Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Hendrik III]

HENDRIK III, hertog van (Lotharingen) Brabant, zoon van den voorg. en Maria van Schwaben. Zijn geboortejaar staat niet vast, maar het moet in de buurt van 1230 liggen, eerder wat daarvóór dan daarna. Immers zijn vader, wiens oudste zoon hij was, is in 1207 geb. en diens bij zijn geboorte reeds overeengekomen huwelijk zal dus omstr. 1227 een feit geworden zijn. Volgens een tijdgenoot, Balduinus Ninoviensis (overl. 1294), was hij in 1261 30 jaar oud. Hij overleed 28 Febr. 1261.

Evenals zijn vader Willem van Holland geholpen had, de duitsche koningskroon te verwerven, hielp H. III, toen die vader in 1248 overleden was, Willem om het Rijk te veroveren. Bij de kroning te Aken op 1 Nov. 1248 was hij tegenwoordig. Doch als in datzelfde jaar Willems broer Floris in Vlaanderen strijdt, vinden wij hem niet aan diens kant, maar verbonden met zijn vriend en zwager Willem van Dampierre. Reeds hieruit blijkt de lijn van zijn politiek: in de twisten ten W. en ten O. van zijn erfgoederen kiest hij die partij, die hem het meest geschikt voorkomt om Brabants machtspositie en zelfstandigheid te verstevigen. Daarom streeft hij ook herhaaldelijk naar vredescoalities. Zoo ook reeds in 1248: zijn verbond tot onderlingen bijstand met Gelre, Looz en Luik, waar sinds 1247 de elect Hendrik van Gelre den scepter zwaaide, gesloten te Walsbergen bij Tienen, 17 Nov. 1248.

In 1250 bemiddelt hij te Brussel tusschen de Dampierres en Avesnes, 17 en 19 Mei; Willem II erkende er Zeeland bew. Schelde in leen te hebben van Margaretha gravin van Vlaanderen; en Guy van Dampierre (Willem was in Egypte met den kruistocht van Lodewijk IX) zou omgekeerd namens Margaretha leenhulde doen voor Rijks-Vlaanderen aan Willem van Holland.

Ook toen deze vrede niet blijvend bleek, bleef H. III zich voor de verbetering in de betrekkingen der rivaliseerende huizen inspannen. Een nieuwe regeling, die van 1256, het z.g. dit de Péronne, arbitrale uitspraak van Sept. van Lodewijk IX, wordt in Oct. te Brussel geratificeerd. Zoo heeft H. III steeds naar vrede met en tusschen zijn buren gestreefd en wanneer hij ongenoegen krijgt met den elect van Luik is het kennelijk diens schuld.

In 1253 wordt hij tot ridder geslagen, ter gelegenheid van zijn huwelijk met Aleida, dochter van den bourgondischen hertog. Hoe machtig Brabant onder H. reeds begon te worden, zien wij ook bij het begin van het z.g. Interregnum, drie jaar later. Alfons van Kastilië, die naar het Roomschkoningschap solliciteerde, haast zich H.'s steun in

[p. 358]

te roepen. Hij zegde hem inderdaad zijn steun toe, ook al omdat de aartsbisschop van Keulen op hand van den anderen candidaat, Richard van Cornwallis, was. Maar hij aarzelt evenmin, zich grof te laten betalen voor zijn diensten, die alleen in beloften bestonden. Behalve rijke subsidies kreeg hij nog den titel van ‘beschermer der vazallen en steden des Rijks tusschen Brabant en den Rijn en de grenzen van het aartsbisdom Trier en de Zee’. Een belangrijk succes 1e omdat deze titel hem veroorloofde in dit heele gebied, dat bijna zoo groot was als het oude Neder - Lotharingen naar zijn believen te intervenieeren en 2e omdat hij tegelijk die functie van beschermheer weer kon gebruiken om zich een subsidie van den franschen koning te laten geven, die evenzeer belang had bij wat er in de Rijnstreken gebeurde. Een gevolg van deze nauwe betrekking met Frankrijk was ook het huwelijk van zijn zoon Hendrik (IV) met Margaretha, de dochter van Lodewijk XI (April 1257).

Evenals zijn vadergedaan had, vaardigde ook hij, kort vóór zijn in 28 Febr. 1261 gevolgden dood, een charter uit, waarin hij aan bepaalde wenschen van groepen zijner onderdanen te gemoet kwam: betere regeling van de rechtspraak en het belastingwezen en verdrijving van de Cahorsijnen (geldschieters uit Cahors) en van de Joden uit zijn landen. Verder is ook van de binnenlandsche geschiedenis in den tijd van Hendrik III weinig bekend. Een Mrt. 1257 gedateerd charter, waarin de hamburgsche kooplieden veiligheid in Brabant wordt toegezegd, wijst op toenemende handelsbetrekkingen, die op hun beurt weer mede den grondslag gelegd hebben van het streven der brabantsche vorsten naar beheersching van de Rijnstreek, dat wij onder H. III hebben zien beginnen en dat zijn tweede zoon Jan I (zie art.) zoo aanmerkelijk veel verder zou brengen door zijn verovering van Limburg en zijn strijd tegen den aartsbisschop van Keulen. Ook in ander opzicht zou deze Jan zijn vader gelijken. Beiden hebben een aantal verzen nagelaten; die van H. zijn in het Fransch.

H. liet vier minderjarige kinderen na: Hendrik IV, die van 1261-67 zou regeeren, om dan vervangen te worden door Jan I (z. art.), Godfried, heer van Aerschot en Vierson, en Maria, die gehuwd is met Philips III de Stoute, koning van Frankrijk van 1270-1285.

Zie: A. Wauters, Henri III, duc de Brabant; dez. in Biogr. Nat. de Belgique IX, kol. 137-144.

Romein