Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Röell, Herman Alexander]

RÖELL (Herman Alexander), geb. op het landgoed Dölbergh, niet ver van Unna (graafschap Mark), in 1653, overl. te Amsterdam 12 Juli 1718 op een reis van Franeker uit wegens het overlijden van een bloedverwant in weerwil van zijn ongesteldheid. Zijn vader, Johan Röell, een hoofdofficier in brandenburgschen dienst, sneuvelde 16 Mei 1657; zijn moeder, Elisabeth Bruggemans, was reeds in 1655 overleden. Hij studeerde te Hamm, te Utrecht (1670/71), te Groningen (24 Aug. 1671 tot 72), Bremen, Marburg, Heidelberg, Zürich, wederom te Hamm (1674). Hier verdedigde hij onder Wilh. Momma (zie in dit deel kol. 639) zijn Dissertatio de vera satisfactione peccatorum praestita per Jesum Christum (Febr. 1675). Hij voltooide zijn godgeleerde studiën te Utrecht (1676) en bezocht daarna nog Leiden. Na hofprediker te zijn geweest te Herford, kwam hij in 1680 aan het hof van Albertine Agnes, de weduwe van den frieschen stadhouder Willem Frederik (zie dl. I, kol. 60 v. en 1573-75). Sedert 3 April 1682 was hij predikant te Deventer, waar hij ook in opdracht van den magistraat de studenten van de illustre school het werk van Johannes Coccejus, Summa doctrinae de foedere et testamento Dei leerde kennen (zie dl. I, kol. 616-618), totdat hij benoemd werd als hoogleeraar in de wijsbegeerte, kort daarna

[p. 822]

als buitengewoon, weldra als gewoon hoogleeraar in de godgeleerdheid te Franeker. Hij hield op 17 Juni 1686 zijn Oratio de religione rationali (Fran. 1686; herdr. 1689, 1695, 1700; Herb. 1705, Ultraj. 1713; vert.: Over den redelijken godsdienst, Utr. 1705). Deze rede vinden wij ook aangeduid als: Oratio de religione naturali (van Veen en Reitsma), en als: Dissertatio filosofica de theologica naturali et de ideis innatis. Na eenige maanden werd hij bevorderd tot doctor theologiae et philosophiae. Wel genoot hij groote achting om zijn geleerdheid, maar hij had ook vele bestrijders. Zonder te beweren volledig te zijn, somt Boeles (a.w., 312 v.) een lijst van 24 geschriften in dezen op. Reeds uit de titels ontvangt de lezer een denkbeeld van den omvang en den toon van deze twisten. Vóóraan stonden zijn leerling en neef Gijsbert Wessel Duker, die op 9 Oct. 1686 een Disputatio de recta ratiocinatione verdedigde, een omwerking van Röell's rede, en Ulrich Huber, (zie dl. I, kol. 1165-68). Het laat zich denken: ‘Met al deze geschriften die elkander in 1686 en 87 opvolgden, was het pleit niet beslist’ (Glasius). De friesche Staten verboden in 1688 alle geschrijf vóór en tegen. Nauwelijks was dit gesust of daar ontvlamde de geruchtmakende strijd over de eeuwige generatie des Zoons. Nog waren zijn denkbeelden daarover slechts tot uiting gekomen in de verdediging van eenige disputaties onder zijn leiding, toen Campegius Vitringa (zie in dit deel in voce) aan een zijner werken (Fran. 1689) vijf stellingen toevoegde, kennelijk doch niet met name tegen Röell gericht, van welke men zonder ergernis te geven in de Gereformeerde kerk niet mocht afwijken (Theses a quibus in Ecclesia Reformata absque scandalo non licet recedere). Spoedig daarna liet Röell onder zijn leiding op in het oog loopende wijze verdedigen: Theses theologicae de generatione Filii et morte fidelium (Fran. 1689); Vitringa daartegen een: Disputatio theologica, qua theses de generatione Filii ex Patre et morte fidelium temporali, nuper vulgatae, examinantur (Fran. 1689). Röell antwoordde met: Dissertatio theologica de generatione Filii, qua suas de ea theses plenius explicat et contra cl. v. Campegii Vitringa objectiones defendit (Fran. 1689). Vitringa liet volgen: Epilogus disputationis, non ita pridem a se habitae de generatione Filii (Fran. 1689); Röell wederom: Disputatio theologica altera de generatione Filii opposita epilogo Campegii Vitringa (Fran. 1689). Na nog eenige geschriften, van Röell: Kort en eenvoudig berigt van het verschil over de geboorte des Soons (Amst. 1691), van Vitringa: Korte verklaringe van het Gelove der algemeene Kercke aengaende de geboorte des Soons (Fran. 1691), traden wederom de Staten gebiedend tusschenbeide. Synoden van andere provinciën, Utrecht, Zuid- en Noord-Holland, Groningen, Zeeland hielden nog eenige jaren het vuur brandende.

Toch werd Röell in 1704 tot hoogleeraar in de godgeleerdheid te Utrecht benoemd. Hij aanvaardde dit ambt 22 Sept. 1704 met zijn: Oratio de theologia et theologiae supranaturalis prae naturali praestantia (Ultraj 1704). De bestrijders van zijn ‘dwalingen’, aangeduid als ‘Röellisme’, bleven hem niet alleen te Utrecht, maar ook na zijn dood tot het einde van de 18de eeuw vervolgen, en zagen in hem zoowel een Coccejaan als een Cartesiaan. Doch hij was een zelfstandig geleerde ook bij velen geliefd. Jacob Willemsen schreef na langen tijd nog: Een graaggetrouw Dienaar van Jezus Christus (Middelb. 1777).

[p. 823]

Nog schreef hij o.a.: Oratio funebris de vita et morte Philippi Matthaei (Fran. 1701); Commentarius in principium epistolae ad Ephesios (Traj. ad Rhen. 1715); Dissertatio philosophica dementis existentia.... exercitationes tres ad 1 Tim. 3:5 (Fran. 1692); Dissertationes philosophicae de theologia naturali duo, de ideis innatis una, Gerardi de Vries diatribae opposita (Fran. 1700); Disputatio theologica de Sanctitate Dei et hominis (Ultr. 1706). Na zijn dood verscheen: Explicatio catecheseos Heidelbergensis (Traj. 1728); Commentarius in epistolam ad Ephesios pars altera; et brevis epistolae ad Colossenses exegesis (Traj. 1731); Exegesis in psalmum 89 (Duisb. 1737).

In Oct. 1687 is hij gehuwd met Cornelia Bailli. Zonen van hen waren Dionysius Andreas Röell (zie dl. III, kol. 1081) en Johannes Alexander Röell (zie J.C. van Slee, a.w., 97 v., 107).

Zijn door H. van Velthoven geschilderd portret is in de Universiteit te Utrecht, een van een onbekenden schilder bij douair. barones Röell-Collot d'Escury te 's Gravenhage; gegraveerde portretten door J. Houbraken naar J. Wandelaar, door P. Aeneae en een onbekende.

Zie: B. Glasius, Godgeleerd Nederland III ('s Hert. 1856), 189-197; H.J.E. van Hoorn, Disquisitio historica dogmatica exponens Roëllii litem de aeterna generatione filii Dei a Patre (Ultraj. 1856); Judicium ecclesiasticum, quo opiniones quaedam clar. H.A. Röell synodice damnatae sunt, laudatum a professoribus theol. in academia Lugd. Bat. (Lugd. Bat. 1723). vert. als: Het kerkelijke oordeel, waardoor eenige meyningen van den vermaarden Dr. H.A. Röell in de synode veroordeelt zijn.... (Leid. 1725); S.D. van Veen in Herzog's Realencyklopädie XVII (1906), S. 71-74; W.B.S. Boeles, Frieslands hoogeschool en het rijks-athenaeum te Franeker (Leeuw. 1879), 212, 309-318; J.C. van Slee, De illustre school te Deventer ('s Gravenh. 1916), 34, 97 v., 107, 113, 118; J. Reitsma, Gesch. v.d. Hervorming en de Herv. Kerk der Ned, 4e dr. (Utr. 1933), 364 v., 378, 408, 420; L. Knappert, Gesch. der Ned. Herv. Kerk I (Amst. 1911), 263, II (Amst. 1912), 13, 23, 91, 148; Bibliotheca theologica et philos. (Lugd. Bat., Burgersdijk en Niermans, 1900), 531, 793 (no. 753); Kobus en de Rivecourt, Biogr. handwoordenboek II (Zutph. 1870), 688 v.; H.H. Röell, De afstammelingen van H.A. Röell en Cornelia Bailli (Zaltbommel 1904) [vgl. E.A. van Beresteyn, Repertorium van gedrukte genealogieën.... (Haarl. 1933), 171]; C. Sepp, Het godgeleerd onderwijs in Ned..... II (Leid. 1874), 270, 307-312, 376, 392-394; L. Knappert, Bibliografische inleiding tot de theologie (Leid. [1925]), 109.

Knipscheer