Van Achilleus tot Zeus. Thema's uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater

Telephos,

zoon van Herakles en Auge. Herakles zou de dochter van Aleos, koning van Alea, verleid hebben tijdens een bezoek en daarna zijn vertrokken. Omdat een orakel gezegd had dat de zoon van Auge eens de zonen van de koning zou doden, kooide de koning dochter en baby in een kist en wierp deze in zee, waarop de twee in Klein-Azië terechtkwamen. Volgens een andere traditie werd Auge in zee geworpen en het kind in de bergen te vondeling gelegd. Terwijl de moeder in Mysië gastvrij wordt opgenomen, blijft Telephos slechts in leven omdat hij door een ree gevoed wordt. In sommige versies wordt hij door Herakles gevonden. Later reist hij naar Mysië en ontmoet hij zijn moeder.

Als volwassene strijdt Telephos in de Trojaanse oorlog aan de zijde der Trojanen. Hij had de Grieken al eens tegengehouden bij een eerdere landingspoging op de Mysische kust die ze voor Troje hadden gehouden. Toen was hij door een speer van Achilleus gewond geraakt. Deze kwetsuur kon slechts worden genezen, aldus een orakel, door degene die de wond had toegebracht. Op advies van Klytaimnestra oefende Telephos tien jaar later druk op haar man Agamemnon in diens hoedanigheid van legeraanvoerder uit door diens zoon Orestes te ontvoeren. Achilleus toonde zich tenslotte bereid de wond te genezen met schraapsel van zijn speer. Als dank wees Telephos de Grieken de weg naar Troje.

Bij Sophokles en Euripides is het verhaal geliefd. We kennen helaas slechts de titels van hun stukken en in grote lijnen de inhoud. Op grond van het orakel is Telephos uit Alea verwijderd, waar hij later terugkomt. Hij voltrekt de dood van zijn ooms na een wedstrijd, conform de orakelspreuk maar om onopgehelderde redenen. Een mogelijke aanleiding is hun schimpwoord ‘bastaard’. Hoofdthema van de tragedies was het drama van

[p. 271]

verwonding en genezing. Wanneer Telephos niet snel genoeg geholpen wordt door een weigerachtige Achilleus en Agamemnon deze te weinig aanspoort, neemt Telephos volgens Euripides de jonge Orestes als gijzelaar; bij Sophokles dreigt hij het kind zelfs te doden. Pas dan is Achilleus bereid met het roest van zijn lans de wond te verzorgen.

In de beeldende kunst van de oudheid worden de tragici gevolgd. Op 5e-eeuwse vazen en Etruskische askisten zien we Telephos soms met de kleine Orestes, een enkele keer duidelijk dreigend met een zwaard het kind te doden. De genezing is vanaf de 4e eeuw uitgebeeld, vermoedelijk in navolging van een verloren gegaan schilderij van Parrhasios, bijvoorbeeld op een reliëf uit Herculaneum aan het begin van onze jaartelling en op Etruskische spiegels 3e-2e eeuw. Telephos-biograficën zijn bekend in steden die een band met Herakles hebben. Skopas maakte een serie metopen met het leven van Telephos en een fronton met de strijd tussen Achilleus en Telephos voor de Athena-Alaia-tempel in Tegea 370-360. In dit heiligdom zou Auge priesteres zijn geweest. Het kleine fries van het Zeus-altaar uit Pergamon midden 2e eeuw v.C. (nu in Berlijn) geeft eveneens de hele biografie, omdat Auge en Herakles als voorouders van koning Eumenes en zijn dynastie gelden. In deze traditie staat ook een schildering uit een openbaar gebouw in Herculaneum 1e eeuw n.C., welke stad door Herakles zou zijn gesticht, met het tafereel waarin Herakles stuit op de kleine Telephos die door een ree wordt gezoogd. Van dit thema zijn ook Romeinse gemmen en beeldengroepen bekend.

In beeldende kunst en literatuur van de nieuwe tijd is Telephos niet voorgesteld.

Bauchhenss-Thüriedl 1971.