|
| |
Het XXXVII. Kapittel.
VAn de Overeenkomste van een Zelfstandigh Naemwoort met een
Zelfstandigh Naemwoort is deeze Regel,
Twee Zelfstandige Naemwoorden van eene en de zelve zaeke of van
eenen zelven persoone, of welker eene het andere verklaert, koomen buiten de
Beheersching over een in den zelven Naemval, als, Godt de Vader, de Heer
Jesus, de Engel Gabriël, de stat Deventer, myn broeder Geeraert, en
zonder Geslachtwoorden, Koning David, Prins Willem, Keizer Karel, Schipper
Roemer, meester Jakob, of ook, met verzettinge der Naemwoorden, Jochem
bakker, Jan brouwer, Klaes vischer, Hein molenaer.
| |
| |
En is hier aen te merken, dat het eene deezer twee Zelfstandige
Naemwoorden altyt een Eigen naem is. Want, Een man een burgemeester; Eene
vrou eene hoer; daer twee Nietbepaelende Geslachtwoorden voorkoomen, wordt
van de Nederlanderen nooit gezegt; dan met eene Uitlaetinge van Die Is
of Was; en met de tuschenkomste eener zinsneede.
Ook is aen te merken, dat men somtyts omtrent Landen, Steden, Dorpen
eene uitheemsche samenschikking gebruikt door het byvoegen van het Voorzetsel
van; als in, Het Koningryk van Polen; Het Graefschap van Hollant; Het
Sticht van Munster; De Stat van Amsterdam; Het Dorp van Scheveningen;
hoewel het, onzes oordeels, beter is, de natuurlyke Overeenkomst te
behouden.
Maer deeze samengevoegde en in den Naemval overeenkoomende
Zelfstandige Naemwoorden behoeven niet over een te koomen in Getal, noch in
Geslachte; want men zegt, De ringelduiven, uw tytverdryf; de ossen, myn
rykdom; de boeken, onze uitspanning; Veltgodinnen, myn vermaek; het kint, de
blydschap zyner moeder.
Van de Overeenkomste tusschen een Zelfstandigh en Byvoeglyk
Naemwoort zyn deeze Regels,
1. Een Zelfstandigh en een Byvoeglyk Naemwoort, dat het
Geslachtwoort van zyn Zelfstandige scheidt, in eene rede samengevoegt, koomen
over een in Geslachte, Getal en Naemval; Een Wys Man, Eene Jonge Vrou, Een
Goet Woort vindt eene goede stede.
In welke voorbeelden het Byvoeglyke gestelt wordt voor het
Zelfstandige Naemwoort, omdat, dit Grontwoort natuurlyker wyze lest moet staen,
en tot de leste uitspraek en als tot een slot des verstants gespaert
worden. | |
| |
Uit welken hoofde men niet zeggen magh, hoewel de woeste
onweetendheit van oude tyden zoo somtyts gesprooken heeft, Een Man Wys; Eene
Vrou Jonge; Een Woort Goet; Eene stede goede.
Hier boven gezegt hebbende, dat het Byvoeglyke Naemwoort in de
Overeenkomste met het Zelfstandige het Geslachtwoort van het Zelfstandige
scheidt, zonderen wy echter de Byvoeglyke Naemwoorden Zulk, Zoodaenigh,
Hoedaenigh en Al uit; die het Geslachtwoort nooit voor zich
ontfangen; als, Zulk een zin, Zulke eene gave; Zoodaenigh een gewelt;
Hoedaenige eene vryaedje; Alle de werelt; Al het goet; Alle de
inwooners.
Dit geschiedt ook, wanneer de Byvoeglyke Naemwoorden de Bywoorden
Hoe, Zoo, Te en Al te, by de Latynen Quam en Tam en
Nimis, voor zich ontfangen; als in, Hoe langzaem een vier, Zoo groote
eene liefde; Te schandelyk een bedryf; Al te stoute eene tael.
Evenwel wordt het Byvoeglyke achter het Zelfstandige Naemwoort met
zyn Geslachtwoort gestelt, wanneer het noch een ander tot zyn gezelschap heeft;
als in, Een helt, kloek en onversaegt; Eene jongvrou, schoon en kuisch; Een
kint, vrolyk en speelziek.
Maer dan zyn de Byvoeglyke Naemwoorden met het Zelfstandige niet
overeenkomstigh in het Geslachte; noch ook in het Getal; dewyl men zegt, De
dochters, stil en gehoorzaem; de burgers, ryk en prachtigh; de steden, ruim en
volkryk. Maer dus en hierom schynen deeze uitdrukkingen, die door eene
zinsneede van elkandere gescheiden worden, tot de Uitlaeting te behooren, en op
deeze wyze te kunnen | |
| |
worden vervult, Een helt, die kloek en
onversaegt is, of was; Eene jongvrou, die schoon en kuisch is; De
dochters, die stil en gehoorzaem waeren.
2. Twee of meer Byvoeglyke Naemwoorden, door een Voegwoort vereent,
of by Uitlaeting gescheiden, waer voor het Geslachtwoort hene gaet, of ook
uitgelaeten wordt, koomen met het Zelfstandige in Geslachte, Getal en Naemval
over een; als, De naemhaftige en rustige Hollander; Met donkere en norsse
winkbraeuwen; Doorluchtige en hoogwyze staetheeren; Zulke welgeboude en nieuwe
aengewonne landen; Eene heilige en Gode welbehaeglyke offerande; De weledele,
hooghachtbaere, gestrenge heer; Een eerwaerdigh, godtvruchtigh, hooghgeleert
leeraer. Dewyl de Deelwoorden, zoo Bedryvende en Onzydige van den
Tegenwoordigen, als Lydende van den Verleedenen Tyt, tot de Byvoeglyke
Naemwoorden konnen gebraght worden, heeft de Overeenkomst, die 'er is tusschen
een Zelfstandigh en Byvoeglyk Naemwoort, ook plaets tusschen een Zelfstandigh
Naemwoort en Deelwoort; als in, De lachende boer; de ryzende zon; een
zuigend kint; de gewydde heiligdommen; gesterkte vestingen; met gestaefden
eede.
En omtrent deezen regel van Overeenkomste vallen doorgaens de zelve
Uitzonderingen, die omtrent de Overeenkomst tusschen een Zelfstandigh en
Byvoeglyk Naemwoort plaets hebben.
Uit deezen hoofde wordt in de Woortvoeginge het Deelwoort, enkel
staende, het zy Bedryvende, het zy Onzydige in den Tegenwoordigen Tyt, nooit
achter het Zelfstandigh Naemwoort gestelt; dan alleen het Bedryvende, wanneer
een Werk of Daet, eenen of meer | |
| |
persoonen eigen, daer door
verstaen wordt; als in, De boeren zeggen al lachende de waerheit; De zon
brak ryzende door de wolken; De starren gaen flaeuwende onder.
Anders zegt men, zoo met twee Bedryvende of Onzydige, als met twee
Lydende Deelwoorden, De zweetende en zwoegende huisman; Het groeiend en
bloeiend boomgewas; het behantveste en gewettigde tooneelrecht; de geboude en
gemeste akkers; of om de Uitlaeting by omkeering, De huisman, zweetende
en zwoegende; het boomgewas, groeiend en bloeiend; het tooneelrecht, behantvest
en gewettigt; de akkers, gebout en gemest. Wanneer het Deelwoort
onverandert blyft; gelyk voorhene in de Byvoeglyke Naemwoorden aengemerkt
is.
Van de Overeenkomste tusschen een Voornaemwoort en Zelfstandigh
Naemwoort is deeze Regel,
Het Voornaemwoort moet met zyn Zelfstandigh Naemwoort alleszins in
Geslachte, Getal en Naemval over een koomen, en altyt voor het Naemwoort
henegaen; als in, Ik Aernout; Die man; Deeze vrou; Myn vader; Uwe moeder;
Onze kinders; Zynenakoomelingen; Hun bedryf; Haer ongeluk.
Uit welken hoofde het ongeoorlooft is te zeggen, Vader onze, Naem
uw, Broot ons, en diergelyke; die, by Grieken en Latynen plaets hebbende,
en van de Franschen, hoewel quaelyk nu en dan gevolgt, van de Nederduitschen
met recht verworpen worden.
Van den bovenstaenden Regel worden uitgezondert de Betreklyke
Voornaemwoorden, Die, Dat, Wie, Welke, Welk; die alle wel met het
voorgaende Zelfstandige Naemwoort over een koomen in het Geslachte en Getal,
maer niet nootzaekelyk in den Naemval, indien het volgende Werkwoort eenen
anderen | |
| |
Naemval vereischt; als in, De Man, die gisteren noch
leefde; de vrou, die heden verlost is; het kint, dat nu gebooren is; daer
eene Overeenkomst in Geslachte en Getal en Naemval is; De koning, wiens doot
beklaegt wordt; de heining, wiens bloessem de byen uitzuigen; een vorst, dien
de gemeene zaek ten harte ging; een helt, dien elk waerdeerde; geesten, wien de
vertaeling dienen kan; kinders, welker ouders in de helle zyn; de starren,
welker luister niet gedooft wordt; daer eene Overeenkomst in Geslachte en
Getal, maer niet in Naemval voorkomt.
Ook wordt hier van het Vraegende Voornaemwoort Wat
uitgezondert, dat, schoon Onzydigh van Geslachte en Eenvouwigh van Getal,
nochtans voor Zelfstandige Naemwoorden van beide andere Geslachten en van het
Meervouwige Getal pleegt gevoegt te worden; als in, Van wat Godt spreekt gy?
Door wat wysheit is dit verrecht? Wat bewysdommen zyn hier van?
Dit wordt gevolgt, wanneer Wat ook als een Betreklyk
Voornaemwoort gebruikt wordt; als in, Ik weete niet, van wat afkomste hy zy,
wat rykdommen hy bezitte.
De Bezittende Voornaemwoorden, Myn, Uw, van eenen of veelen
gebruikt, Zyn, Haer, dat eene of ook meer uit het Vroulyke Geslachte
eigen is, gelyk Hun veelen uit het Manlyke, en de Aenwyzende van het
Onzydige Geslachte, Dit, Dat, koomen met de Onbepaelde Werkwoorden of
van de Eindigende Wyze, maer dan in Zelfstandige Naemwoorden van het Onzydige
Geslachte verandert, over een in Geslachte en Getal en Naemval; als in, Al
myn bidden en smeeken helpt niet; uw tieren en
| |
| |
raezen is
vergeefs; zyn slaeven en woelen is geduurigh; haer schrobben en schuuren is
zonder einde; hun tegenwoelen is ydel; verbie dit menschespillen; myns weetens
is dit nooit gezegt; dit behoorde myns bedunkens te geschieden.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd