Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Stol, Barend Joosten]

STOL (Barend Joosten), geb. te Schiedam omstr. 1631, begr. aldaar 30 Dec. 1713, doopsgezind schrijver en dichter van religieuze liederen. Hij was een zoon van Joost Barents, die als ‘jongman van Rotterdam’ 3 Maart 1630 op het stadhuis te Schiedam trouwde met Ariaentje Cornelis dr., jongedochter van Schiedam. Barend trouwde er reeds 30 April 1650 met Lijsbeth Jacobs dr. de Munnick, weduwe van Gerrit Breda, die twee kinderen mee ten huwelijk bracht. Hij woonde later te Rotterdam, blijkens een hierna te noemen brief van hem aan Jan Luyken, gedateerd 12 Mei 1689; toen hij 1697 zijn testament maakte, was hij echter wederom in Schiedam teruggekeerd. Hij was een ijverig collegiant en nam een werkzaam aandeel in den strijd tegen Johannes Bredenburg den Oudere (dl. VI, kol. 292), onder wiens gehoor hij zich aanvankelijk geschaard had; Bredenburg's Verhandeling van de oorsprong van de kennisse Gods, uitgegeven door zijn tegenstander Frans Kuyper (dl. IV, kol. 868) in 1684, wordt blijkens den titel voorafgegaan door ‘een schriftje van Barent Joosten Stol.... behelsende eenige zielverderffelijke stellingen van Johannes Breedenburg’, welke stellingen door Stol waren opgeteekend, doch de gevoelens van Bredenburg niet juist weergeven. Eenige jaren te voren had Stol zich geweerd in een strijdschrift tegen de Kwakers Den philosopherenden boer, handelende van de dwalingen der hedendaagse Christenen, philosophen, Cartesianen en Quaakers etc., begrepen in een samenspraak tusschen een boer, philosooph en Quaker, door S.I.B. (z. pl. 1676, Knuttel 11474, 2e dr. verb. en verm. z. pl. 1677, Knut- tel 11546). Dit geschriftje - waarvan somtijds zonder grond beweerd wordt, dat Stol's medestander Frans Kuyper er debet aan is geweest - steunt veelal op ongefundeerde praatjes en geruchten en werd bestreden in Aanmerkingen voor den philosopheerenden boer (z. pl. 1677, Knuttel 11457). Frans Kuyper gaf er nog twee vervolgen op, respectievelijk verschenen in 1676 en 1677 (Knuttel 11476 en 11547). Verder verscheen van de hand van Stol: Bedenking over eenige voorname deugden, behoorende tot het nieuwe schepsel, voorgestelt bij maniere van Kristelijke zedekunde (Rott. 1688); Verhandeling van den Christelijken leidsman, ter proeve voorgestelt en verhandelt, door eenige bijgebrachte plaetsen des Nieuwen Verbondts: neffens eenige stichtelijke bedenkingen over Matth. 5, 6, 7 (Rott. 1689); en Godvrugtige gedachten eener geheiligde ziele (Rott. 1711). Het tweede der genoemde boekjes is een bestrijding der leerstellingen van Jacob Böhme; het bevat achterin een tweetal brieven, gewisseld tusschen Stol en Jan Luyken. Uit deze correspondentie blijkt, dat Stol goed bevriend was geweest met de ouders van Jan Luyken en ook een vriend van dezen zelf was. Stol had van Jan Luyken een door laatstgenoemde vervaardigde vertaling van Böhme's Aurora ter leen verkregen en werd door de lezing er van opgewekt dit geschrift te bestrijden. Luyken weigerde toen een titelblad voor het boek te graveeren, waartoe Stol hem opdracht had gegeven. Uit de voorrede aan den lezer blijkt ook nog, dat Stol kort voor 1688 een tractaatje had geschreven Van de Christelijke eensaemheyt, doch hiervan is geen exemplaar bekend. Van het derde hierboven genoemde boekje is het exemplaar in de Doopsgezinde Bibliotheek te Amsterdam aldaar niet meer

[p. 982]

aanwezig. De weduwe van D.R. Camphuysen (dl. II, kol. 293), die in 1668 te Amsterdam overleed, heeft aan Stol een levensbericht van haar man gedicteerd (omstr. 1665); hiervan bestaan nog drie copieën, een op de Provinciale Bibliotheek van Friesland, twee in de bibliotheek der Remonstrantsche Gemeente te Rotterdam. L.A. Rademaker heeft dit hs. - dat tot titel heeft Het leven en sterven van Dirck Rafelse Kamphuisen door Barent Joosten beschreven uit de mont van Camphuisens eijgen vrouw, woonende toentertijt hiertot Amsterdam op de Lindegraght - als bijlage in zijn dissertatie afgedrukt.

Stol behoorde tot de bezonnenen onder de Collegianten, en bestreed de phantastische bespiegelingen van velen zijner mede-Collegianten. Vooral Hylkema heeft hem in het juiste licht geplaatst.

Claas Stapel heeft in zijn Lusthof der zielen (eerste dr. 1681, later herhaaldelijk herdrukt) circa twintig gedichten van Stol opgenomen. Deze leggen getuigenis af van zijn diep religieus gemoed. Blijkbaar was Stol bevriend met Stapel, want het eenige in den bundel opgenomen lofdicht is van zijn hand. Dergelijke lofdichten van Stol vindt men ook in dichtbundels van tijdgenooten, zooals in de Stichtelijke rijmen van Jan Huygen (Amst. 1700 enz.).

Barend Stol was horlogemaker van beroep. Op 23 April 1697 testeerde hij voor notaris Arnoldus Meysterus te Rotterdam. Als erfgenamen benoemde hij zijn zoon Joost Barendsz. Stol en zijn stiefdochter Johanna of Jannetje Breda, echtgenoote van den amsterdamschen natuurhistoricus en verzamelaar Levinus Vincent (zie art. in dit dl.). Zijn stiefzoon Anthony Breda, als teekenaar en ‘zang- en speelmeester’ door Sybr. Feitama (Chr. en stigtelijke rymoeffeningen 1684, 162) geprezen, was toenmaals reeds overleden (voornoemde Lev. Vincent heeft diens natuurkundige collectie uitgebreid). Verder kreeg o.a. een legaat zijn zuster Marretje Joosten Stol, echtgenoote van Willem Willemsz. Wijngaert te Amsterdam. Dit testament werd door Barend's kleinzoon Jan Stol op 13 Jan. 1714 ter Weeskamer te Schiedam getoond.

Barend had nog een jongeren broeder Aryan of Adriaen, die 3 Maart 1658 te Schiedam trouwde met Ariaentje Claesdr. Semelaer; omtrent dezen vindt men dd. 6 Mei 1672 in het zgn. Banboek van de Vereenigde Vlaamsche en Waterlandsche Doopsgezinde Gemeente te Amsterdam (in het Doopsgezind Archief aldaar) de volgende aanteekening: ‘Adriaen Joosten Stol onlangs namentlijk den 4 Feb. hier gekoomen met een seer sobere attestatie van Schiedam heeft hem al terstont daarna niet wel gedragen onder andere ander lieden gelt ontfangende ende met verscheijdene leugens ende ontrouwicheyt hem behelpende ende eindelijk te scheep ten oorlog hem begevende. Sijn broeder Barent Joosten een vroom man geeft getuigenis van hem dat hij een deugniet is’. Diens dochter Ariaentje Stol, geb. omstr. 1660, werd bij de Doopsgezinde Gemeente te Amsterdam gedoopt 1 Febr. 1682 en werd bij het testament van Barend Stol bedacht met een legaat van f 25.

Zie: Huw. en begr. reg., Weesboek enz. Gem. Archief Schiedam (medegedeeld door den archivaris ald.); F. Kuyper, Filos. en historiaal bewijs dat er duyvelen zijn, II (1678), 4, 24, 37; Naamlijst der doopsgezinde schrijveren (1745), 101; Catalogus van de bibliotheek der Vereenigde Doopsgezinde Gemeente te Amsterdam II (1888), 243; A.J. van der Aa, Nieuw bio-

[p. 983]

graphisch, anthologisch en kritisch woordenboek van Nederlandsche dichters (1864), 208; L.A. Rademaker, Didericus Camphuysen, zijn leven en werken (1898), 13, 14, 15, 17, 18, 25, 29, 57, 103, 121, 255; J.C. van Slee, De Rijnsburger Collegianten (1895), 126 e.v., 239, 245 e.v., 348 e.v., 368, 391; P. van Eeghen en J. Ph. van der Kellen, Het werk van Jan en Casper Luyken I (1905), XXI, XXXIII; W.J. Kühler, Het socinianisme in Nederland (1912), 165; C.B. Hylkema, Reformateurs I (1900) 16, 74, 89, 92; II (1902) 5, 14, 23, 31 e.v., 36, 41, 49, 62 enz.; J. te Winkel, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde, 2e dr. IV (1924), 117; Dirk Raph. Camphuysen, Bloemlezing uit zijn gedichten, door J.C. van der Does (1934), 21.

Wijnman