Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Janssen, Anthony]

JANSSEN (Anthony), ook Jansen, Janssens, Jansz. (van ter Goes) genoemd, geb. te Goes omstr. 1626, overl. te Bloemendaal 9 Juni 1699, letterkundige. Het jaar van zijn geboorte kan men afleiden uit een lofdicht van Sybr. Feitama ‘Op de zoetvloeyende en zinryke gedigten van Anthony Jansen’, geschreven in 1683 en te vinden in diens Christelyke en stigtelyke rijm-oeffeningen (1684), 154; daarin wordt vermeld, dat Anthony Janssen toenmaals 57 jaar oud was. De la Rue deelt mede, dat hij in 1696 op ongeveer 75-jarigen leeftijd overleed, vandaar dat men steeds als zijn geboortejaar 1621 vindt opgegeven; 1696 is echter een drukfout voor 1699. Anthony Janssen bracht zijn jeugd te Goes door, waar hij omstr. 1646 in het huwelijk trad met Magdalena Steenaerts; uit dit huwelijk werd in 1647 de later zoo bekende dichter Joannes Antonides van der Goes (dl. IV, kol. 54) geboren. In 1651 begaf Anthony zich met zijn vrouw en zijn vierjarig zoontje naar Amsterdam, waar hij zijn verder leven gevestigd bleef. Intusschen weet men niet welk beroep hij daar uitoefende. De la Rue, die wel uitvoerige mededeelingen doet over de wijze waarop Anthony den dood vond, zegt slechts dat hij een ‘ongeletterd’ man was, terwijl de amsterdamsche Poorterboeken, die zijn beroep zouden moeten aangeven, eerst in 1655 beginnen en zijn naam niet bevatten. Toen hij in de eerste helft van 1699 op bezoek was bij M. Grijspaert te Bloemendaal, geraakte hij daar in een sloot, waaruit hij zich met moeite redde. Bij die gelegenheid bezeerde hij zich echter aan een stuk hout; aan de

[p. 429]

gevolgen van deze wond overleed hij. Hij werd te Bloemendaal begraven. De la Rue vernam uit den mond van degenen te wiens huize de dichter meer dan twintig jaar had gewoond, dat de verhalen, die de ronde deden over 's mans drankzucht, niet overeenkomstig de waarheid waren. Uit het feit, dat hij zooveel jaren bij anderen inwoonde, mogen wij concludeeren, dat de vrouw van Anthony lang vóór hem overleed en inderdaad vinden wij onder de gedichten van Joannes Antonides van der Goes, die in 1684 stierf, een ‘Graffschrift voor Magdalena Stenaerts’. Anthony behoorde tot de Doopsgezinden en wel vermoedelijk tot de vlaamsche gemeente.

Reeds op 20-jarigen leeftijd publiceerde hij zijn eersten dichtbundel Christelijck vermaeck, bestaende in verscheyden stichtelijcke rijmen en gesangen (Haerlem 1645, 2e dr. ald. 1665). Nog in hetzelfde jaar werden gedichten van hem opgenomen in het liedboekje 't Amsteldams minne-beeckie (1645), eenige jaren later in Utrechts zang-prieeltjen (1649) en in 't Kleyn lust-hofje bij een gesamelt door H. Zoeteboom (1649). Daarna publiceerde hij: Zederijmen, bestaande in zangen en gedigten. Door A.J. Verciert met nieuwe muzyk door S. Lefevre (Amst. 1656); vervolgens Bijgedigten op de beschryving van het Doolhof te Versailles (Amst. 1678, herdr. ald. 1733). Verder zijn van Anthony Janssen de nederlandsche versjes in: Zinnebeelden getrokken uit Horatius Flaccus, naar de geestryke vinding van den geleerden Otto van Veen, op de zeden toegepast; en met bijgedichten, op nieuws gerijmt, door Antoni Jansen van Tergoes (Amsteldam 1683), welke versjes eveneens voorkomen in Othonis Vaeni Emblemata Horatiana, imaginibus in aes incisis atque latino, germanico, gallico et belgico carmine illustrata (Amstelaedami 1684) - volgens Sabbe zouden de duitsche versjes hierin ook van de hand van Anthony Janssen zijn - , in De leermeester der zeden, vertoont in Horatius Zinnebeelden, lierzangen enz. (4e dr. Amsterdam bij Gerrit Bos z.j., 5e dr. ald. bij Gerrit Bos en Corn. Wilt 1750, 6e dr. ald. bij Tjeert Bliek 1781, ald. bij Jac. van Royen z.j.) en in Le spectacle de la vie humaine; ou leçons de la sagesse exprimés avec art en 103 tableaux, en taille douce, dont les sujets sont tirés d. Horace par.... Othon Vaenius.... en vers francois, hollandois, latins et allemands (la Haye 1755). Ten slotte verscheen van zijn hand Menschelijke bezigheden, bestaande in regeering, konsten en ambagten, in 100 figuren zinrijk uytgebeeld, in koper geëtst en gesneden, met verzen daertoe passende, door A.J. (Haarlem 1695), dat niet bij de Vries, doch wel bij van Doorninck wordt vermeld, terwijl na zijn dood verscheen De weerloosheyt verdedigt in tegenstelling van oorlog en wraakgierigheyt (Amsterdam 1700). Bovendien schreef Anthony Janssen talrijke gelegenheidsgedichten. De la Rue verhaalt, dat de amsterdamsche koopman Warner Lulofs in zijn tijd een verzameling bezat van 140 van zijn gedichten, gedrukt in quarto, op verjaardagen, speelreisjes, buitenplaatsen, sterfgevallen enz. In de Bibliotheca Hulsiana onder no. 860 kwam voor een exemplaar van de Gedigten (en Keurdigten) van Anthony in drie deelen, bevattende in totaal 172 gelegenheidsgedichten, dateerend tusschen 1678 en 1699 (het titelblad van het eerste deel vermeldde Amsterdam 1679). Dit was dus een bijeengebonden verzameling van deze gedichten. Een aantal er van bevinden zich in de Bibliotheek van de Mij der Ned. Letterkunde te Leiden. Ongeveer een twintigtal gedichten van hem komen ook voor in Stapel's Lusthof der zielen (1681, later herhaaldelijk

[p. 430]

herdr.), twee in Het stamboek op de papiere snijkunst van Mejuffrouw Joanna Koerten (1735), 148, 149; verder versierde hij werken van geloofsgenooten en geestverwanten met lofdichten. Zijn zinspreuk was ‘Liever’.

Anthony Janssen onderging den invloed van Camphuysen (dl. II, kol. 293) en is als epigoon van dezen dichter niet van belang ontbloot. Zijn eerste gedichten waren litterair onvolgroeid; zijn jeugdverzen worden dan ook in het voorwoord zijner Zederijmen ‘zenuwloos en zonder voedsel’ genoemd (niettemin beleefde zijn Christelijck vermaeck na de uitgave der Zederijmen nog een tweeden druk!). Deze critische zin en daarbij wijsgeerige aanleg - te Winkel acht hem een doopsgezind libertijn (hij was volgeling van Galenus Abrahamsz. de Haan (dl. V, kol. 215) en meent dat hij in zijn ouderdom een aanhanger is geworden der spinozistische wijsbegeerte - heeft hem in staat gesteld Camphuysen na te volgen, een dichter, die in zijn litterair en religieus individualisme zoo moeilijk navolgbaar is.

Een brief van Anthony aan Joachim Oudaen (dl. IX, kol. 739) wordt bewaard in de univ. bibl. te Leiden, waar zich ook brieven van zijn zoon aan hem bevinden. In 1683 bezorgde hij een uitgaaf van de gedichten van zijn zoon; deze bevatten o.a. een ‘Verjaerwensch aan Antoni Jansz. van der Goes’ (1664).

Een drietal portretten van Anthony zijn thans niet meer aan te wijzen: 1. een geteekend van Nic. Verkolje met vierregelig bijschrift van A. Bogaert in het Stamboek van Joanna Koerten (zie art. in dit dl.); 2. een in den tijd van de la Rue in het bezit van Warner Lulofs te Amsterdam; 3. een geschilderd door een onbekende op de verkooping van de bibliotheek van Jac. Marcus te Amsterdam (1750). In het Rijksmuseum te Amsterdam bevindt zich een geschilderd portret van den dichter door Arn. van Halen, deel uitmakend van het zgn. Panpoëticon Batavum no. 1061 van den catalogus).

Zie: P. de la Rue, Geletterd Zeeland (1741), 406-408; Naamlijst der Doopsgezinde schrijveren (1745), 40; P.G. Witsen Geysbeek, Biogr. anthol. en critisch woordenboek der Nederd. dichters (1823) IV, 20; J.I. van Doorninck, Vermomde en naamlooze schrijvers (1883), 16; Catalogus der Bibliotheek van de Mij der Ned. letterkunde te Leiden (1887) I, 441, 525-576; F. Nagtglas, Levensberichten van Zeeuwen (1890), 483; Ned. liederen uit vroegeren tijd, uitg. door J.H. Scheltema (1885), no. 105, 166, 168, 184, 291; J.G. Frederiks en F.J. van den Branden, Biogr. woordenboek der noord- en zuidnederlandsche letterkunde, 2e. dr. (1892), 390; A.G.C. de Vries, De Nederlandsche emblemata (1899), no. 38-44; Moes, Iconographia batava (1897), no. 3981; D.F. Scheurleer, Ned. Liedboeken (1912), 56, 57; J. te Winkel, Ontwikkelingsgang der Ned. letterkunde, 2e dr. IV (1924), 378; Catalogus Bibl. Acad. Lugd. Bat. XXII, Inv. hss. II, 1, 77, 104; XXVI, II, 2, 62; M. Sabbe, Les ‘Emblemata Horatiana’ d'Otto Venius in De gulden passer XIII (1936), 11 e.v.

Wijnman