Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Matenesse, Adriaan van]

MATENESSE (Adriaan van) of van Mathenes, geb. omstr. 1508, overl. 1557 en al vroeg in dat jaar (want reeds 28 Maart beleende Prins Willem van Oranje als heer ter Lek en Polanen zijn zoon Jan met de halve hofstede te Hilligersberg, hem aangekomen na den dood van Adriaan) was de oudste zoon van Johan van Matenesse (1488-1522), hoogheemraad van Delfland en Schieland genoemd, en Maria van Assendelft (dochter van Claes en Aleyd van Freyse van Kuinre), die in 1547 overleed, na eerst hertrouwd te zijn geweest met Jan v. Renesse v. Wulven (dl. III, kol. 1056, op grond van Gen. en Her. Bl. IX, 93, maar in Bat. Ill. is Aleyd weduwe van Jan v. Renesse). Zij, bij wier huwelijk met Johan v. M. in 1507 ridder Jan v. Duivenvoorden namens haar een der getuigen was, echtgenoot van Maria v. Matenesse, dochter van Philips, heer v.d. Werve en Maria v.d. Woude, vrouwe van Warmond, was begraven in de Minnebroederskerk te Utrecht. Wat nu Adriaan betreft, heer van Mathenesse, Rynesteyn en Riviere, met welke goederen hij 1522, na den vroegen dood van zijn vader, beleend werd, hij werd, evenals deze, en wel sinds 1535, ook in de ridderschap van Holland opgenomen en ook hij wordt vermeld als hoogheemraad van Schieland (als hoedanig voorkomend op 1533, 1535, 1538, 1545, 1553). In 1523 heeft Adriaan machtiging gekregen om leenen te verheffen hem aanbestorven van zijn vader Jan (Johan), zoodat hij gewoonlijk voorkomt als heer van Oud- en Nieuw-Matenesse, Uyternesse, Riviere en Hilligersberg. Eenige maanden later werd hij in diens plaats dan ook beleend met de tienden tusschen Scherpendrecht en Louwersloot. O.a. in zijn kwaliteit van vrijheer van Matenesse, zoo, toen hij met Adriaan v. Renesse, domheer te Utrecht, samen Wouter v.M. verving, wordt zijn naam op enkele jaren vermeld, gewoonlijk in verband met dergelijke feiten als bij genoemde leenacten, waarvoor gevoegelijk verwezen kan worden naar de beneden te vermelden Ber. Hist. Gen. III, 184-85, die hem (gelijk ook v.d. Aa en zijn voorgangers) prijzen om zijn flinkheid, getoond bij een hoogen vloed, waartoe veel werd bijgedragen tot behoud van den Rijndijk.

Overigens schijnt de rol van dit en een aantal andere leden uit dien tijd van dit toch oude, aanzienlijke hollandsche geslacht niet zoo belangrijk geweest te zijn. Zoo vermeldt K. Heeringa, Rechtsbronnen van Schiedam ('s Gravenh. 1904) wel andere Matenessen onder de baljuwen en schouten van die stad (behoudens dan dat hij in een noot op bl. XI t.a.p. zegt, dat in het sen-

[p. 593]

tentieboek van 1542 nog vermeld wordt de oudbaljuw Adriaan v. Matenesse). En evenmin is er plaats voor hem in diens Beschrijving van Schiedam (Schiedam 1910), waar wel over het bezit van de familie gesproken wordt. Dit, met name heerlijkheden als die van Matenesse, Nieuw- en Oud-Riviere of (het huis) aan de Rivier, d.i. op de plaats, waar de Schie in de Maas kwam, die met eenige andere later aan Schiedam gekomen zijn, vulden toch voor een goed deel de omgeving der stad; genoemd huis te Rivier, later het Huis te Mathenesse of de Burg genaamd (waarover trouwens ook nog Vr. van den Dag III (1888), 54, waar tevens uitkomt, dat dit Huis ouder is dan Schiedam, waaraan later de ruïne vervallen is), werd ongeveer het midden der 16de eeuw zoodanig onbewoonbaar, dat de bewoners den bouwval opgaven om zich weldra te Leiden metterwoon te vestigen. Als Adriaans zoon Johan of Jan, na diens dood gehuwd met Florentina v. Kuilenburg (2 Febr. 1562) zich het grootste deel van het jaar met haar in die stad ophoudt, krijgen zij van haar vrijdom van accijns op wijn en leidsch bier (vrijdom verleend 20 Nov. 1562). Adriaans broeders traden trouwens evenmin op den voorgrond. Het waren Claes of Nicolaas en Wouter, genoemd o.a. bij de geboorte van Adriaan's jongste kind, dat als zijn vader Adriaan gedoopt werd.

Claes, 2de zoon dus van Jan v.M. en Maria v. Assendelft, vermeld in een leenbrief (van 1522) van het huis te Lisse voor hem, als onmondige echter nog (zoodat zijn broeder, gelijk reeds is gezegd, voor hem optrad Nav. 1923, 212), trouwde (1544) met Geertruid Pieck tot Thienhoven, dochter van Heyndrick Pieck, heer tot Thienhoven en Hadewich v. Goer Wolphaartsdochter. Wouter, slotvoogd van Muiden en baljuw van Gooiland nog in 1552 (K. Th. Engelbert v. Bevervoorde, Gesch. van het slot te Muiden, 31) huwde Athia (Eetzia) v. Unema (Oenema) van Wijbisma (vgl. Nav. 1923, 190, Versl. 's Rijks Oude Archieven XXXVIII 1e dl. (1915), 156-157). Onder de getuigen behoorden Adriaan en Claes en 3 leden van het geslacht van Renesse. Genoemden Claes zien wij in 1558 optreden als voogd van Otte v. Thuyl, dan weduwe van Anthony v. Isendoorn, waarover beneden. (De kinderen van Wouter en zijn gemalin waren Johan, wiens onbetrouwbare wispelturigheid in zijn optreden van 1567-79 (1580), ook o.a. tijdens het beleg van Leiden, hem zoo verdacht en antipathiek heeft gemaakt, waarover Fruin, Verspr. Geschr. II, 399-400, 421, 427, 429, en Maria, van wie Johan Schagen de echtgenoot werd).

Adriaan zelf was in 1531 te Leiden gehuwd met Adriana van Du(i)venvoorde, dochter van Gijsbrecht, heer van (het huis) den Bossche, en Anna van Noordwijk. Zij was vrouwe van Opdam en Hensbroek en overl. 1542, na haar echtgenoot Adriaan v.M. een groot aantal kinderen geschonken te hebben, die echter ten deele jong gestorven zijn.

De oudste was de boven reeds vermelde Johan of Jan (overl. 1602), lid der ridderschap van Holland en hoogheemraad van Schiedam en Delftland, bij wiens geboorte in 1533 de bovengenoemde domheer Adriaan v. Renesse als een der doophouders was opgetreden. Doordat deze Jan voortvluchtig was, met zijn nog te noemen broeder Gijsbrecht, o.a. in verband met de heerschende troebelen, verloor het geslacht Matenesse de heerlijkheid van Hilligersberg, die het sinds Adriaan v.M., den begin 15de eeuwschen, kabeljauwschen

[p. 594]

grootvader van den Adriaan van dit art. toebehoord had (niet alleen de ambachtsheerlijkheid, maar ook het kasteel aldaar, genaamd het Reuzenhuis), waarop bedoelde heerlijkheid door de heeren der Rekenkamer aangeslagen werd om daarna aan de regeering van Rotterdam te worden opgedragen. Door anderen daarentegen is die voortvluchtigheid ontkend, die dan den aanslag door de Rekenkamer toeschrijven aan oneenigheid tusschen den heer, de ingezetenen en het gerecht van Hilligersberg (Schiedamsche Volksalm. 1839, 148). Na heer Jan, van wien het (bij van Doorninck, blz. 31) heet, dat hij 12 Febr. 1568 den leeneed deed aan den koning van Spanje en op 31 Dec. 1601 aan prins Maurits, volgt als 2e kind: Aleydis (Aleida), geb. 1534, kort daarop gestorven, evenals nog een dochter, terwijl het 4e kind, Gijsbrecht, geb. 1537 (bij v. Doorninck, blz. 43), vermeld op de jaren 1580, 1585, 1586, 1589, 1590, 1594, 1596 en nog het laatst 13 Oct. 1598 als getuige van het huwelijk van Karel v. Matenesse en Johanna Pieck (evenals o.a. de vader (Johan), de broeder (Adriaan) en de neef van den bruidegom Johan v.M., heer van Lisse), geleefd heeft tot eind 1598, in welk jaar hij ongehuwd te Leiden is overleden. Aan het leven van het 5e kind Jodocus of Joost, bij wiens geboorte in 1538 als een der doophouders Adriaans neef Jan v. Renesse v. Baer (dl. III, kol. 1063) optrad - gelijk in dat jaar Adriaan bij het huwelijk van Anthony v. Isendoorn, heer van Sterkenborch en Otte v. Tuyl, bovengenoemd, evenals o.a. bruigom's oom Jacob v. Amstel v. Mijnden, heer van Loenersloot (dl. V, kol. 17) - maakte een noodlottig toeval te Dole in Bourgondië reeds in 1558 een einde; zijn broeder Gijsbrecht richtte voor hem een gedenkteeken op, waarop een toepasselijk grafschrift.

Als 6e volgde in 1540 Maria, gehuwd met Arend van Bemmelsberg (Bonenburg, gen. Hontstein), graaf te Ubbergen. Overleden in 1566 werd zij begraven in de St. Pieterskerk te Nijmegen. Ongehuwd bleef weer de laatste, de genoemde Adriaan, bij wiens doop in 1542, gelijk wij zagen, zijn ooms Nicolaas en Wouter te pas kwamen, en welke Adriaan, in 1574 te Delft gestorven, te Ouderschie (thans Overschie) begraven werd.

En dan had zijn gelijknamige vader, na den dood van zijn gemalin Adriana v. Du(i)venvoorde, reeds vermeld op 1542, bij een dienstbode Machteld nog een 3 tal natuurlijke dochters, door hem in zijn geneal. aant. met name vermeld, t.w. Anna, Maria en Aleida.

Evenals Adriana v. Duivenvoorde en haar jongste spruit Adriaan werd ook haar echtgenoot Adriaan, wiens sterfjaar 1557 wij reeds vermeldden, bijgezet in de kerk te Overschie.

Het wapen van Matenesse was: In zilver een roode schuimbalk, beladen met 3 gouden sterren. Over een vroeger wapen, en wel van Hilligersberg, echter alleen door de oudere heeren van Matenesse gevoerd, zie Ned. Heraut (1897), 157, en wel bij Wouter van den Berghe (die later den naam van Matenesse aannam).

Zie, behalve het reeds genoemde, vooral: W.v. Gouthoeven, D'oude Cronycke ende Historien van Holland (1620); v. Leeuwen, Batavia Illustrata; J.J. de Geer, Proeve eener gesch. van het geslacht en de goederen der heeren van Matenesse in Ber. v.h. Hist. Gen. III (Utrecht 1850), 44 vlg.; P.N.v. Doorninck, Inv. v.e. verz. charters betr. hebbende op de geslachten v.d. Does, Duivenvoorde, Mathenesse enz. (Haarlem 1895); C.J. Gonnet, Familie-Archief v.h.

[p. 595]

geslacht van Matenesse in Ned. Archievenblad (1899-1900), 120 vlg.; R.P. v.d. Bosch, Neêrlands verleden uit steen en beeld (Schiedam 1901); H.G.A. Obreen, Gesch. v.h. geslacht van Wassenaer (Leiden 1903); W.A. Beelaerts v. Blokland, Familieaanteekeningen van Matenesse in Bijdr. en Med. Hist. Gen. dl. 37 (1916), 231 vlg.; dez., Het geslacht van Matenesse in Ned. Leeuw (1921) (zie reg.); voorts: Geld. Volksalm. (1887), 30; Nav. (1895), 632 en (1923), 212.

Kooperberg