Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Rijk, Jacobus Augustinus de]

RIJK (Jacobus Augustinus de), geb. 23 Sept. 1831 te Hilversum, overl. 10 Maart 1897 te Voorhout, zoon van James de Rijk, afstammeling van een met eenig engelsch bloed vermengde erfgooiersfamilie, en de uit Overijsel geboortige Anna Catharina Machtilda van Delden, genoot lager en een soort van middelbaar onderwijs te Hilversum, bekwaamde zich in de muziek, speelde reeds jong orgel, had een goeden tenor, componeerde en nam in het muzikale leven van zijn geboorteplaats spoedig een vooraanstaande plaats in. Onder leiding van zijn vader, als veeschilder bekend gebleven, leerde hij schilderen. Na blijkbaar lange weifeling tusschen de twee kunsten koos hij de schildersloopbaan, die behalve zijn artistieke aspiraties ook zijn liefde voor de natuur bevredigde. Als landschapschilder maakte hij te voet groote tochten in en buiten

[p. 860]

Nederland. In 1853 vertoefde hij meer dan een half jaar te Bentheim. Hij was er een graag geziene gast op de pastorie. Hier is hij zich hoogstwaarschijnlijk zijn roeping tot het priesterschap bewust geworden. Na een jaar van zwerven in en buiten Nederland, blijkbaar in tweestrijd, hakte hij den knoop door, keerde naar Hilversum terug en begon in 1854 onder leiding van den te Hilversum gevestigden emeritus-hoogleeraar P. Hofman Peerlkamp (dl. II, kol. 1079) de studie der klassieke talen. In 1856, op 25-jarigen leeftijd, werd hij toegelaten tot de hoogste klasse van het kleinseminarie Hageveld te Voorhout. Daar genoot de in kleedij en manieren en door zijn bohémienachtig verleden eenigszins uit den toon vallende student groote populariteit bij de vele jaren jongere medeleerlingen om de romantische verhalen uit zijn schildersjaren, zijn groote bereisdheid, zijn buitengewone artistieke ontwikkeling, zijn veelzijdige belezenheid, speciaal in hagiografie en folklore, zijn muzikale talenten, zijn schildersroem en zijn reeds toen gevestigden schrijversnaam. Van 1858 tot 62 studeerde hij theologie op het groot-seminarie te Warmond; 15 Aug. 1862 werd hij te Haarlem tot priester gewijd door bisschop G.P. Wilmer. Zijn aanvankelijk voornemen om missionaris te worden opgevend, aanvaardde de Rijk reeds in Sept. d.a.v. de benoeming tot leeraar aan het klein-seminarie Hageveld. Dit ambt zou hij, 35 jaren lang, tot zijn dood bekleeden. Hij heeft er in onderscheiden vakken les gegeven; zijn langdurig verblijf in Duitschland, België en Engeland, zijn buitengewone belezenheid in moderne literatuur, gevoegd bij een zeer gelukkigen aanleg, maakten hem vooral tot een specialiteit in talen en literatuur; later omvatte zijn opdracht speciaal: de wijsbegeerte, de nieuwe geschiedenis en het Hebreeuwsch. In 1867 kreeg hij den leerstoel der wijsbegeerte; krachtens deze benoeming heeft hij tot 1895 den toen nog eenjarigen cursus der wijsbegeerte gegeven, die den tusschenschakel vormt tusschen het klein- en het groot-seminarie. Als docent der wijsbegeerte nam de Rijk te Hageveld een geheel aparte plaats in; hij was er de eenige ‘professor’. In 1895 werd de cursus naar Warmond overgebracht; de Rijk, wiens gezondheid toen reeds ernstig geknakt was, bleef te Rageveld en onderwees er voortaan weer nieuwe geschiedenis. Als hoogleeraar in de wijsbegeerte heeft de Rijk niets van beteekenis gepresteerd; de functie lag hem niet; zijn hartewensch schijnt geweest te zijn: het professoraat in de kerkgeschiedenis te Warmond. Dat deze wensch niet vervuld werd, is waarschijnlijk niet te betreuren. Als volbloedromanticus, geestdriftig leerling van Alberdingk Thijm, had hij van de grenzen tusschen wetenschap en Ahnencult slechts vaag besef. Zeldzaam begaafd en daardoor in zeer uiteenloopende vakken geïnteresseerd, kwam hij in geen enkel boven het peil van respectabel dilettantisme. Zijn rusteloos temperament deed hem ook in zijn publicaties van den hak op den tak springen. Reeds in zijn schildersjaren was hij te Hilversum op voet van intimiteit geraakt met Alberdingk Thijm en als schrijver over den gregoriaanschen kerkzang opgetreden in diens Dietsche Warande en diens Volksalmanak. Ook later had dit onderwerp, als al wat met muziek verband hield, zijn levendige belangstelling; te Hageveld heeft hij de baan gebroken voor de beweging tot herstel van het gregoriaansch. Als student publiceerde hij in Thijm's Volksalmanak opstellen over den egmondschen Sint-Adelbertsput en meer zulke onderwerpen van het grensgebied tusschen vaderlandsche geschiedenis en folklore, het terrein, waarop de

[p. 861]

toenmalige romantici als Thijm en Hofdijk zich bij voorkeur bewogen. Ook zijn omgang met professor C. Broere (dl. I, kol. 467-470) en professor Th.J.M. Borret (dl. I, kol. 424-425) moet zijn voorkeur voor deze onderwerpen versterkt hebben. In het tijdschrift De Katholiek en in de Bijdragen voor de gesch. v.h. bisdom Haarlem heeft hij later nog herhaaldelijk dit hem vertrouwde gebied betreden. Onder de vele andere door hem behandelde onderwerpen neemt een voorname plaats in de geschiedenis van Maria Stuart, wier onschuld hij in tal van opstellen verdedigde, over wie hij een heele bibliotheek verzamelde, waartoe hij langen tijd in Engeland bezig was, en die hij ook in gedichten verheerlijkte. Van beide genoemde tijdschriften was hij jarenlang redacteur. Hij was verder lid van de meeste taal- en letterkundige en historische genootschappen, trad vaak als spreker op bij openbare plechtigheden en op congressen en was ook als kanselredenaar zeer gezien. Verder is hij de samensteller der Officia propria van het bisdom Haarlem; in 1895 werd hij kanunnik. In zijn tijd was hij ook een gevierd dichter; zijn meeste gedichten, waaronder (lang voor 1880) zeer veel sonnetten, verschenen in De Katholiek. Door toevallige omstandigheden - als voogd over een dochter van zijn in N.O.-Indië vertoevenden broer - kwam hij in geregeld contact met het Ursulinenklooster en pensionaat ‘Jerusalem’ te Venray, dat aan hem zeer veel te danken heeft. Door zijn toedoen werd dit instituut geleidelijk tot een erkende inrichting van M. en V.H.O. hervormd. Persoonlijk heeft hij de studiën geleid van een achttal Ursulinen, die zich allen met succes aan examens voor een der akten M.O. in de nederlandsche of in een moderne taal onderwierpen; slechts een meer dan gewone kennis dezer talen en literaturen kon hem daartoe in staat stellen. J.A. de Rijk wordt door tijdgenooten, vooral door zijn leerlingen, geprezen als een man van fijne beschaving, thuis in artistieke en wetenschappelijke kringen, maar daarbij levenslang gekenmerkt door bescheiden eenvoud en vriendelijke hulpvaardigheid. Hij werd begraven op het kloosterkerkhof te Venray.

Zie: Gisb. Brom in Levensberichten van de Maatschappij der Ned. Letterk. (1896-97), 224 e.v.; Gedenkboek uitgeg. bij het eeuwfeest v.h. seminarie Hageveld 1817-1917 (Voorhout 1917), 118 v., 176 v., 197 v. en 212 v.; Bijdragen Haarlem, 54, 212 e.v. Een bibliografie van hem ontbreekt nog; zie: Registers op De Katholiek (1900) en G. Mes, De kath. pers van Nederland 1853-87 (Maastricht 1887-88).

Rogier