23 April 1768, aldaar overleden 6 September 1844, was te Heeze op 14 Mei 1797 gehuwd met Anna van Bakel, gedoopt te Heeze op 22 Februari 1777 als dochter van Martinus Theodorus en Joanna Cortens, aldaar overleden 18 April 1822.

(6) Zie Kronijk op 19 Mei 1829.

[p. 51]

/ Pag. 51 / op den tijd, dat men dezelven moest slachten geheele hallen heeft dood gevonden, en er maar zeer wijnig bijlieden zijn gevonde, die bijman zijn gebleven uit hoofden zij gene levende meer hadden of geen kans zagen om met de voorhanden zijnde honing een enkelde stok uit te voederen.

Met de maand Junij 1829 begon het te regenen en continueerde tot Allerheijligen, zoo dat er naauwelijks twee droge dagen neven elkanderen gekomen zijn, of het heeft min of meer geregend, waardoor de lage weiden meest onder water zijn gezet, en men het gras uit dezelven niet heeft kunnen maaijen; dat op de hoge driessen heeft men half droog moeten inhalen, gelijk ook de granen, die wel in overvloed gewasschen zijn maar niet van zoo eene goede kwaliteit als andere jaren; in de lage landen, zijn er veel aardappelen onder water gezet, en vele in den grond verrot, en die uitgedaan wierden

/ Pag. 52 / waren waterachtig zonder smaak en half bedorven; aan turf was er algemeen gebrek; dezelve kosten in den peel 35 centen de 100, en overal moest men zich met nat hout behelpen⁽¹⁾.

Voor Someren diend hier nog genoteerd, dat op Sinte Peter en Paulusdag⁽²⁾, men aldaar moest mis horen onder den bloten hemel, terwijl de oude kerk behalve het choor waar het altaar stond en dat tot des tijds was gedekt gebleven⁽³⁾, geheel was afgebroken, en dat dien dag 't zoo verschrikkelijk regende of dat het een stortregen ware geweest en er niemand der verzamelde meer droog was, maar zoo door en door nat of dat zij onder het water vandaan gekomen waren, dan eenige welke onder het choor geschuild hadden of die van parapluis voor zien waren, waar het aantal niet groot was; - dient voorts voor memorie dat de muren

/ Pag. 53 / der kerk van Someren en ook gedeeltelijk te Heeze gedurende dat regenachtig saisoen gemetseld zijn.

Met half November is het begonnen te vriezen, dat geduurd heeft tot het einde van December en extraordinair sterk van 24 December tot den 22 Februarij 1830 wanneer het weder veranderd is⁽¹⁾.

1830 24 Januarij de jubile afgekondigd, gegeven ter gelegenheid der verkiezing van Pous Pius VIII^(2)a.

30 Januarij en volgende dagen sterk gevroren: de termometer van Frans Primous tekende 36, 35, 34 tot 33 graden⁽³⁾.

In Februarij 1830 heeft Wouter van Eijk te Someren⁽⁴⁾ aan Hendrik van der Grinten⁽⁵⁾ 100 stokken dode beijen verkogt, en heeft bij het uitbreken daarin slechts bevonden 2½, halve Nederlandsche ponden honing, het bord waarop dezelve was liggende erbij gerekend.

10 April het ijzerwerk voor de nieuwe kerk te Heeze uit de hand aan

(1) PROVINCIAAL BLAD VAN NOORDBRABAND, 1330, n. 92, p. 36, 41, 62, 63, 64, 77, 78.

(2) Feestdag 29 Juni.

(3) Zie Kronijk op 23 April 1829.

(1) Kronijk van felle winters van het jaar 266 tot 1845 (MAGAZIJN VOOR ROOMSCH KATHOLIJKEN, jrg. XI, p. 234. 's Gravenhage, 1845). Cfr. PROVINCIAAL BLAD VAN NOORD-BRABAND, 1830, n. 92, p. 77-78; Kronijk 1829.

(2) Zie Kronijk 31 Maart 1829. De jubilé duurde 14 dagen. In het district Megen, Ravenstein, het bisdom Mechelen en het vicariaat Den Bosch van 7 Februari-21 Februari ingesloten; in bisdom Luik 30 Mei-13 Junij (DE GODSDIENSTVRIEND, dl. XXIV, p. 114, 162-163, 211-212. 's Gravenhage, 1830).

a Hs.: Leo XII.

(3) Zie voetnoot 1.

(4) Wouter van Eijk, gedoopt te Someren 10 April 1785 als zoon van Nicolaas en Wilhelmina Wijnders, aldaar overleden 2 December 1844, te Someren 6 Maart 1824 gehuwd met Anna Maria van Horrik, gedoopt te Someren 4 Augustus 1775 als dochter van Arnoldus Peter en Anna den Smidt, aldaar overleden 15 December 1807, in eerste echt verbonden met Francis van Grinten op 19 Februari 1797.

(5) Hendrik van der Grinten, te Someren 14 April 1850 in de ouderdom van 83 jaar overleden als zoon van Everardus en Joanna van den Zeijlbergh, te Someren 12 Mei 1805 gehuwd met Petronella Wijnen.

[p. 52]

/ Pag. 54 / besteed.

20 April een zwaren storm gewoed uit het Noord Westen zijnde het sterkste tusschen 5 en 7 uren, en hebbende geduurd tot 9 uren des avonds; onderscheiden huizen en bomen zijn er als toen omgewaaijd.

9 Mei een onweder waarbij de blixem in eene kanadaboom is geslagen digte bij den Ovendijk⁽¹⁾ aan het gelag van den touwslager⁽²⁾.

15 Mei de schalk gericht om de gebinten van de nieuwe kerk te Heeze te rigten.

5 Julij hebben de Franschen de stad Algiers veroverd en den Dey gevangen genomen en naar Frankrijk overgebracht met zijne wijven en bijwijven^(3)a.

31 Julij den Heere en Mr Hendrik van Moorsel practizerend Advocaat oudsecretaris van Heeze, Leende en Zesgehugten, en koninklijk Notaris ter residentie te Heeze, geboren te Helmond, des voormiddags om elf uren in den ouderdom van 73 jaren 3 maanden en 3 dagen overleden⁽⁴⁾.

5 Augustus de toren van St. Jan in 's Bosch door den blixem aan den brand geslagen en een gedeelte daar van

/ Pag. 55 /afgebrand⁽¹⁾.

6 Augustus de kappen op de nieuwe kerk te Heeze gesteld.

17 Augustus te Someren begonnen het torentje van het choor der oude kerk dat was blijven staan af te breken en vervolgens het zelve op de kerk geplaatst.

24 Augustus door pastoor en kerkmeesters te Heeze een tweede steen oven

(1) Ovendijk gelegen bij het woonhuis van J.H. Beelen in de Kapelstraat te Heeze.

(2) Niet nader te identificeren.

(3) De Dey (of Bey) Hussein vertrok niet naar Frankrijk maar naar Italië. Eigentijdse berichtgeving PROVINCIAAL DAGBLAD 1830, nrs. 11-13, 17, 25-38, 40, 52-53, 58. Cfr. DR. RICHARD VON KRALIK, Allgemeine Geschichte der Neuesten Zeit von 1815 bis zur Gegenwart, dl. I, p. 562-566. Graz-Wien, 1915.

a Later toegevoegde notitie.

(4) Zie voor Mr Hendrik van Moorsel inleiding en Kronijk op 1 Januari 1800.

(1) PROVINCIAAL DAGBLAD, 1830, n. 63.

[p. 53]

gestookt op het Rulsch Heijke⁽²⁾; te Brussel de Belgische onlusten begonnen^(3)a.

25 en 26 Augustus de baron van den Bogaerde gouverneur dezer provincie te Heeze op het kasteel gelogeerd⁽⁴⁾.

15 October 75 lanciers door Leende gekomen gaande naar de stad Weert⁽⁵⁾.

14 October 14 curassiers te Someren geweest.

2 November 6 curassiers te Heeze geweest.

3 November te Heeze weder 6 curassiers rijdende na Valkenswaard.

5 November zijn de Marechaussees te Heeze vertrokken uit de cazerne zijnde er alleen eenige vrouwen en kinderen in gebleven.

19 November 24 Curassiers door Heeze gekomen.

(2) Zie Kronijk 22 Juni 1829.

(3) 25 Augustus begonnen de onlusten naar aanleiding van de opvoering van een opera van Auber La Muette de Portici welke de volksopstand der Napolitanen in 1647 tegen het Spaanse Gouvernement verheerlijkte. DR L. VERBERNE, Nieuwste Geschiedenis (GESCHIEDENIS VAN NEDERLAND, dl. VII, p. 260-261. Amsterdam, 1937). Uitvoerige documenten in DR. C. GERRETSON, Muiterij en Scheuring 1830, dl. II, p. 208-218, Leiden, 1936. Cfr. PROVINCIAAL BLAD VAN NOORD-BRABAND, 1831, n. 93^o.

a De 6 laatste woorden door kronijkschrijver later toegevoegd.

(4) Gouverneur van Noord-Braband van 4 Februari 1830 tot 15 Mei 1842. PROVINCIAAL BLAD VAN NOORD-BRABAND, 1830, n. 29; Ibid., 1842, n. 86. Cfr. Kronijk 15 Mei 1842. Zie voor zijn verdienstvol leven H. OUWERLING, Bogaerde van ter Brugge (jhr André Jean Louis baron van den) (NIEUW NEDERLANDSCH BIOGRAFISCH WOORDENBOEK, dl. IV, col. 188-190. Leiden, 1918).
Bij het uitbreken der onlusten bevond zich de gouverneur te Eindhoven. PROVINCIAAL BLAD VAN NOORD-BRABAND, 1831, n. 93^o, p. 4.

(5) MR. ST. SMEETS, Weert in het begin der negentiende eeuw, p. 29. Weert, 1949. Eerst na 6 weken begonnen de eerste militairen zich in Braband op te houden. PROVINCIAAL BLAD VAN NOORD-BRABAND, 1831, n. 93^o, p. 5.