Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Quesnel, Paschier of Paschasius]

QUESNEL (Paschier of Paschasius), geb. 14 Juli 1634 te Parijs, overleed te Amsterdam 2 Dec. 1719. Sinds zijn vlucht uit België woonde hij te Amsterdam, 1704, eerst op de Keizersgracht en vervolgens op de Prinsengracht aan de Groenmarkt. Quesnel voltooide zijn godgeleerde studie aan de Sorbonne te Parijs met groote onderscheiding en trad 1657 in de congregatie van het Oratorie, 1659 werd hij priester gewijd. In het Oratorie hadden de jansenistische leeringen veel instemming gevonden. Quesnel mengde zich weldra openlijk in de godgeleerde geschillen van dien tijd aan de zijde der vermaardste Jansenisten. Om zijn begaafdheden werd hij aangesteld als leeraar en opvoeder der jeugd van het Oratorie. Voor hun gebruik gaf hij de schets van een werk uit, dat in de katholieke wereld groote op- en tegenspraak zou verwekken en tevens vele verdedigers zou doen opstaan. Bovendien was het een bron van vele woelingen, niet alleen in de kerk maar ook in de katholieke staten. Dit boek was: Abrégé de la morale de l'Evangile ou pensées chrétiennes sur le texte des quatre Evangélistes (Parijs 1672). Het verscheen door de boekenkeurders goedgekeurd en met aanbeveling van den bisschop van Chalons e.a.

Het werk werd herhaaldelijk gedrukt, ofschoon het door de hoogste kerkelijke overheid was veroordeeld. De schrijver werd, omdat hij het formulier van paus Alexander VII tegen de dwaalleer van Jansenius niet wilde onderteekenen, uit de congregatie van het Oratorie verwijderd. Quesnel gebruikte zijn groote talenten, geleerdheid en welsprekendheid om de zienswijze van Jansenius te verspreiden en om de Katholieke kerk te bestrijden en het gezag van Rome, van den Paus, te ondermijnen. Weldra werd zijn verblijf in Frankrijk onmogelijk. Hij week uit naar België en woonde daar bij het hoofd der partij, Arnauld, te Brussel, 1685, die aldaar in zijn armen stierf, 1694. Van nu af was Quesnel de groote leider, het hoofd der Jansenisten, pater Prior. Van alle zijden werd hij geraadpleegd. Zijn plannen en voorstellen werden steeds uitgevoerd; zijn werken en vlugschriften in massa verspreid. In Brussel had hij betrekkingen onder alle standen. De jansenistische abdij Orval verleende hem meermalen een gastvrij verblijf. Ook in België maakte Quesnel het te erg. Hij werd aangehouden en gevangen gezet in het aartsbisschoppelijk paleis, 1703; geholpen door vrienden ontsnapte hij uit zijn gevangenis, 1703. Bijgestaan door den rijken priester J. Krijs (dl. IX, kol. 559), kwam hij veilig over de hollandsche grens en vestigde zich te Amsterdam.

Na zijn vlucht uit Mechelen werden de stukken van zijn proces uitvoerig gedrukt en uitgegeven:

[p. 768]

Causa Quesnelliana sive motivum juris pro procuratore curiae ecclesiasticae Mechliniensis Actore, contra P. Paschasium Quesnel, citatum fugitivum cui deinde accessit sententia ab illustr. ac reverend. D. archiepiscopo Mechliniensi Belgii primate etc. in Quesnellum lata (Bruxellis 1705, 514 pag. 8^o).

Tijdens zijn 15-jarig verblijf in Holland moedigde hij de zoogenaamde utrechtsche kanunniken aan in hun verzet tegen Rome en stijfde de naar België en Holland gevluchte geestelijken uit Frankrijk om hun tegenstand tegen het pauselijk gezag vol te houden. De scheuring der utrechtsche kerk van Rome werd door den invloed van Quesnel een voldongen feit, 9 Mei 1719. De zoogenaamde kanunniken beriepen zich van den Paus en de bulla ‘Unigenitus’ op een toekomstige algemeene Kerkvergadering.

Het boek van Quesnel, Abrégé de la morale de l'Évangile, meermalen gedrukt, werd, door breve van paus Clemens XI, 13 Juli 1718 veroordeeld en verboden. Opnieuw veroordeelde dezelfde Paus 8 Sept. 1719, door de vermaarde bulla ‘Unigenitus’, 101 leerstellingen uit dat boek als in strijd met de leer der Katholieke kerk. Een ontzaglijken strijd in geschriften, woorden en daden lokte deze plechtige veroordeeling uit. Quesnel schreef zonder naam nog vele werken, alle in den geest van het Jansenisme en vandaar ook bijna alle veroordeeld en nog op den Index librorum prohibitorum geplaatst.

Enkele brieven van Quesnel zijn uitgegeven in Hoynck van Papendrecht, Historia ecclesiae Trajectinae (Mech. 1725). Een vollediger uitgave van zijn brieven verscheen in 1902: Mme Albert le Roy, Un Janseniste en exil. Correspondance de Pasquier Quesnel sur les affaires politiques et religieuses de son temps, publiées avec notes. Zie over deze uitgave: Studiën Godsdienst, Wetenschap, Letteren (1902), 59e deel, 197-248.

Quesnel werd begraven te Warmond in het graf van Petrus Codde. Corn. van Steenoven hield de lijkrede. Zijn hart werd overgebracht naar Port-Royal bij Parijs.

Bij het overlijden van Quesnel werden zilveren en gouden penningen geslagen.

Zijn portret werd o.a. gegraveerd door A. Nagtegaal, J. Gole, M. Horthemels.

Een boekje, Kort-begryp van het leven en den dood van P. Paschasius Quesnel, priester van het Oratorie van Berulles in Vrankryk, 60 blz., zag 1720 het licht.

Men begrijpt, dat over een man, die zulk een belangrijke rol speelde in de kerkgeschiedenis van dien tijd en ook in ons land zooveel invloed uitoefende, veel is geschreven. Men zie hierover met zeer uitgebreide bibliographie in E. Amann, Dictionnaire de Théologie Catholique (Paris 1937), XIII, 1460-1535.

Fruytier