Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Hobbema, Meindert]

HOBBEMA (Meindert), schilder, werd waarschijnlijk geboren in 1638 te Amsterdam en overleed aldaar 7 Dec. 1709. 31 Oct. 1638 werd hij gedoopt in de Nieuwe Kerk te Amsterdam door Ds. Swalmius (diens portret werd geschilderd door Rembrandt). Zijn vader, die evenals zijn moeder misschien van friesche afkomst was, was waarschijnlijk Hubertus H., timmerman te Amsterdam, wonende op de Bloemgracht; zijn moeder heette Rinsje Edawarts. Zijn oom was waarschijnlijk Edouard H., die 21 Dec. 1669 een huwelijk sloot (hij was goudsmid) te Parijs voor de protestantsche gemeente. In 1653 werden M. 15 jaar, zijn broer Eduard 12 jaar en Aeltje, hun zuster 12 jaar, alle drie als weezen opgevoed in het weeshuis. In 1655 kwam Meindert uit het weeshuis en waarschijnlijk bij J. Ruisdael in de leer, tot wien hij ook later steeds in vriendschappelijke verhouding heeft gestaan; op 8 Juli 1660 wordt hij diens leerling genoemd. Ook was hij later met Ruisdael en eenige andere schilders lid van een soort commissie, die schilderijen had te onderzoeken op 9 Juni 1661. Zijn leertijd bij Ruisdael duurde waarschijnlijk tot 1657. Uit 1657 dateert zijn eerste zelfstandig schilderstuk. Op 2 Nov. 1668 huwde M. met Eltje Pieters Vinck uit Gorkum, die dienstbode was bij den

[p. 372]

amsterdamschen burgemeester, Lamb. Reynst, en vier jaar ouder was dan hij. H. woonde toen op den Haarlemmerdijk. Jac. Ruisdael was getuige bij dit huwelijk. Door bemiddeling van een andere dienstbode van burgemeester van Reynst werd H. benoemd tot ‘wijnroeier’ van de stad Amsterdam, terwijl H. zich volgens acte van 25 Nov. 1668 verplichtte aan die dienstbode, Saartje Valentijn, om zoolang zij ongehuwd was en totdat haar eventueele man eveneens een stedelijk ambt machtig was geworden, een som van ƒ 250 's jaars uit te betalen. H. heeft bovengenoemd ambt zijn leven lang behouden, en hij putte daaruit voornamelijk zijn inkomsten. Zijn zoon Edouard, die later als dokter naar Indië ging en daar vóór 1699 is gestorven, werd geboren 9 Sept. 1669 en gedoopt in de Nieuwe Kerk. De zoon van den burgemeester, Cornelis van Reynst, was doopgetuige geweest van zijn eerste kind. Op 11 Dec. 1671 werd er een dochter geboren en 6 Dec. 1673 weer een dochter. Van een zijner dochters, die o.a. aan den drank verslaafd was, heeft H. veel verdriet gehad. Behalve J. van Ruisdael was nog een ander landschapsschilder zijn vriend, nl. Jan van Kessel (3), want H. was in Febr. 1675 doopgetuige van een van v. Kessel's kinderen en voogd over diens zoon Isaak. H. woonde in dien tijd in de Konijnestraat. In Jan. 1704 stierf zijn vrouw en in 1706 diegene zijner dochters, die hem zooveel verdriet berokkend had. Toen hij zelf drie jaar daarna stierf, bewoonde hij een huis op de Rozengracht dicht bij het Doolhof en tegenover dat van Rembrandt; hij werd begraven in de Westerkerk. Hij zoowel als zijn vrouw werden van de armen begraven; hoewel dit nog geen bewijs van armoede behoeft te zijn, moet H. toch niet bemiddeld geweest zijn. Nadat hij in 1668 zijn ambt had aanvaard, schijnt H. weinig meer geschilderd te hebben. Uit zijn werk - sedert 1657 moet hij als schilder in Amsterdam werkzaam zijn geweest - kunnen wij zien, dat H. verblijf gehouden heeft te Haarlem (Brederode), te Deventer, Middelharnis en in het oosten van ons land (watermolens). Van Amsterdam zelf heeft hij eenige gedeelten van de binnenstad weergegeven, ook het huis Kostverloren, nooit echter het amsterdamsche polderland.

Hobbema's naam is niet te vinden in de registers van het amsterdamsche en haarlemsche schildersgilde, Houbraken noemt hem niet; het vroegst genoemde werk is dat in den veilingscatalogus van de nalatenschap van Corn. de Bie in 1664; van Gool noemt H. even (1751), in oude veilingscatalogi komt hij zelden voor, eens in 1735, eens in 1739 en eens in 1753, en daarna niet eerder weer dan omstreeks 1840, waarna hij, nadat zijn naam op eenige veilingen voorkomt, opgang begint te maken. Zijn naam wordt nu onder schilderijen van Ruisdael gezet, zooals men te voren die van Ruisdael en anderen gezet had onder die van Hobbema. Zekerheid omtrent zijn geboorteplaats is er niet, zeven stadjes betwisten de eer; evenmin weet men of hij arm of rijk was.

Zijn schilderijen geven onbekende landschappen weer, meest met watermolens; van een 12-tal schilderijen is het bekend, wat ze voorstellen (zie boven). Zijn werken geven meestal een werkdagstemming, ze zijn niet poëtisch, wel vroolijker, maar ook nuchterder dan die van Ruisdael; het zijn geen bosschen, maar groepen van boomen, die tegen een vlakke, lichte lucht staan, het schilderij heeft gewoonlijk een sterk licht op den middengrond, de samenhang wordt verkregen door het luchtperspectief, de boomstammen zijn meestal bochtig, de voorgrond donker en met veel

[p. 373]

details. De schilderijen van H. en J. Ruisdael zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden, ook hebben beide schilders dikwijls hetzelfde gegeven geschilderd van dezelfde plaats uit gezien o.a. de watermolen van R. in het Museum te Amsterdam en die van Hobbema in de verzameling Widener en die van Kums. Ook is H. veel minder veelzijdig dan R., bij hem geen zeeën bijv. Het schijnt, dat Hobbema de verschillende entourages in de omgeving van zijn motief vrij gebruikte om tot zijn compositie te komen, door die verschillende entourages dichter bij het motief te brengen of ze er van te verwijderen. De stoffage in H.'s schilderijen werd dikwijls geschilderd door A. van de Velde of N. Berchem, ook anderen worden nog in dit verband genoemd.

Zijn schilderijen gedateerd van 1657 tot 1669 omvatten een 35 stuks, terwijl zijn geheele oeuvre uit ongeveer 180 á 200 stuks bestaat. De vroegste schilderijen zijn licht van kleur, hel groen; omstr. 1660 worden zijn composities grooter, opvallend van toon en donker van kleur. Een puzzle is de dateering van het ‘Laantje van Middelharnis’; het moet in 1669 of 1689 geschilderd zijn. Vóór een laten datum pleiten de voorwerpen, die er op voorkomen, er tegen de gave techniek, die onbegrijpelijk is voor iemand, die in geen 20 jaar geschilderd heeft en al dien tijd een geheel ander vak had beoefend. Zijn beste schilderijen zijn uit den tijd van 1663 tot 69, ze zijn dus het werk van zijn 25ste tot zijn 31ste jaar. Vooral in Engeland is hij geapprecieerd geworden, de National Gallery bevat een groot aantal schilderijen van hem.

Er zijn geen etsen van hem bekend. Verschillende teekeningen worden aan hem toegeschreven, waarschijnlijk echter zijn een groot aantal bladen met zijn motieven later naar zijn schilderijen gecopieerd, wellicht door schilders als D. Dalen, E. van Drielst; er is geen ontwikkeling bij die teekeningen te zien.

Naar zijn ontwerp maakten o.a. prenten: C. Courtry, Blot, E. Hedouin, D. Mordant, H.J.H. Ryckelijkhuizen, Lopiszeck, J. Luinig, K. Ponheimer, Eissenhardt, Teysonnières, J.W. Kaiser, D.J. Sluyter, A.L. Koster, J.H. Blees, J. Browne, J. Cousin, R. Earlom, J. Landseer, P.F. de Noter, Ahlborn, C. Spruyt, J. Mason, S.H. Petersen, M.C. Prestel, E. Salmon, L. Gaucherel, A.L. van Kesteren, P. Scholer, F. Vivares, C.W. Weisbrod, Milius, Delauney, H. Toussaint, C.F. de Blois, P.J. Arentzen, G. Greux, W. Unger.

Zie: A. von Wurzbach, Niederländisches Künstlerlexikon I (1906), 690-692; II (1911), 101; U. Thieme u. F. Becker, Allgemeines Künsterlexikon XVII (1924), 160-161 (door Hofstede de Groot); C. Hofstede de Groot, Kritisches Verzeichniss der Werke der Maler des XVIIten Jahrh. IV (Essling a.N., Paris 1911), 367; E. Michel, Les artistes célèbres (Paris 1890) (M. Hobbema); A. Bredius, Künstlerinventare, G. 93, 2106, 2107; gegevens in het Rijksmuseum (Prentenkabinet); H.F. Wijnman in Oud-Holland (1932), 179, 180.

J.M. Blok