Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Six van Chandelier, Johan]

SIX VAN CHANDELIER (Johan), gedoopt te Amsterdam 1 Maart 1620, begraven aldaar 16 Februari 1695 uit zijn woning op de Reguliersgracht bij de Keizersgracht in de Zuiderkerk naar zijn verlangen. Hij was uit een hugenootsch geslacht. Hij overleefde bijna zijn geheele familie. De reiziger Cornelis de Bruyn ontmoette een nicht van hem te Ispaham, waar haar man aan het hoofd van onzen handel stond. Hij was de oudste van zes zoons en vier dochters. Zijn vader was Jacob Six, geb. te Weesp, zijn moeder Sara Juliens, van Keulen. Hun huwelijk werd voltrokken in de Gereformeerde kerk te Amsterdam. Zijn vader had een drogistenwinkel ‘De Vergulde Eenhoorn’, vooraan in de Kalverstraat, rechts. Aan de andere zijde van de Kalverstraat bezat de familie nog een huis, eveneens genaamd ‘De Eenhoorn’. Johan Six is niet verwant aan burgemeester Six.

Zijn grootmoeder, Katharina Juliens, geb. Jehen, was vermogend; zij leefde op haar buitenplaats in de Diemermeer, die Johan later erfde. Hij was verwant aan Joh. Hoornbeek, den theologischen professor te Utrecht.

Hij is zes jaar leerling geweest van den rector Cornelis Sladus aan de Oude Zijde. Hij leerde ook Hebreeuwsch. Zijn vader had aanzienlijke handelsbetrekkingen in het buitenland; hij kende de beroemde botanici van België. Johan reisde reeds vóór zijn twintigste jaar in Zuid- en Zuid-West Europa tot bevordering van den handel zijns vaders. Op reis zag hij in een droomgezicht den dood van zijn vader. Deze is op 5 Dec. 1639 in de Zuiderkerk begraven. Ook later reist hij nog. Zijn belangrijkste reis is die door Frankrijk naar Spanje en Italië (1649-50), aanvankelijk vergezeld door Antonie Duyvelaar en Abraham Grenier. In Frankrijk verlaten zij hem; Grenier bleef te Angers voor zijn studie; Duyvelaar ontmoette hij later weer in Rome. Op deze reis bezocht hij in 1649 ook Middelburg, waar hij verscheidene bekenden had, ook de Roselle van zijn minnezangen. Op zijn reizen had hij de psalmen van Datheen bij zich en Horatius. In Madrid maakte hij de feesten mee bij het huwelijk van Philips IV en de aartshertogin van Oostenrijk op 8 Nov. 1649. Over dit alles vertelt hij geestdriftig in zijn reisaanteekeningen en het inspireert hem tot gedichten.

Door Andalusië ging hij naar Gibraltar, vanwaar hij 2 Jan. 1650 een brief aan Theodore d'Odeur te Amsterdam schreef. Te Alicante ging hij scheep naar Genua; hij bezocht Italië uit belangstelling in de oudheid en tevens voor handelsbetrekkingen te Venetië. In Livorno op het Jodenkerkhof uitte hij zijn haat tegen de Joden. In Rome was hij in het jubeljaar. Hij vond er zijn vriend Duyvelaar en Reyer Anslo. Het leven in de schildersbent trok hem aan. Even vóór Kerstmis 1650 kwam hij in Venetië, waar hij een paar maanden bleef. Door Tirol en Duitschland keerde hij terug. Zijn reisgenoot was toen Michiel Soetens, een haagsch schilder.

Hij deed ook tweemaal een reis naar Engeland,

[p. 925]

o.a. in 1654; hij voelde vijandschap tegen Cromwell, schold op hem, omdat hij zijn koopmansgoederen op zee had buitgemaakt.

In 1656 was hij te Spa, waar hij met succes genezing zocht voor een miltziekte. Hij schreef er zijn Spa-gedichten. Hij is nooit getrouwd. Zijn minnedichten richtten zich tot een Roselle, die eigenlijk Maria heette, die hij te Naarden ontmoette en die later naar Zeeland trok.

In het staatkundige was hij prinsgezind; hij haatte de mannen van Loevestein; hij was verontwaardigd over de vervolging der Waldenzen in Savoye in het laatst van 1654. Vondel nam hij zijn overgang niet kwalijk. Hij bezong amsterdamsche regeerders en de zeehelden. Hij is het eens met de bezwaren van Wittewrongel tegen den schouwburg, zonder de verdiensten van de treurspelen te miskennen.

Van hem verscheen: Poëzij verdeelt in ses boeken en eenige opschriften, bij Joost Pluimers te Amsterdam op den Dam in Seneka (1657 en 61).

Na 1657 schreef hij geen wereldsche werken meer en beschouwde hij zijn vroeger werk als de ‘snorkerij zijner jonkheid’. Van 1674 zijn Davids Psalmen op de gewoonlike wysen gerymt. Hiervan herdrukken in 1690 en 1765.

Men leest het werk van Six niet makkelijk. Hij zoekt gewrongen constructies, woordschakelingen en archaïsmen; hij veroorlooft zich syntactische vrijheden.

Zie: Johannes van Vloten, Bloemlezing uit de Nederlandsche dichters der 17de eeuw (Arnhem 1869), 368; J.G. Frederiks, Johannes Six van Chandelier in Tijdschrift Ned. taal- en letterk. III (1883), 227; J. Koopmans, Johan Six van Chandelier in Nieuwe Taalgids IX (1915), 25.

Prinsen