Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Koenig, Christian Gottlieb]

KOENIG (Christian Gottlieb), geb. te Altorf (bij Neurenberg) 26 Maart 1711, overleden te Leiden 13 Sept 1781, zoon van Jobst Lazarus Koenig, secretaris van de toenmalige universiteit te Altorf, en van Barbara Johanna Bruno, een dochter van den professor medicinae aan genoemde universiteit Jacobus Pancratius Bruno. Reeds in zijn jonge jaren trok hij de aandacht door zijn begaafdheden, zijn kennis op velerlei gebied, zijn bedrevenheid in vele talen, zijn hanteeren der latijnsche poëzie. Na eenigen tijd huisleeraar in een adellijke familie te zijn geweest, werd hij in 1734 professor extra-ordinarius in de philosophie aan de universiteit te Giessen. Dit ambt heeft hij echter, uit gewetenswroeging, toen zijn echtgenoote, Anne Margaretha Eccard, en zijn beide kinderen gestorven waren, neergelegd. In 1742 werd hij predikant bij de Ev. Luth. gemeente te Elberfeld; toen ook zijn tweede echtgenoote Catharina Juliana Wilhelmina Kreusler overleden was, nam hij ook van Elberfeld afscheid en trok naar ons land, waar hij zich te Amsterdam vestigde. Tijdens zijn verblijf in zijn vaderland heeft hij van 1737-47 allerlei geschriften op theologisch gebied met sterk mystieke kleur (opsomming bij Boas p. 174 en p. 177) gepubliceerd. Bij zijn vestiging in Nederland heeft hij aanvankelijk een middel van bestaan gevonden in het geven van privaatlessen, vooral in de oostersche talen - hij was een degelijk kenner van het Hebreeuwsch - en later ook in het vertalen en bewerken van allerlei vreemde werken in onze taal. In Amsterdam stond hij in betrekking tot den medicus Jan Daniel Schlichting, docent in de anatomie en de chirurgie, voor wiens werk (1755) over de syphilis, hij, die zich iatrophilus, minnaar der geneeskunst, noemt, een huldegedicht schreef, den Cento Catonianus (afgedrukt bij Boas, 201 vgg.), samengesteld uit verzen van den later door hemzelf uitgegeven Cato (Amsterdam 1759, 2 vol.). Dit anoniem verschenen werk, meer dan 1000 bladzijden groot, ‘symptoom der decadentie der Cato-literatuur’ (vgl. bij Winkler Prins, Alg. Encycl. 5e dr. deel IV, 1933, p. 659), werd in 1764 gevolgd door eenige andere anonieme werken Cosmogonia oder neueste und älteste Naturgeschichte, in 1765 door Veritas quadrata, mathematica, physica, philologica, theologica (reproductie van het titelblad bij Boas, 184) - getallenmystiek toegepast op de vier genoemde terreinen van wetenschap - en eveneens in 1765, Gabriel's Apocalyptisches Handbuch, das ist auserlesene Erwägungen der Worte der Weissagung, nach der Ordnung der Gesichte in dem Buche der Heiligen Offenbarung unsers Herrn Jesu Christi.... gesammlet und mitgetheilet von G.U.D.C.B., gedruckt in der grossen Stadt Adama (d.i. Amsterdam), een mystiek, chiliastisch werk. Is de Cato een werk van philologischen aard, met talrijke parallelplaatsen, vertalingen in vijf verschillende talen, ellenlange commentaren, welks omvang echter in geen verhouding staat tot de qualiteit, de andere boeken zijn ontsproten aan een verward brein, dat de omvangrijke kennis van vele takken van wetenschap niet methodisch en onbevangen wist te beheerschen. In Amsterdam kwam hij, vermoede-

[p. 477]

lijk door zijn kennis van het Hebreeuwsch, in aanraking met de aanzienlijke portugeesch-israëlietische familie Capadose: hij werd de mentor van Immanuel Capadose (dl. VI, kol. 268), geb. 30 Oct. 1751, den lateren lijfarts van koning Lodewijk Napoleon. Toen de jeugdige Capadose op 15-jarigen leeftijd naar de leidsche universiteit vertrok om daar in de medicijnen te studeeren, vergezelde Koenig hem en liet zich in het Album Academicum op 28 Juli 1766 als zijn mentor inschrijven. Zoo verhuisde hij naar Leiden. Capadose droeg hem naast zijn vader en eenige andere personen zijn dissertatie, De Urinae nosologia (Leid. 1770), op in uitbundige en hoogdravende bewoordingen en Koenig huldigde den jongen doctor in een latijnsch gedicht, dat naar den trant der tijden in de dissertatie is opgenomen (zie bij Boas, p. 171), en dat een herinnering bevat aan Koenigs onderwijs en den omgang met zijn pupil. In Leiden verscheen in 1768 van hem een voorloopig vervolg op de Veritas Quadrata, thans onder eigen naam: Christiani Gottlibii Koenigii, Philosophi Theologi, Paradoxa, sive Problemata quaedam singularia, vulgo hactenus ignorata, nec vel mathematicis satis adhuc perspecta; nunc vero evidentissima perspicuitate demonstrata (reprod. van den titel bij Boas, p. 186), dat hij opdroeg aan de Curatoren der leidsche universiteit. In 1780 verscheen van hem Schwanen Gesang mit der Jubel-Ode seines Dichter-Lorbeers; hij was bezig met het drukken van een metrische duitsche vertaling der Psalmen direct uit het Hebreeuwsch, toen de dood hem op 13 Sept. 1781 verraste. Hij bezat een omvangrijke bibliotheek van werken op alle terreinen der wetenschap, waaronder de christelijke hebraici in een zelden voorkomende volledigheid, die in opdracht zijner weduwe (naam onbekend) door zijn zoon C.F. Koenig, boekhandelaar te Leiden op het Rapenburg, op 21 Oct. 1782 en volgende dagen werd geveild (een ex. van den catalogus bezit de bibl. van de Ver. t. bev. v.d. bel. d. Boekh., titelblad gereproduceerd bij Boas, p. 179). Zijn werken zijn grootendeels ten onder gegaan, slechts spaarzame exemplaren zijn nog aan te wijzen, behalve van zijn uitgave van den Cato in twee deelen, het eerste deel, dat den text met Flosculi poetici en de Interpretatio quincuplex bevat, het tweede gedeelte met den zonderlingen titel Historia Critica Catoniana, dat hoofdzakelijk aan den theologisch gekleurden commentaar gewijd is: dit werk namelijk werd in de 18e en nog lang in de 19e eeuw op de latijnsche scholen als prijs aan de leerlingen bij de jaarlijksche promotie uitgereikt, en is dientengevolge in vele exemplaren, gelijk ook uit het bezit onzer bibliotheken blijkt, bewaard gebleven. De uitgever van deze editie werd reeds in de 18e eeuw in de Cato-literatuur als Anonymus Amstelodamensis aangeduid, eerst kortgeleden kon Koenigs auteurschap worden vastgesteld. Niet van hem, maar van den groningschen hoogleeraar Samuel Koenig is de hem wel toegeschreven fransche vertaling der Elementa van Euclides (den Haag 1758-62).

Een portret schijnt van hem niet te bestaan; een handschrift van hem, een - anoniem - ontwerp van het eerste deel zijner Cato-editie, is in het bezit van Boas (afb. p. 192 en 195).

Zie: G.A. Will, Nürnb. Gel. Lex. (1755) II, 330, vgg. en het vervolg er van van C.C. Nopitsch (1805) VI, 236 vg.; hieruit weer F.W. Strieder, Grundlagen zu einer hessischen Gelehrten- und Schriftstellergeschichte VII (1787), 235 vg.; J.G. Meusel, Lexikon der oom Jahr 1750-1800 verstorbenen Teutschen Schriftsteller VII (1808), 197 vg.; Nouvelle Biographie Générale XXVIII

[p. 478]

(1859), 8, waar van Chrétien Théophile K. sprake is; M. Boas, Anonymus Amstelodamensis Catonianus in Amstelodamum, 32ste Jaarboek (1935), 147-203.

Boas