De wereldoorlog

[p. 3]

Ter inleiding,

Het is niet zonder een zekeren weemoed, dat wij deze bescheiden bijdrage leveren tot de geschiedenis van een oorlog, die de laatste had moeten zijn.

De regeeringen hebben een zondvloed gele, witte, roode, purperen boeken uitgegeven, minder met de bedoeling de ware oorzaken van den wereldoorlog bloot te leggen, dan wel met het inzicht de verantwoordelijkheid voor de ramp van zich af te schuiven. Al die pleidooien zijn ten slotte onbetrouwbaar, omdat zij maar één klank van de klok laten hooren. Wij hebben eerlijk ons best gedaan om de kerk in het midden te zetten: kan dit werk, wegens den omvang der behandelde stof, op geen volledigheid aanspraak maken, het streeft ten minste naar onpartijdigheid. Een land is althans onschuldig in het tragisch avontuur meegerukt geworden: het onze. Buiten die zekerheid bezitten wij er geen, en kunnen wij slechts oordeelen op de documenten die tot heden het licht zagen.

Op deze voortgaand, moeten wij er onbewimpeld voor uitkomen en als onze innige overtuiging uitdrukken, dat de bewering volgens dewelke Duitschland eenzijdig zou aansprakelijk te houden zijn voor den wereldoorlog, geen steek houdt. Het heeft buiten kijf het vuur aan de lont helpen zetten: doch al de mogendheden hadden bijgedragen tot het ophoopen der brandstof. Van dientwege is de juridische grondslag van het verdrag van Versailles, waar-

[p. 4]

volgens al de schuld eenzijdig op Duitschland geschoven wordt, niet hecht.

En zoo wij dit hier oprakelen, dan is het vooreerst om der waarheid wille, doch ook omdat het noodig is den oorlog te ontmaskeren voor wat hij is: een kwaad op zich zelf. Eenmaal dat hij ontketend is, heeft het geen zin en geen nut meer te vitten over verantwoordelijkheid en dies meer. Zoolang als de landen legers en vloten onderhouden, zoolang als zij het allemaal eens zijn om den oorlog als een officieele instelling te dulden en te huldigen, komt het er weinig op aan vast te stellen wie hem heeft verklaard. Waar per slot van rekening het brutaal geweld beslist, kan er maar spraak zijn van één recht of één onrecht, zooals men het heeten wil: namelijk dit van den sterkste.

Het interessante voor den man in de straat, wiens aandeel overal het zelfde is, namelijk den oorlog uit te vechten, is niet te vernemen wie het sein gegeven heeft tot de vijandelijkheden, doch wel klaar te zien in het mechanisme van den modernen oorlog, te begrijpen hoe de oorlog wordt voorbereid en in gang gaat.

Wat kan het de dooden of de levenden baten of nu Wilhelm II, of Poincaré, of Tisza, of lord Grey een kleiner of een grooter procent in de officieele verantwoordelijkheid moeten opeischen? Wat baat het de menschheid te weten wie het vuur aan de lont zette? Van het oogenblik dat feitelijk al de regeeringen duldden dat de lont ter beschikking lag van den eersten den besten brandstichter, zijn zij practisch allemaal aansprakelijk voor de uitbarsting, in mindere of in meerdere mate! Wat ons, strijders van gister en misschien van morgen, vrouwen, moeders of kin-

[p. 5]

deren van strijders, aanbelangt, is het wezen van den oorlog te doorgronden.

Derhalve hebben wij in ons verhaal, hier en daar, korte beschouwingen ingeschakeld: doch wij hebben voornamelijk de feiten zelf laten spreken. In dit boekdeel behandelen wij hoofdzakelijk de eigenlijke krijgsverrichtingen te lande; in een of meer volgende, naar gelange het onthaal dat deze eerste uitgave zal te beurt vallen, zullen wij uitvoerig over den oorlog ter zee, in de lucht en achter de schermen schrijven. Wij stellen ons daarbij kordaat op het standpunt, niet van dezen die den oorlog leiden, doch van dezen die er onder lijden. Wat wij zoeken is, naar vermogen, te verhinderen dat de les van 1914-1918 zou verloren gaan - zooals het, eilaas, dreigt!

Een nieuwe oorlog wordt onder onze oogen voorbereid. Wij hebben de ontwapeningsconferentie zien kelderen, wij stonden er bij. Wij zouden bezwaarlijk kunnen beslechten: dit zijn de schuldigen! Tenzij wij zouden besluiten: de staatslieden, in blok, die plechtig den oorlog als een misdaad veroordeelen... op het papier, doch hem in feite in het leven houden. Doch de slachtoffers uit den aanstaanden oorlog kennen wij wel: wij! Daarom is het wellicht goed, dat wij zouden weten wat de jongste oorlog geweest is, opdat wij ten minste geen illusies meer zouden koesteren

Inzake oorlog illussies dooden is misschien levens redden - het onze in de eerste plaats.