De spreeckonst

[p. 152]

Het zeste boec der spreeckonst,
Vande Reedenleeden.

I. Hooftstuc.
Oorzaeken en Deelen der Reedenleeden.

De Vierde Soorte van Uitspraec zijn de Reedenleeden.

Een Reedenlit is een Uitspraec, welc een Opper Reedensnee begrijpt. De Enkelde Reedenleeden, zijnde de geene die maer eene Opperreedensnee vervatten, zullen wy alleen verhandelen: en metten blooten naem Reedenlit, altijt Enkelde verstaen.

Op twee wijzen moeten de Reedenleeden aengemerct zijn: 1 In haer zelven, 2 Als stof en deelen van andere.

In haer zelven aengemerct, vallen daer in te verhandelen, 1 Haer Oorzaeken, 2 Haer Deelen, 3 Haer Eigenschappen, en Onderscheiding nae dezelve.

Van de Oorzaeken zullen wy de Inwendige alleen aenroeren: welke zijn 1 De Stof, 2 De Form.

De Stof der Reedenleeden is vierderlei: 1 De Verste, zijnde de Letteren: 2 De Naestverste, zijnde de Woordleeden: 3 De Naeste op een nae, weezende de Woorden: 4 De naeste, en zijn de Sneen. Van welke alle vooren gesprooken is.

De Form is de climmende luiding door een Oppertrap. En is ooc vierderlei 1 De Verste, zijnde de climmende luiding door de Opperlettertrap: 2 De Naestverste, weezende de climmende luiding door de Opperwoordlittrap: 3 De Verste op twee nae, zijnde de climmende luiding door een Opperwoorttrap: 4 De Naeste, en is de climmende luiding door de Oppersneetrap.

De Deelen der Reedenleeden connen veelderlei zijn; als met naemen, Reedenlits 1 Letteren, 2 Leeden, 3 Woorden, 4 Sneen, 5 Derdendeelen, 6 Helften.

Deeze alle zijn ooc stof der Reedenleeden: alsse zonder inzicht tottet geheel aengemerct worden: of liever, alsse aengemerct worden zonder een deel vande Form des heelen Reedenlits in zich te vervatten. maer wanneerze zoo aengemerct worden, dat elc een deel vande naeste Form eens heelen Reedenlits in zich begrijpt: dan zijnze deelen der Rendenleeden¹⁾.

1) 1. Reedenleeden

[p. 153]

De drie eerste Soorten vande Reedenlits-deelen, zijn buiten dit inzicht te vooren verhandelt: en de vierde soorte, te weeten de Reedensneen, ooc met dit inzicht: zullen daerom alleen vande vijvde en zeste soorte spreeken, zijnde de Derdendeelen en Helften.

De Derdendeelen der Reedenleeden zijn tweederlei: 1 Gronden, 2 Cleefsels.

Een Reedenlitgront is een derdendeel van een Reedenlit, bestaende uit een Oppersnee.

De Reedenlitcleefsels zijn derdendeelen der Reedenleeden, uit een of meer Ondersneen bestaende.

En zijn 1 Voorcleefsels, die voor aen den Gront cleeven: 2 Naereedenlitcleefsels, die achter den Gront staen.

Van elc deezer Derdendeelen heeftmen een Voorbeelt in dit Reedenlit. Den Apostel Paulus zeit/ dat de besolding der znden/ de doot zy. Alwaer de eerste Snee, het Voorreedenlitcleefsel is; de tweede een Reedenlitgront; en de derde het Naecleefsel. En in't volgende Reedenlit, Dat het loon der zonde/ de dot zy/ getuicht met waerheit/ den Heiligen Apostel/ is de eerste Snee ooc het Voorcleefsel; de tweede, den Gront; maer de twee leste saemen, het Naecleefsel.

De Helften, in welke de Reedenleeden dienen gedeelt, zijn 1 Een Vooropperhelft, 2 Een Naeonderhelft.

Als in elc der voorgaende twee Leeden, tot Voorbeelden aengeweezen, zijn de twee eerste Sneen saemen, de Vooropperhelft; en het ooverige in elc, de Naeonderhelft.