Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Ruhnken, David]

RUHNKEN (David), geb. 2 Jan. 1723 bij Stolp in Pommeren, overl. 14 Mei 1798 te Leiden. Zijn ouders wilden hem een theologische opleiding geven en lieten hem daartoe onderrichten in de latijnsche taal door rector Kniephof in Schlawe (bij Stolp). Van omstr. 1737 tot 41 bezocht R. het Friedrichscollegium te Königsberg, waarvan Chr. Schiffert toen rector was. Hier maakte hij kennis met het piëtisme van die dagen, waardoor hij voorgoed een afkeer van de theologie kreeg. Eén zijner medeleerlingen was de later beroemde filosoof Immanuel Kant. Met hem samen las hij de klassieken, vooral de latijnsche schrijvers. Hun vriendschap werd ook in later jaren nog onderhouden (zie Kant's Ges. Schriften. Hrsg. von der Kön. Preuss. Akad. d. Wiss. XIII, register). Na het verlaten van het Friedrichscollegium wilde R. over Berlijn en Wittenberg naar Göttingen reizen, om daar zijn studie voort te zetten. In Wittenberg aangekomen, besloot hij echter daar te blijven, waartoe zijn ouders hun toestemming gaven. Gedurende een verblijf van twee jaren aldaar volgde hij voornamelijk de colleges in romeinsche antiquiteiten en literatuurgeschiedenis van den archaeoloog J.W. von Berger en die in romeinsch recht en geschiedenis van den historicus J.D. Ritter; bovendien maakte hij studie van de wijsbegeerte (speciaal van Wolf) en van de wiskunde, niet van de theologie. Hij kwam hier in kennis met Joh. Aug. Ernesti, die zijn aandacht vestigde op Tiberius Hemsterhuis als één der beste graecisten van dien tijd. R. besloot dan ook zich naar Leiden te begeven. Op voorspraak van prof. von Berger verkreeg hij daartoe de toestemming zijner ouders. In Dec. 1743 verdedigde hij

[p. 852]

onder Ritter eerst nog zijn Disputatio de Galla Placidia Augusta waarna hij in het voorjaar 1744 met een jong student (Uffenbach) naar Leiden reisde. Hier werd hij door de goede aanbevelingen, die hij meebracht, vriendelijk ontvangen. Hij zocht terstond contact met Hemsterhuis, voor wien hij geen brieven van aanbeveling bij zich had. Zoo had hij gewenscht: hij wilde den grooten man slechts door eigen talenten voor zich innemen, hetgeen hem ook terstond gelukte. Onder leiding van Hemsterhuis werd de studie van het Grieksch nu op streng wetenschappelijke wijze aangevat. R. was, door zijn goede vormen en aangename manieren, al spoedig zeer gezocht als privaatleeraar; zoo vertrouwde bijv. Ger. Meerman hem de opvoeding van een jongeren broeder toe. (In het Museum Meerm.-Westreenianum in den Haag liggen nog 43 ongepubliceerde brieven van R. aan G. en J. Meerman uit de jaren 1744-67 en 1772-86.) In 1746 woonde hij te Amsterdam bij J.Ph. d'Orville. In den herfst van 1747 keerde hij naar Leiden terug, waar hij eenigen tijd gouverneur van een rijk en voornaam jongmensch was. Op den duur vond hij echter geen bevrediging in dit bestaan, zoodat hij het gouverneurschap opgaf. D'Orville bezorgde hem nu wetenschappelijken arbeid, waarmede hij een karig levensonderhoud verdiende. In 1748 verliet hij wederom Leiden om met een jong student (Nic. de Dirquens) naar Haarlem te gaan. In 1749 echter keerde hij terug en nu besloot hij voorgoed in Holland te blijven. Hij vatte de studie der rechtsgeleerdheid weder op met het oog op een eventueel professoraat, daar er voorloopig nog geen kans was op een leerstoel in het Grieksch of Latijn. Hij publiceerde: Thalelaei, Theodori, Stephani, Cyrilli aliorumque jctorum Graecorum Commentarii in Titt. D. et Cod. de postulando s. de advocatis et de procuratoribus et defensoribus (Hag. Com. 1752). Hierna liet hij echter de juridische studie weer varen en gaf in 1754 het Lexicon vocum Platonicarum van Timaeus uit. In dit werk kreeg de taalkundige studie van Plato voor het eerst een solide, wetenschappelijke basis. Om voorbereidingen te treffen voor een groote Plato-uitgave trok R. eind 1754 naar Parijs. Daar maakte hij afschriften van de werken van verschillende grieksche grammatici en genoot hij bovendien volop van het leven der wereldstad. Aan Ger. Meerman schreef hij 2 Apr. 1755 uit Parijs: ‘Jungium audio Franequerae Professorem destinari. Nollem amici quidam me ipsi opponerent. Nam ego omnem Juris profitendi cogitationem abjeci. Solis Graecis Latinisque Musis in posterum vivam’ (hs. Mus. Meerm.-Westr.). In den zomer van hetzelfde jaar keerde hij naar Leiden terug, waar hij een aanstelling kreeg als lector in de grieksche taal ‘om Prof. Hemsterhuys, in consideratie van desselfs hoogen ouderdom, eenigsints in het waarnemen van zijne professie te soulageeren’; 16 Mei 1757 opende R. zijn colleges met zijn Oratio inauguralis de Graecia artium ac doctrinarum inventrice. Dit lectoraat werd beschouwd als mogelijke voorbereiding tot een professoraat. (Valckenaer was echter reeds bestemd als opvolger van Hemsterhuis.) Inderdaad werd R., na het overlijden van Oudendorp (overl. 14 Febr. 1761), 18 Mei 1761 benoemd als zijn opvolger, met de verplichting ook zijn eigen colleges in het Grieksch voort te zetten. Als professor historiarum et eloquentiae hield hij 21 Sept. 1761 zijn Oratio de doctore umbratico. Deze fijne en tot heden toe terecht beroemde geeseling van den pedant zette bij sommige filologen, die zichzelf er in meenden te herkennen, kwaad bloed. Het

[p. 853]

professoraat in de geschiedenis en welsprekendheid omvatte, behalve de historie, ook de romeinsche antiquiteiten en de latijnsche letteren. Voor zijn colleges in de algemeene geschiedenis gaf R. zich veel moeite, doch nieuwe paden bewandelde hij niet. Als tekstboek gebruikte hij de Historiarum epitome van Hor. Tursellinus, gelijk hij zelf zegt: ‘mori potius hic recepto, quam judicio nostro obsecuti.’ Zijn voordracht was niet zeer boeiend, daar hij alles las; hij bracht al zijn colleges op schrift: het autograaf in 7 dln. 4o wordt bewaard in de U.B. te Leiden (Cod. Ruhnken. 88; Catalogus Geel, no. 663).

In 1763 huwde R. met een 18-jarige, schoone, begaafde en muzikaal ontwikkelde koopmansdochter, Maria Heermans. Van 1770 af was R. adjunct- en exspectant-bibliothecaris; na den dood van Abr. Gronovius werd hij in 1774 aangesteld tot bibliothecaris der universiteit, in welke functie hij het bezit der boekerij door vele belangrijke aankoopen vermeerderde. In de eerste plaats moet onder de aanwinsten gedurende zijn bibliothecariaat genoemd worden het eenig bekende hs. van den homerischen Hymnus in Cererem. R. kocht het in 1786 van Chr. Fr. Matthaei, den professor te Moskou, die voorgaf, dat hij het in een stal gevonden had. Later is komen vast te staan, dat het gestolen was (zie O.v. Gebhardt in Centralblatt f. Bibliothekswesen XV (1898), 442-458.) In 1780 had R. deze hymne reeds uitgegeven volgens een afschrift van Matthaei. Aangezien dit afschrift niet geheel compleet bleek te zijn, trok hij deze uitgave terug en publiceerde hij in 1781 den volledigen tekst, die meer dan eens volgens deze editie herdrukt werd.

De laatste levensjaren van R. waren niet gelukkig: zelf leed hij aan podagra en chiragra; zijn vrouw had in 1771 de spraak en het gezicht verloren, terwijl de jongste zijner beide dochters blind was. Toen hij 14 Mei 1798 stierf, bleef zijn familie in tamelijk behoeftige omstandigheden achter. Zijn bibliotheek werd echter voor de Universiteitsbibliotheek aangekocht tegen een levenslang pensioen aan zijn vrouw (overl. 1807) en dochters. (Zie N. Algem. Konst- en Letterbode X, (1798), 195-197; Binnenlandsche Bataafsche Courant, no. 124, 11 Dec. 1798.)

R. was een fijne geest, het tegendeel van een schoolvos. Hij was een liefhebber van jacht en paardrijden, hij schilderde en musiceerde. In het dagelijksch leven was hij een man van opgewekt humeur en van groote hulpvaardigheid. Stipt eerlijk in zijn persoonlijke zaken, schuwde hij toch een oneerlijkheid niet, wanneer hij deze in het belang der wetenschap achtte. Zoo schreef hij 3 Juli 1755 aan G. Meerman: ‘Collationes.... pretio satis aequo Tibi emi ab homine erudito quem eas suspicor ex bibliotheca coenobii S. Genovevae furto abstulisse’ (hs. Mus. Meerm.- Westr.). R. was een man van de wereld, in Holland zoozeer Hollander geworden, dat hij zijn Duitsch bijna geheel vergat; vooral vóór 1787 een vurig patriot, daarna wat gematigder. Als filoloog was hij nogal conservatief, echter met een open oog voor het nieuwe, bijv. in de Prolegomena van F.A. Wolf (zie R. Volkmann, Gesch. u. Kritik der Wolfschen Prolegomena, 73). Hij was een man, die de grenzen van zijn talent kende. Vandaar dat hij geen enkel ‘groot’ werk gepubliceerd heeft; doch wat hij in het licht gaf, was, binnen de gestelde perken, steeds volmaakt. (Een goede, uitvoerige bibliografie bij Chr. Saxe, Onomasticon literarium VIII, 68-74; vgl. ook W. Pökel, Philolog. Schriftsteller-Lexikon. 233). Zijn lofrede op Hemsterhuis (Elogium Tib. Hemsterhusii,

[p. 854]

L.B. 1768), oorspronkelijk als rectoraatsrede gehouden, gold en geldt als model van een korte filologen-biografie (zij is herhaaldelijk uitgegeven, nog in 1875). Het Latijn dat R. schreef, was voorbeeldig door zijn zuiverheid en helderheid. Uit zijn commentaren blijkt, dat hij wars was van hol geleerdheidsvertoon; hij putte uit een rijke kennis, doch gaf in bondigen vorm steeds alleen het noodzakelijke. Was R. al niet één der grootste filologen, groot was hij zeker.

Zijn portret werd gegraveerd door P.H. Jonxis, R. Vinkeles, L. Springer en een onbekende.

Zie: R. Hoche in Allgem. Deutsche Biographie XXIX, 615-624, met de daar opgegeven literatuur; P.C. Molhuysen, Bronnen tot de gesch. der Leidsche Univ. V-VII, registers; dez., Gesch. der Univ.-Bibl. te Leiden, 39-41; L. Müller, Gesch. der klass. Philologie in den Niederlanden, 84-88, 101-103; J.E. Sandys, Hist. of classical scholarship II, 456-460; U.v. Wilamowitz - Moellendorff, Gesch. der Philologie, 39-40.

ter Horst