Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[p. 1094]

[Symsz, Jacob]

SYMSZ (Jacob), zoon van Claes, geb. te Hoorn, overl. aldaar na 30 Juni 1673, was lid der vroedschap, oud-burgemeester, bewindhebber in de Kamer Hoorn der O.I.C., raad in de admiraliteit van het noorderkwartier, doch ‘had zich in de administratie der bewindhebbers te buiten gegaan’ in vereeniging met den burgemeester Langewagen, Sonck, Veen en van Neck. Op welke manier de maatschappij dit ontdekte is niet bekend, maar zij benoemde in 1671 een commissie uit de heeren XVII, die de zaak in loco zou onderzoeken. Het bleek haar, dat S. in alle opzichten de hoofdschuldige was; van Neck was ‘de voorsichtigste’ geweest. De Zeventien publiceerden daarop een Autenticq verhael van het gepasseerde in de O.I.C. tot Hoorn (Pamfl. Tiele 5786) en ontboden hem ter verantwoording naar Amsterdam. Op reis daarheen ontmoettehem (22 Aug. 1671) Gerrit Ruytenburgh, baljuw van de Beemster en kastelein van Purmerend. Om zich zijn aandeel in de vermoedelijk hooge boeten niet te laten ontgaan, wilde deze hem eerst gevangen nemen, doch liet hem ten slotte los tegen de uitdrukkelijke belofte bij indaging onmiddellijk te zullen verschijnen. De hoofdofficier, schout Gerrit Claasz. Hasselaar te Amsterdam wachtte S. bij zijn aankomst op (24 Aug.). De ontvangst geschiedde ontegenzeglijk met respect; men liep vriendschappelijk naar een herberg, van daar naar het oostindische huis en ‘tegen den avont gelogeert in de boeyen deeser steede en bewaert in de pijncamer’, waar hij tot zijn dienst twee dienaren kreeg. Daar zijn ambtgenoot te Hoorn hem verzekerd had, dat hij er geen kans toe had gezien, S. als ‘oud-burgemeester en heel bemaecht’ voor de vierschaar in zijn stad te dagen en eenige amsterdamsche bewindhebbers er bij hem op aandrongen in dezen recht te doen, durfde Hasselaar het wagen den schuldige aan zijn natuurlijke rechters te onttrekken. Groot zou ook zijn aandeel wezen in de boeten, al nicest hij die ook deelen met zijn ambtgenoot te Hoorn en den baljuw. Het is begrijpelijk, dat de heeren regenten aldaar alleronaangenaamst door deze arrestatie verrast waren. Terstond zonden zij eenige afgevaardigden uit hun midden, den oud-burgemeester Coninck, Lucas van Neck en den pensionaris de Groot, naar Amsterdam. Door de burgemeesteren, die eigenlijk met de zaak verlegen zaten, naar het collegie van schepenen verwezen, kregen zij op 2 Sept. te verstaan, dat ‘schepenen compleet seynde .... met eenparige advysen [hadden] verstaen 't versouck [tot vrijlating] beleetdelijck te excuseeren’. Sijmsz riep nu de tusschenkomst van het Hof van Holland in om hem te onttrekken èn aan den schout van Amsterdam en aan den baljuw van de Beemster, daarbij de verplichting opzichnemend bij eerste indaging onmiddellijk voor het hof of voor het schepencollegie van Hoorn te verschijnen. Het H.v.H. inziende dat hier allerzonderlingst met het recht werd omgesprongen, stelde dit request in handen van de schepenbank van Amsterdam en beval nadrukkelijk de procedure inmiddels te staken. Doch deze antwoordde: als Hoorn ‘geneegen was om anderen tot exempel te straffen, hadden zij noch occasie genoch in haer stad. Men wilde hem alleen maar terughebben om den gevangene te excuseeren en Langewagen, Veen en Sonck, die meede complicen zijn, te verschoonen’. De missive van het hof liet men onbeantwoord, waarop dit bij deurwaardersexploit schepenen gelastte (9 Sept. 1771) hem aan het gerecht van Hoorn uit te leveren. Bij weigering werden schout en schepenen voor het Hof gedaagd. De zaak werd inmiddels ruchtbaar en kwam ook den raadpensionaris ter oore. Johan de Witt wist

[p. 1095]

een uitweg te vinden. Voorop stond bij hem, dat S. zijn gerechte straf niet mocht ontgaan, maar het stond ook bij hem vast dat schepenen en schout van Amsterdam een schandelijke inbreuk op 's lands wetten gepleegd hadden. Hij beschouwde het dus ook in dit geval als zijn plicht paal en perk te stellen aan de herhaalde pogingen der steden om zich aan het gezag der hun macht intoomende staatscolleges te onttrekken. Daarbij moest hij evenwel de gevoeligheid der amsterdamsche regenten ontzien, wier hulp hij voor zijn politiek in dien moeilijken tijd juist het minst ontberen kon. Gelukkigerwijs waren de verkiezingen van 1771 in de hoofdstad gunstig voor hem uitgevallen. Valckenier c.s. hadden moeten wijken voor zijn zwager Andries de Graeff en de zijnen. Ook verlangden de aan het bewind zijnde burgemeesters, die zich liefst buiten het geding in kwestie hielden, meer dan ooit naar een oplossing. Op 9 Sept. schrijft nu de Witt aan den hoornschen regent Lucas van Neck een brief, waarin hij, vooropstellend dat het onrecht aan de zijde van Amsterdam ligt, hoopt dat zijn stad er mee genoegen zal nemen, dat S. zal te recht staan voor het H.v.H. of voor den Hoogen Raad van Holland en West-Friesland (dus met uitzondering van de raden van Zeeland), alles onder acte van non-prejudicie. S. moest dan zelf een verzoekschrift indienen aan de Staten van Holland om door het H.V.H. of den H.R. berecht te worden. Het staatsrechtelijk geschil werd wel is waar hiermee niet uit den weg geruimd, maar deze schikking kon schout en schepenen van Amsterdam een gelegenheid bieden voor een eervollen terugtocht. Op 9 Oct. gaf S. aan den wenk gehoor en verzocht hij H.E.G. M. voor den H.R. te recht te mogen staan. Deze bewilligden hierin. Het scheen, dat het geschilpunt uit den weg was geruimd, toen op het laatste oogenblik beide steden een spaak in het wiel staken. De Witt had nl. ‘ter bevorderinge van vigoureuse justitie’ en tevens ‘tot meerdere genoege van Amstelredam’, aan de resol. der staten toegevoegd, hetgeen eigenlijk niet in hun vergadering besloten was, dat de O.I.C. bij het geding door een bekwaam persoon zou vertegenwoordigd worden om den advocaat-fiscaal en den procureur-generaal ter zijde te staan. Hoorn wilde hier absoluut niets van weten, terwijl Amsterdam zich ergerde aan het slot der resolutie ‘zonder praejudicie van de rechten der burgers van Hoorn in het bizonder’. Het eischte daarom de bijvoeging in de laatste clausule van de woorden ‘en die van Amsterdam’, en ook de inlassching van den term ‘om gevoechswille’, om daarmee te kennen te geven, dat het alleen uit inschikkelijkheid in het statenbesluit berustte. Tegen het laatste had de Witt geen bezwaar, doch zooveel te meer tegen het eerste deel van dit verlangen. Amsterdam had nu eenmaal niet het recht burgers van andere steden gevangen te nemen en te vonnissen. Hij bracht den heeren onder het oog, dat zij de belangen der stad slecht zouden behartigen, wanneer zij hunne medeburgers blootstelden aan gelijke behandeling als S. bij hen was aangedaan. Ook Andries de Graeff stond hem krachtig ter zijde en wees er op, dat de schout zelf als eerste slachtoffer zou vallen, indien hij ooit in Hoorn kwam, waar men hem o.a. verweet de oorzaak te zijn, dat de Engelschen onze schepen in het Vlie hadden kunnen verbranden (19 Aug. 1766), Ten slotte vond de Witt de formule waarmee beide partijen genoegen namen. Ten gerieve van Hoorn zou bij het proces geen dwarskijker der O.I.C. aanwezig mogen zijn en aangaande de praejudice werd in meer generaliseerende bewoordingen aan de resol. toegevoegd: ‘zonder prejudice van de rechten der burgers ende ingezetenen der

[p. 1096]

steden van Holland’. Den 24sten Nov. 1771 kwam nu de proc.-gen. van den H.R. naar. Amsterdam om S. af te halen. Slechts noode zag de schout hem gaan en niet eerder leverde hij hem uit dan nadat beschuldigde een schepenkennis had gepasseerd, waarin hij beloofde den schout de kosten van zijn verblijf in de gevangenis te vergoeden als hij door zijn nieuwe rechters in de kosten veroordeeld werd. Het is onbekend wat den H.R. kan bewogen hebben den alleszins schuldigen Symsz uit zijn preventieve hechtenis te ontslaan (29 Jan. 1772) en naar Hoorn te laten vertrekken. Daar aangekomen, ‘wiert hij van 't volck met sneeuw gesmeeten en met messen gejaagt, oock van niemant gegroet, soo euvel wilde de gemeente dees burgemeester Symsz dulden, meer omdat hij en door hem de stadt (zich) partij van de Prinse van Orangie stelden, als om zijn dieverijen, die dog groot waren’, schrijft Nicolaas Witsen. Eerst op 30 Juni 1673 is het vonnis geveld, dat inhield: ontzet uit het bewindhebberschap der compagnie, inhabiel verklaring voor eenige ambtsbekleeding, betaling eener boete van tien duizend gld. en die der kosten en misen van justitie. Van zijn verder leven is niets naders bekend.

Zie: Kernkamp, De regeeringe van Amsterdam; Gebhard Het leven van mr. N.C. Witsen I, 88 (Utr. 1881); Bundel stukken in zake Sijmsz aanwezig op het Alg. Rijksarch.; Japikse, Brieven van de Witt III, 240 (Amsterd. 1912); aanteekeningen van J.C.E. Bartelds.

Kossmann