Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Stel, Adriaen van der (2)]

STEL (Adriaen van der) (2), zoon van Symon en jongere broeder van Willem Adriaen v.d.S. (zie die artikels), geb. te Haarlem omstreeks 1665, vertrok in 1679 met zijn vader naar de Kaap, waar hij eenigen tijd als boekhouder bij de Compagnie werkzaam was. In 1685 voer hij naar Indië, diende tot 1697 als onderkoopman in Bengalen, trok toen naar Nederland, en vestigde zich te Amsterdam. Hij was klaarblijkelijk gefortuneerd, want hij bewoonde er een groot huis aan de Keizersgracht. Den 28en Apr. 1703 vertrok hij met het schip Nigtevegt van de kamer Amsterdam naar Indië als raad-extraordinair; 9 Dec. van hetzelfdejaar kwam hij te Batavia aan en nam den volgenden dag sessie in den raad van Indië, terwijl hij 27 Mei 1704 tevens president van schepenen werd. 24 Aug. 1705 volgde benoeming tot gouverneur van Ambon; in opdracht van de hooge regeering nam hij bij zijn vertrek derwaarts een aantal jonge koffieboompjes mee, om te onderzoeken, of die daar wilden gedijen. Hij kwam 17 Jan. 1706 op Ambon aan en bleef daar onafgebroken tot zijn dood. Evenals zijn broeder Willem Adriaen aan de Kaap, liet hij te Ambon een nieuwe, fraaie kerk bouwen (1710-12). 3 Nov. 1713 kwam bij de regeering te Batavia een ongeteekend klaagschrift tegen v.d. Stel in, dat van zoodanigen aard was, dat de regeering den advocaat-fiscaal van Indië, Mr. Arnold de Bitter, gelastte, een onderzoek in te stellen en getuigenissen te verzamelen bij te Batavia aanwezige ambonsche

[p. 1071]

burgers, en met name bij den onlangs uit die gewesten teruggekeerden Ds. Valentijn. Uit het ‘berigt’, dat de Bitter 28 Dec. d.a.v. in rade uitbracht, bleek, dat op Ambon ‘diverse onordentelijckheden en schraperyen tot verdrucking en schade der borgers en inlanders in swang gaan’. Eerst werd voorgesteld, hem naar Batavia op te roepen, om zich voor den raad van justitie te verantwoorden, of een specialen commissaris naar Ambon te zenden. Na uitvoerige debatten werd echter besloten het klaagschrift naar v.d. Stel op te zenden, met last zich daarop schriftelijk te verdedigen; tevens ontving hij de opdracht om ‘alle onordentelijckheden en quade practycque de facto te redresseren’.

Hij overleed te Ambon 13 Oct. 1720, een zeer groot vermogen nalatende.

Adriaen v.d. Stel was (omstreeks 1700) te Amsterdam gehuwd met Hillegonda Cranendonck, geb. 14 Sept. 1671, weduwe van Marten Paets van Heemskerck. Zij overleed op Ambon 18 Nov. 1708. Uit dit huwelijk waren drie zoons geboren, waarvan alleen de jongste, Johan, geb. 25 Sept. 1708 op Ambon, en petekind van den gouverneur-generaal Johan van Hoorn, in leven bleef. Deze zoon vestigde zich te Amsterdam, en werd vrijheer, baron van Heukelum, heer van Loenen enz.

In 1754 verscheen te Amsterdam: Poissons, Ecrevisses et Crabes, autour des îles Molucques et sur les côtes des Terres Australes, peints d'apès nature sur les originaux de B. Coyet et A. van der Stel. Deze B. Coyet was van der Stel's voorganger als gouverneur van Ambon geweest.

Zie, behalve de beneden, bij Willem Adriaen genoemde literatuur, ook Valentijn, II, Ambonsche zaaken, blz. 260-289.

Stapel