Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Bourgondië, David van]

BOURGONDIË (David van), bisschop van Utrecht 1455-96. Als zoon van Philips den Goede en Colette de Bosquiel genoot hij een uitstekende opvoeding overeenkomstig de hooge positie van zijn vader. Hij was voor den geestelijken stand bestemd en werd in 1451 benoemd tot bisschop van Terwaan. Na den dood van Rudolf van Diepholt (Maart 1455) wilde Philips hem den stoel van Utrecht bezorgen.

De utrechtsche kiezers kozen echter eenstemmig Gijsbrecht v. Brederode en stelden dezen nog vóór de pauselijke beslissing in het voorloopig bezit van het diocees. Doch Philips wist in Oct. 1555 te Rome de provisie voor zijn zoon te verkrijgen. De standen handhaafden niettemin Gijsbrecht, zoodat Philips het Sticht moest veroveren. 3 Aug. 1456 nam hij Utrecht, Sept. d.o.v. Deventer. David trok 6 Aug. in volle wapenrusting Utrecht binnen en werd er geïnstalleerd. Zijn tegenstander, Gijsbrecht van Brederode, behield de domproostdij en oefende te zamen met zijn Hoeksche partij, waartoe voornamelijk Gijsbrechts broeder Reinoud van Vianen en Jan, burggraaf van Montfoort behoorden, den meesten invloed in de stad uit. David vestigde zich te Duurstede, op het slot, dat in 1459 na den dood van Jacob van Gaesbeeck aan het Sticht was gekomen. Hij richtte het zeer smaakvol in, verzamelde er kunstenaars en geleerden, bijzonder juristen, die hem bij het bestuur ten dienste stonden, maar ook natuurkundigen als Antonius Pottayus, medici en godgeleerden als Wessel Gansfort. Deze laatste, die over sommige punten van de kerkelijke leer wat vrijere ideeën huldigde, genoot van bisschop David bijzondere bescherming. Aan de hofkapel was een koor van 20 zangers verbonden, priesters en lagere geestelijken, die onder leiding van Jacob Obrecht de kerkelijke hymnen zongen en de bewondering van de hooge gasten opwekten. Ook trachtte bisschop David te Utrecht omstreeks 1470 een hoogeschool op te richten, maar dit plan mislukte.

Al hield David van levensvreugde, hij verloor zijn plichten als vorst en bisschop niet uit het oog. Als heer van het sticht reisde hij op geregelde tijden het land door, hield zijn rechtszittingen (klaring) en controleerde zijn ambtenaren, maar liet het misbruik van het verpanden van ambten bestaan. Spoedig voerde hij op eenige plaatsen het schepengerecht in en nam meer juristen en van hem afhankelijke personen in den bisschoppelijken raad op; met het nemen van ingrijpende maatregelen wachtte hij echter tot 1470. In dat jaar toonde hij zich ook een moedig utrechtsch landsheer, door tegenover Karel den Stoute de rechten van het Sticht op Groningen te handhaven. In 1470 nam hij vervolgens Reinoud van Brederode, vier van diens zonen en domproost Gijsbrecht gevangen en trachtte aan enkelen dezer op de pijnbank bekentenissen te ontlokken. Tevens maakte hij den utrechtschen schout tot landsheerlijk ambtenaar en herstelde zoo zijn gezag in de bisschopsstad. Verder ontnam hij aan den burggraaf van Montfoort het geüsurpeerde hooge gerecht en bracht verschillende ingrijpende verbeteringen

[p. 104]

in de utrechtsche rechtspraak aan: hij benoemde nl. een procureur-generaal met uitgebreide bevoegdheden om de misdadigers op te sporen, richtte vervolgens in 1473 de Schive op, een rechtbank van hooger beroep, gevormd naar het model van het Hof van Holland; ten slotte vereenvoudigde hij het leengerecht.

Na den dood van Karel den Stoute (5 Jan. 1477) vernietigden de Utrechtenaren deze nuttige, maar gehate hervormingen. Na eenige onderhandelingen verklaarde David 28 Juli 1477, dat hij voortaan weer bij de oude gewoonten van het Sticht zou regeeren en den landbrief van Arnold van Hoorn zou handhaven. Alles werd dus op vredelievende wijze geregeld, doch in Mei 1481 sloegen de Hoeksche en Kabeljauwsche twisten van Holland naar Utrecht over. Deze stad, wegens een kerkelijke kwestie van geringe beteekenis met den bisschop in conflict, nam de uit Leiden verdreven Hoeken op. Toen zij onder invloed van Jan v. Montfoort weigerde dezen aan Maximiliaan uit te leveren, begon de oorlog, waarbij David Maximiliaan en de Hollanders steunde.

Op het einde van 1481 scheen David zijn zetel te zullen verliezen, toen de Staten aan Engelbert van Kleef het wereldlijk gebied overdroegen. Maar door een coup d'état kregen 's bisschops vrienden 21 April 1483 de hoofdstad in hun macht, waar David met veel toejuichingen werd ontvangen. Maar de vredesillusies werden reeds 7 Mei verstoord. De tegenstanders van den Bourgondiër drongen heimelijk de stad binnen, namen hem gevangen en zonden hem onder groote vernederingen naar Amersfoort (9 Mei 1483). Toen verscheen Maximiliaan persoonlijk op het strijdtooneel en veroverde de stad (7 Sept. 1483). Hij werd er als voogd erkend en de Hollanders konden een der poorten bezetten. Eerst in 1490 werden zij tijdens den Jonkerfransen oorlog verdreven, waardoor David in al zijn rechten werd hersteld. Maar hij was oud en ziekelijk geworden. Vandaar deed het oostenrijksch-bourgondisch bewind het voorstel om door het aanstellen van een coadjutor met recht van opvolging alle moeilijkheden van de successie te voorkomen. Maar David weigerde tot aan zijn dood 16 April 1496. Hij werd in de kerk van Wijk-bij-Duurstede begraven.

Zijn portret komt voor als teekening in het Recueil d'Arras.

Zie: Cronica de Trajecto et ejus episcopatu, uitg. A. Matthaeus, Analecta veteris Aevi V (1738); Arent toe Bocop, Kroniek, Uitg. door Hist. Gen. Codex diplomaticus Neerl. Tweede serie, 5 (1860); Basin, Histoire des règnes de Charles VII et de Louis XI III, uitgave La société de l'hist. de France, Paris 1855-57, door Quicherat; ook door A. Matthaeus, Analecta I, 501; Annales rerum in Hollandia et dioecesi Ultajectina gestarum (1481-83) uitg. A. Matthaeus, Analecta I, 379; door N.B. Tenhaeff, in de serie: Herdrukken van de maatschappij der Nederlandsche letterkunde no. 2 (Utrecht 1929); S. Muller Fz., Regesten van het archief der bisschoppen van Utrecht (Utrecht 1929); A.M.C. v. Wijck, Archief voor kerkelijke en wereldlijke geschiedenis. 3 dln. 1850-53); R. Post, De geschiedenis der Utrechtsche bisschopsverkiezingen tot 1535 (Utrecht 1933), 164; D. Th. Enklaar, Het landsheerlijk bestuur in het Sticht Utrecht aan deze zijde van den IJsel gedurende de regeering van bisschop David van Bourgondië (1456-96) en N.B. Tenhaeff, Inleiding op de genoemde uitgave (Utrecht 1922); v. Asch v. Wijck, Driej. Oorlog tusschen Maximiliaan v. Oostenrijk en de stad Utrecht in Tijdschrift voor geschiedenis.... v. Utrecht V-

[p. 105]

VII (1838-41); N.B. Tenhaeff, Het Stichtsche platteland in oorlogstijd 1481-83 in Jaarboekje Nifterlake 1918, 4.

Post