Van Achilleus tot Zeus. Thema's uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater

Iason,

telg uit het koninklijk geslacht van Iolkos in Thessalië. Zijn vader Aison, erfgenaam van de troon, was door diens halfbroer Pelias van de troon gestoten. Volgens een andere versie had Pelias het door hem voor Aison uitgeoefende regentschap niet beeindigd, toen Aison volwassen was geworden.

Iason was na zijn geboorte in veiligheid gebracht bij en sindsdien opgevoed door de ‘goede Kentaur’ Cheiron. Volwassen geworden trekt Iason naar Iolkos om het koningschap op te eisen. Onderweg voldoet hij aan het verzoek van een oude vrouw om haar de rivier over te dragen en verliest daarbij een van zijn sandalen. Iason weet niet dat de oude vrouw Hera is, die wrok koestert jegens Pelias omdat hij haar in zijn offers verwaarloost. De godin wil zich van Iason bedienen om Pelias te treffen en zal hem dan ook in zijn avonturen bijstaan.

Als Iason zich in Iolkos bij Pelias vervoegt, is deze reeds voorbereid. Van een orakel had hij ooit de waarschuwing gekregen op zijn hoede te zijn voor een man die aan een van zijn voeten zijn schoeisel miste, en de vreemdeling met slechts één sandaal, de monosandalos, is hem inmiddels door een bode aangekondigd. De koning kan zich niet veroorloven Iason, zijn gast en bovendien een zoon van Aison, zonder meer om te brengen. Hij bedenkt een andere manier om van hem af te komen en belooft hem het koningschap, mits hij een menselijkerwijs niet te vervullen opdracht tot een goed einde weet te brengen: het bemachtigen van het ‘gulden vlies’. Dit is de gouden vacht van een gevleugelde ram waarop een zekere Phrixos ooit voor zijn stiefmoeder Ino naar Kolchis aan de zuidoostkust van de Zwarte Zee was gevlucht. Het gulden vlies is door de koning van Kolchis, Aietes, aan Ares gewijd en opgehangen in een bos, waar het onder bewaking staat van een vuurspuwend monster.

Dit gulden vlies is doel van de expeditie

[p. 158]

van de »Argonauten. Dat de Argonauten erin slagen het vlies te bemachtigen, hebben ze te danken aan Aietes' dochter Medeia. Medeia is door Aphrodite en haar zoon Eros aangezet tot liefde jegens Iason en ze zegt hem haar hulp toe, nadat hij heeft beloofd haar mee te nemen naar Griekenland en haar tot vrouw te nemen.

Aietes is niet van zins het gulden vlies af te staan en legt Iason een onmogelijk te vervullen opdracht op die deze echter met behulp van Medeia en haar toverkunsten tot een goed einde weet te brengen. Ze geeft hem een wonderzalf die hem grote kracht verleent en hem onkwetsbaar maakt, zodat hij twee vuurspuwende stieren voor een juk weet te spannen om een groot veld te ploegen. In de voren moet hij draketanden zaaien waaruit reusachtige gewapende krijgers opschieten, met wie hij moet afrekenen. De krijgers gaan elkaar te lijf en slachten elkaar af wanneer Iason een geweldig rotsblok tussen hen werpt (vgl. Kadmos) en zij denken dat een van hen dat heeft gedaan. Zo heeft Iason zijn opdracht vervuld, maar Aietes weigert het vlies af te staan waarop de Argonauten besluiten het te stelen. Als de Argonauten daarna in het bos doordringen om zich meester te maken van het gulden vlies, gebruikt Medeia opnieuw haar toverkunsten, nu om het nimmer slapende monster dat het vlies bewaakt, in slaap te sussen.

Bij Medeia is beschreven hoe het Iason verder vergaat: volgens de meest gevolgde traditie vermoorden Iason en Medeia na hun terugkeer in Kolchis Pelias, omdat deze de troon niet aan Iason wil afstaan. Op de vlucht voor diens zoon Akastos belanden ze aan het hof van Korinthe. Als Iason daar Medeia wil verstoten ten behoeve van Glauke (of Kreousa), dochter van de Korinthische koning Kreon, brengt Medeia Glauke en de twee kinderen uit haar huwelijk met Iason om. Iason komt volgens Euripides om doordat een balk van de vermolmde Argo op zijn hoofd valt. Diodoros verhaalt dat hij zelfmoord beging na de dood van Glauke en de kinderen. In de literatuur en de beeldende kunst neemt Iason vanaf de oudheid tot in de nieuwe tijd geen prominente plaats in onder de deelnemers aan de expeditie van de »Argonauten. Een unieke Pompeiaanse muurschildering toont het bezoek aan Pelias.

De gebroeders Carracci schilderden ca. 1584 in het Palazzo Fava te Bologna een fresco-serie met een biografie van Iason vanaf zijn opvoeding door de Kentaur Cheiron. Voorts is er een tapijtreeks naar ontwerp van Troy 1742-46 en een grisaille van Lairesse ca. 1675 (Rijksmuseum Amsterdam) met Iason en het gulden vlies als allegorie van de rijkdom.

In de 19e eeuw treedt Iason vaker naar voren. Füssli schilderde in 1806 de diefstal van het gulden vlies. Morris wijdde in 1867 een episch gedicht aan Iason. Thorwaldsen vervaardigde in 1812 een beeld van Iason met het gulden vies. Enkele malen is hij samen met Medeia afgebeeld, bijv. door Turner 1802. Moreau schilderde in 1865 de buitmaking van het vlies door Iason, in 1890 Medeia en Iason als liefdespaar.