Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Rol, Hendrik]

ROL (Hendrik), of Rulle (ook gescholden ‘Brant Henrick’, letterlijk overgezet ‘rooie Hein’ [Sepp, a.w., blz. 71]), geb. te Grave (dus geen ‘Gooier’), levend verbrand te Maastricht tusschen 4 en 9 Sept. 1534. De nieuwste geschiedschrijvers verdedigen hem tegen de meening, dat hij deel gehad zou hebben aan het munstersche oproer, ja een hoofdleider aldaar zou geweest zijn. Sepp telt hem (sedert 1885) onder de waardigste vertegenwoordigers van het Anabaptisme en zegt o.a.: ‘hij heeft als een ijveraar voor het Anabaptisme, niet voor het Munstersche gewerkt’, en ‘eer het munstersche Anabaptisme zijn kenmerkend karakter openbaarde heeft hij op 21 Febr. 1534 Munster verlaten’. Na in Haarlem kloostergeestelijke te zijn geweest (vgl. Knappert, a.w., blz. 188, aant. 1), werd hij huiskapelaan bij den drost Gijsbrecht van Baeck te IJselstein. Deze drost was de hervorming, diens vrouw ook het Anabaptisme toegedaan. De laatste zond hem naar Augsburg om zich op de hoogte te stellen van wat de hervormers leerden, bijzonder over het Avondmaal. Misschien is hij te Straatsburg geweest, en heeft hij er met Capito en Schwenckfeld kennis gemaakt. A. Hulshof ontkent dat, en S. Cramer zegt: ‘dit blijkt althans niet met zekerheid’. Daarna was hij predikant te Wassenberg (in het hertogdom Kleef-Gulik-Berg). Vandaar verdreven als tegenstander van den kinderdoop, kwam hij in 1532 naar Munster, in het midden van den zomer. Een enkele maal is hij ook Hendrik van Wassenberg

[p. 828]

genoemd. Omdat Jan van Leiden (zie dl. IX, kol. 654-656 in voce Jan Matthijsz.) ‘zijn sensualistische voorstellingen met het gezag der Schrift zocht te wettigen’ vertrok Rol uit Munster. Te voren was hij ook uit die stad verbannen in Nov. 1533, maar na een reis door de Nederlanden, waarin hij ook Amsterdam en Friesland bezocht, keerde hij er terug en preekte hij op 1 Jan. 1534 weer in zijn kerk. Op 5 Jan. is hij gedoopt. Op 21 Febr. voor goed vertrokken. Van nu af vinden wij hem nog te Wezel en in Maastricht. Daar is hij op 2 Sept. 1534 gegrepen en op het Vrijthof verbrand.

Zijn geschrift: Die slotel van dat secreet des nachtmaels onses Heeren J.C. predikt een leekenchristendom. Het boekje is jarenlang verloren geweest, door C. Sepp het eerst (in 1885) besproken en in 1909 uitgegeven en van aanteekeningen voorzien door S. Cramer in de Bibliotheca Reformatoria Neerlandica. Het is ‘een uiterst zeldzaam voortbrengsel van een geestesstrooming, die zich in de hervormingseeuw in ons vaderland heeft doen gevoelen,.... een historisch gedenkstuk, een kostbaar getuige van de geestesrichting, die door het vroegste Anabaptisme in onze gewesten is gevolgd.... Hij was Nederlander, heeft ook binnen onze grenzen gearbeid, en de taal, waarin zijn boekje is opgesteld, onderstelt lezers uit ons vaderland, al mag het dan op guliksch grondgebied zijn geschreven. Het moet geschreven zijn - evenals waarschijnlijk Eyne ware Bedijnkijnge (zie Bibliotheca Reformatoria Neerlandica V (1909), 95-123) - vóór 1532’. Beide boekjes geven het Anabaptisme weer zooals het zich vertoonde in zijn tijdperk van zoeken en tasten vóór de munstersche troebelen, dus ook nog vóór den arbeid van Menno Simons e.a. Tegelijk met Hendrik Rol is, zoo verhaalt I.M.J. Hoog, ook verbrand Grietchen Bildesnider.

Zie: J.G. de Hoop Scheffer, Gesch. der kerkherv. in Ned. tot 1531 (Amst. 1873), 550 v., 616; C. Sepp, Kerkhist. Studien (Leid. 1885), 1-90; S. Cramer in Bibliotheca Reformatoria Neerlandica V ('s Gravenh. 1909), 1-123; VII (1910), 31; Teyler's Theol. Tijdschrift VIII (Haarl. 1910), 129 v.; L. Knappert, Het ontstaan en de vestiging van het Protestantisme in de Ned. (Utr. 1924), 181, 184, 187-190, 194, 334; I.M.J. Hoog, De martelaren der Herv. in Ned. tot 1566 (Schiedam 1885), 19; dez., Onze martelaren in Ned. Archief door Kerkgesch. I ('s Gravenh. 1902), 88.

Knipscheer