De spreeckonst

III. Hooftstuc.
De veranderende Eigenschappen der Reedenleeden, ende Onderscheiding nae de zelve.

De Veranderende Eigenschappen of de Veranderingen der Reedenleeden zijn tweederlei: 1 Enkelde, 2 Dubbelde.

De Enkelde Veranderingen der Reedenleeden zijn driederlei: 1 Die de Form betreft, 2 Die de Stof, 3 Die de Form en Stof bei aengaen.

De Verandering der Reedenleeden nae haer Form, en in't byzonder nae haer naeste Form, is 1 Naesteformtalverandering, 2 Sneetrapverschicking.

De Naesteformtalverandering der Reedenleeden of Litformtalverandering is, waer door de Derdendeelen meerder, of minder in getal worden, blijvende de zelve stof.

Is 1 Reedenlitmenging, 2 Reedenlitscheiding.

[p. 155]

Vande Reedenlitmenging heeftmen een Voorbeelt, wanneermen vande stof deezer twee Leeden (De Hoorntoorns woonen onder de erde: ende maeken daer Nesten/ die rnt zijn als een Cloot.) een Lit maect aldus. De Hoorntoons woonende onder de erde/ maeken daer Nesten die ront zijn als een Cloot. Weederom alsmen deeze vier Leeden (Het is beknt voor een yder: dat de weteren des Winters bevriezen: Doch de wjs/ hoe zulx geschiet: is van nemant/ recht ontdect. tot twee maect aldus. Het is bekent voor een jder/ dat de waeteren des Winters bevriezen: Doch de wijs hoe zulx geschet/ is van niemant recht ontdect. Vande Reedenlitscheiding heeftmen Voorbeelden, alsmen de lestvoorgaende twee leeden verandert inde Lest-voorgaende vier: en weederom, alsmen het gemengde eene Lit, spreekende vande Hoorntoorens, scheit inde twee, daer uitet gemengt was.

De Sneetalverandering, welke men ooc Sneetrapverclimming mach noemen, is als de Climming der Reedenleeden verandert (blijvende de zelve stof) door de verstelling des Oppresneetraps¹⁾ in een andere plaets.

Als, De Zilnaelde/ wijst ontrent de Vlaemse Eilanden/ recht Noortwaert. De Zeilnaelde/ wijst ontrent de Vlemse Eilanden/ recht Noortwaert. De Zeilnaelde/ wijst ontrent de Vlaemse Eilanden/ recht Noortwaert. Hier is de Stof van een Reedenlit driemael gestelt, zijnde elkereis de Oppersneetrap in een andere plaets; eerst inde eerste Snee, daer nae inde tweede, eindelijc inde derde: daer door de Climming in elc Lit anders is.

De Verandering der Reedenleeden nae haer Stof, is de Grootheits-verandering: en geschiet alsmen een Reedenlit grooter en kleinder uitspreect.

Mach onderscheiden worden in 1 Lankheits-verandering, 2 Grofheits-verandering, 3 Luiheits-verandering. De eerste weeder in 1 Verlenging der Reedenleeden, alsmen die langsaemer uitspreect: 2 Vercorting, alsmen die rasser uitspreect. De tweede ooc in 1 Vergrooving der Reedenleeden, alsmen die groover uitspreect: 2 Verfijning alsmen die fijnder uitspreect. De derde meede in 1 Luide spreeking of Verharding, 2 Goelijkerspreeking of Verzachting.

De Verandering der Reedenleeden nae haer Form en stof bei, is tweederlei: 1 Nae de wijs, 2 Nae beide die in't geheel.

De Verandering der Reedenleeden nae beide de Form en Stof ten Deele, welke ic Deelverandering noem, is Driederlei: 1 Deeltalverandering, 2 Deelverschicking, 3 Deelwisseling.

De Deeltalverandering, en in't byzonder de Sneetalverandering der Reedenleeden is, waer door het Getal der Reedensneen inde Reedenleeden nae de Form en stof der Sneen bei, meerder of minder wort.

Zulke Verandering, als ic hier Deeltalverandering noem, heb ic inde Verhandeling der Woordleeden, Woorden, en Sneen, Grootheits-verandering genoemt: door dien my doe geen bequaemer naem inden zin quam.

De Sneetalverandering der Reedenleeden is tweederlei: 1 Sneebyvoeging, 2 Sneeweering.

Voorbeelt van Sneebyvoeging der Reedenleeden is, alsmen by dit Reedenlit uit twee Sneen bestaende (Het luit zeer vreemt, dat den Heemel stil staet.) noch een of twee Sneen by doet. blijvende eevewel maer een Reedenlit, aldus. Het luit zeer vreemt, te zeggen, dat den Heemel stil staet. Het luit zeer vreemt, en wonderlijc te zeggen, dat den Heemel stil staet. Maar alsmen in plaets van dit leste Reedenlit, uit vier Sneen bestaende, het naestleste spreect, bestaende alleen uit drie Sneen: of ooc het eerste dat uit twee Sneen bestaet, de Sneen die't leste Lit meer hadde alzoo uitlaetende: Zoo heeftmen Voorbeelt vande Sneweering der Reedenleeden.

De Deelverschicking der Reedenleeden, en byzonderlijc de Sneeverschicking is, als een of meer heele Sneen uit de eene plaets des Reedenlits in een ander verstelt wort.

Zulke verandering als ic hier Deelverschicking noem, heb ic te vooren Stofverschicking geheeten, doe my niet beeters voorkoomende. De Sneeverschicking der Reedenleeden canmen by Voorbeelt zien, alsmen de volgende Reedenleeden teegen malcanderen vergelijct

1) 1. Oppersneetraps

[p. 156]

In deeze Landen/ wijct de Zeilnaelde/ wel neege trappen van't noorden. Wel neege trappen van't noorden/ wijct de Zeilnaelde/ in deeze Landen. Hier zietmen dat de leste Snee eerst, en de eerste inde leste plaets wort gestelt.

Vande Deelwisseling der Reedenleeden, zal ic ooc hier alleen eene Soorte voorstellen, naemelijc de Sneewisseling: welke is, alsser een Reedensnee uit een Reedenlit geweert wort, en een andere van buiten in diens plaets gestelt.

Als. Hoe komtet/ dat des Waeters zwaerheit/ de Duikers niet en verplettert? Wat is de oorzaek/ dat des Waeters zwaerheit/ de Duikers niet en verplettert? Welk zijn de reedenen/ waerom het groote gewicht/ de Duikers niet en verplettert? Hier wort hoe komtet/ zijnde de eerste Snee des eersten Lits, in het tweede Lit verwisselt, voor de Snee, Wat is de oorzaek/ en in het derde Lit voor, Welk zijn de reedenen. Zoo is ooc de tweede Snee, dat des Waeters zwaerheit/ in het derde Lit verwisselt voor, waerom het groote gewicht.

De Verandering der Reedenleeden nae de Form en stof beide in't geheel, diemen Heele Verandering der Reedenleeden mach noemen, is tweederlei: 1 De Voortcooming, 2 De Vernietiging der Reedenleeden.

De Dubbelde Verandering der Reedenleeden is, alsser twee of meer Enkelde Veranderingen in een Reedenlit seffens zijn.

Als. Welk zijn de oorzaeken/ dat de Paerlduikers niet en verpletteren/ door des Waeters zwaerheit/ daer zoo veel duizent pont op haer druct? Dit Voorbeelt mettet voorgaende vergeleeken, heeft verscheide veranderingen seffens: als Deelverschicking, Byvoeging, &c.

Ten aenzien der Veranderende Eigenschappen, die hier nuu beschreeve zijn, konnen de Reedenleeden in veelderlei soorten onderscheide worden: als met naemen in 1 Onveranderde, 2 Veranderde. Ende de Veranderde weeder in zoo veel Soorten, alsser Veranderingen der Reedenleeden zijn. Welke alle uitet voorgaende konnen blijken.