Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Lubbertsdr., Judith]

LUBBERTSDR. (Judith), geb. te Amsterdam 21 Dec. 1601, naar schatting aldaar overl. omstr. 1670, dichteres. Zij was van eenvoudige doopsgezinde afkomst. Haar vader Lubbert Esiens (Esgens, Essies, Yssens), geboortig uit Wijhe bij Deventer, had zich als korenzetter te Amsterdam gevestigd en was aldaar getrouwd (ondertr. 6 Juli 1591) met Ael Jansdr. Op 7 Febr. 1618 werd Judith door Pieter Andriesz. Hesseling (dl. VIII, kol. 757) bij de waterlandsche gemeente der Doopsgezinden te Amsterdam gedoopt. Toen zij ongeveer twintig jaar oud was, geraakte zij in kennis met den dichter Cornelis Laakhuysen (zie art. in dit dl.), met wien zij - zooals Jan Theunisz. (dl. IX, kol. 1117) ons mededeelt - ‘veel t'samenspreekens van geestelijcke ofte wedergheboorten saacken’ had. Zij wordt dan ‘koussestopster’ genoemd. Dezelfde schrijver heeft ons wonderlijke staaltjes overgeleverd van Judith's naïef geloof in de wedergeboorte; of een nuchter man als Jan Theunisz., die van de mystieke stroomingen uit zijn tijd niets wilde weten, hier betrouwbaar is, valt echter zeer te betwijfelen. Omstreeks 1628 verhuisd naar Alkmaar, kwam Judith daar in kennis met den doopsgezinden dichter en voorganger Jan Philipsz. Schabaelje (dl. II, kol. 1268, vgl. dl. IX, kol. 954), met wien zij op 18 Jan. 1629 te Amsterdam ten huwelijk inteekende. Om de een of andere reden ging het huwelijk echter niet door; Judith zegt zelf in haar autobiografie - te vinden in na te noemen dichtbundel - ‘doen (d.i. in 1629) raeckte ick uyt haer Gemeente (d.i. de Doopsgezinde gemeente) door een schickinge Godts en hield' mij in eenicheyt, te weten dat ick mij onder geen ander volck (d.i. ander kerkgenootschap) en begaf omtrent den tijt van vier jaer’. Zij bleef echter nog eenige jaren te Alkmaar wonen, immers Schabaelje legateerde bij testament, dd. 18 Oct. 1630 voor den alkmaarschen notaris Jacob Cornelisz. van der Gheest verleden, aan Judith Lubbertsdr. ‘binnen deze stad woonachtig’ een bedrag van ƒ 600. Dit legaat werd echter bij codicil voor denzelfden notaris dd. 1 Juni 1632 door Schabaelje gerevoceerd. Vermoedelijk woonde Judith toenmaals niet meer te Alkmaar: zij werd nl. op 1 Oct. van laatstgenoemd jaar door den Pater Jezuïet Petrus Laurentius te Amsterdam gedoopt. Op 7 Sept. 1633 is zij ‘in den derden Regel van Sinte Franciscus ghegaan’ en werd dus klopje, terwijl zij op 11 Oct. 1635 het H. Sacrament des Vormsels ontving op den feestdag van den Heilige, wiens naam onder de letters H.M.J.B.L.V.E.S.H. schuilt.

Voor zoover is na te gaan, werd voor het eerst een gedicht van Judith (anoniem) gedrukt in het Gheestelijck Kruythofken (eerste uitg. bij Claes Jacobsz. in de Rijp 1629), nl. no. 48, getiteld ‘Scheilied’, dat hoogstwaarschijnlijk vervaardigd werd bij haar vertrek naar Alkmaar. In denzelfden bundel komen verschillende gedichten voor van Schabaelje en Laakhuysen; de uitgever Claes Jacobsz. (zie dit dl., kol. 411) was trouwens ook een

[p. 530]

goed vriend van Schabaelje. Daarna vindt men (eveneens anonieme) gedichten van haar in Het Rijper liedtboecxken, 2e dr. (bij Claes Jacobsz. in de Rijp 1636) en het Gheestelijck Bloemhofken (Haarlem 1637), beide doopsgezinde liedboekjes. Inmiddels had Judith ook nà haar overgang tot het Katholicisme liederen vervaardigd. Al haar gedichten (onder den zinspreuk ‘Liefd' verwint’), zoowel uit haar doopsgezinden als uit haar roomschen tijd, werden door Jan Stevensen. verzameld o.d.t. Der lijden vreucht, inhoudende eenighe geestelijcke liedekens: onder 't advijs, van Liefd' verwint. Ghemaeckt door Judith Lubbers (Amsterdam 1649); het eenig bekende ex. van dezen bundel (die een korte autobiografie bevat van de dichteres) bevindt zich in de coll. Scheurleer in de Kon. bibl. te 's Gravenhage. Ten slotte werden twee van haar gedichten opgenomen in den bekenden verzamelbundel van Claes Stapel, Lusthof der zielen (1e dr. Alkmaar 1681, 7e of laatste dr. 1737).

Merkwaardig is, dat Judith Lubbertsdr. de eenige vrouwelijke auteur is in de kringen der N.-H. doopsgezinde dichters uit de 17e eeuw (van de ook bij Stapel voorkomende dichteressen Maria de Bakker en Neeltje Dirksdr. Beths is slechts een enkel onbelangrijk gedicht overgeleverd). Zij volgt meestal kritiekloos de litteraire convent ieder religieuze rederijkers; soms echter hoort men een eigen geluid. Vooral is dit o.a. het geval bij een tweetal gedichten van mystischen aard ‘Hoe soet is d'eenicheyt’ (verm. c. 1630, ook bij Stapel) en ‘Hoe star-ooght mijn ghesicht’, die zonder twijfel poëtische waarde hebben en een innigen en waarachtig vromen geest ademen. Daarenboven maakt haar eenvoud indruk op den lezer. Opmerkelijk is nog, dat de gedichten van nà haar overgang van veel minder inhoud zijn.

Het is onbekend wanneer Judith overleed. Jan Soet (dl. I, kol. 1477) maakte omstr. 1665 een tweetal gedichten op haar: ‘Aan Judith’, waarin hij haar vroomheid en deugd prijst en zegt dat zij ‘in (haar) ouderdom een jeugd vertoond, vol blos en geur'ge bloemen’. Aangezien èn Jan Soet èn de uitgever van haar bundel, Cornelis Jansz. Stichter, op den Haarlemmerdijk bij de poort woonde, zal men haar woonplaats te Amsterdam niet ver van daar dienen te zoeken. Dat zij, evenals andere klopjes, op het Begijnhof heeft gewoond, is niet waarschijnlijk.

Van haar broeders en zusters zijn bekend: Jan Lubbertsz., geb. omstr. 1593, bij de waterlandsche gemeente te Amsterdam gedoopt 1 Jan. 1610; Esias Lubbertsz., geb. omstr. 1597, van beroep boekbinder (Kleerkooper-van Stockum, De boekhandel te Amsterdam, 1914-16, 395), overl. in 1634, had uit zijn huwelijk met Jannetje Janszdr. twee kinderen (Jan Esiasz. en Hester Esiasdr.); Elsie Lubbertsdr., ge noemd 1629 en 1634 en Machteltie Lubbertsdr. (aan laatstgenoemde heeft Judith een harer gedichten opgedragen).

Zie: Lidmatenregister der Doopsgezinde gemeente te Amsterdam (Doopsgezind Archief aldaar); Huw. int. reg. van de Pui (Gem. archief Amsterdam); Jan Theunisz., Der Hanssijtsche Menniste Gheestdrijveren historie (1627), 31; Jan Zoet, D'uitstekende digt-kunstige werkken (1675), 219; J.H. Scheltema, Ned. liederen uit vroegeren tijd (1885), 350; Catalogus van boeken in N. Ned. verschenen (1911) VIII, 13; Catalogus van de muziekwerken en de boeken over muziek (in het) Muziekhist. Museum van Dr. D.F. Scheurleer II (1924), 223; D.F. Scheur-

[p. 531]

leer, Ned. liedboeken (1912), 61, 2; A. de Kempenaer, Vermomde Nederlandsche en Vlaamsche schrijvers (1928), 245; H.F. Wijnman, Judith Lubberts in het Jaarboek Amstelodamum (1937).

Wijnman