Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Paulus, Mr. Pieter]

PAULUS (Mr. Pieter), geb. te Axel 9 April 1754, overl. in den Haag 17 Mrt. 1796, was de zoon van Joseph Paulus, burgemeester van Axel en Maria de Leege. Hij studeerde eenige jaren te Utrecht, maar is daar nooit als student ingeschreven. Op den leeftijd van 19 jaren schreef hij een werkje over de stadhouderlijke regeering zeer te haren voordeele. Hij verhuisde daarna naar Leiden, waar hij 27 Mei 1774 werd ingeschreven en 12 Dec. 1775 in de rechten promoveerde op een dissertatie getiteld De origine, progressu et solutione nexus foedalis Flandriam inter et Zeelandiam.

Sedert 1781 woonde hij meestal op Pasgeld bij Delft.

Op 18 Oct. 1782 hield hij als advocaat-diaken te 's Gravenhage een rede over armenzorg, die in druk verschenen is.

Hij werd in 1785 benoemd tot raad en advocaatfiscaal bij de admiraliteit van de Maas te Rotterdam. Als zoodanig was hij werkzaam bij het onderzoek naar plichtverzuim bij de mislukking der expeditie van een eskader tot hulp aan de fransche vloot naar Brest tijdens den vierden engelschen oorlog.

Na de beëindiging der geschillen met keizer Jozef II door het verdrag van 1785, waarbij wij o.a. de forten Lillo en Liefkenshoek afstonden, wees hij de middelen aan om de Schelde toch te sluiten, en wel bij het fort Bath.

Hij werd in Febr. 1788 op instigatie van den raadpensionaris van de Spiegel (dl. V, kol. 786) door de algemeene Staten wegens een vertrouwelijken brief aan een patriot te Woerden, die opgevangen was, als raad en advocaat-fiscaal afgezet en ging weder de advocaten-praktijk uitoefenen. Van de Spiegel heeft later erkend, hem onbillijk behandeld te hebben.

In Jan. 1795 was aller oog op hem gevestigd, daar men hem hield voor den eenigen patriot, die het nederlandsche schip van staat in goede richting zou kunnen leiden.

J. Blauw (dl. VIII, kol. 114) en W. Irhoven van Dam, die met het fransche comité de salut public correspondeerden, wenschten dat vanwege Frankrijk een voorloopig bewind van 7 personen benoemd zou worden, waarvan Paulus de eerst benoemde moest zijn. Dit werd afgekeurd, daar men niet al te veel wilde ingrijpen in de nederlandsche toestanden. Het gevolg was, dat Nederland nog drie jaren lang een federalistische republiek is gebleven.

Op 21 Jan. 1795 werd hij lid van den raad en wethouder van Rotterdam, op 26 d.a.v. voor die stad lid der Staten van Holland, en 1 Febr. lid der algemeene Staten. Op 5 Mei werd hij voorzitter der laatstgenoemde. In Mrt. werd hij curator van de leidsche universiteit.

Men besloot in de Staten van Holland dadelijk tot hoofdelijke stemming en voerde een aantal verbeteringen in, maar aan het federalisme viel nog niet te tornen.

Hij was een der 4 leden van de commissie, die belast werd met de onderhandelingen over den vrede met Frankrijk, waartoe de leden van bovengenoemd comité Reubell en Siéyès in den Haag kwamen. De vrede werd aldaar 16 Mei 1795 gesloten; daarbij werden de generaliteitslanden Staats Vlaanderen en de Landen van Overmaze aan Frankrijk afgestaan en tegelijk werd een geheim verdrag gesloten, waarbij wij ons verbonden, 25000 man fransche troepen te voeden en te klee-

[p. 759]

den en voor oorlogskosten 100 millioen aan Frankrijk te betalen. Het verdrag was zeer nadeelig, maar van een overwinnend vijand, wiens leger in het land stond, moest men zich alles laten welgevallen.

Veel moeite heeft Paulus zich in de algemeene Staten gegeven om de afgevaardigden der andere provinciën over te halen, te bewilligen in de bijeenroeping eener Nationale vergadering, welker leden in districten met ongeveer gelijke bevolking gekozen zouden worden. Utrecht was het dadelijk met hem eens en hij heeft Gelderland en Overijsel, welk laatste juist zeer federalistisch was, er toe gekregen, met hem mede te gaan, en op het laatst ook Groningen; eindelijk werd bepaald, dat niet met Zeeland en Friesland rekening gehouden zou worden, hoewel dit streed met de Unie van Utrecht, die voor elk besluit algemeene stemmen eischte. Maar hij heeft niet kunnen beletten, dat men de Nationale vergadering aan een zeer federalistisch reglement bond en in de vergadering hebben de federalisten zich steeds hevig verzet tegen elke afwijking van het reglement. En het was de tijd nog niet van de staatsgrepen in Frankrijk, die h.t.l. zoo trouw zijn nagevolgd. Bovendien was de fransche regeering in dezen tijd vrij onverschillig over den nederlandschen regeeringsvorm als men maar geld leverde.

Bij de verkiezingen voor de Nationale vergadering op 27 Jan. 1796 werd Paulus in het district den Haag 1 tot lid gekozen en den dag harer opening werd hij met bijna algemeene stemmen tot voorzitter gekozen. Men ging, nadat de noodige redevoeringen gehouden waren, in optocht door den Haag. Met een driekleurige sjerp getooid liep hij voorop met ontbloot hoofd.

Op 4 Mrt. kwam de mededeeling bij de vergadering in van uitlatingen, gedaan door Reinier Leendert Bouwens in het officiers-college te Amsterdam, er op neerkomende, dat Paulus een schurk was, die de oorzaak was, dat wij de Kaap de Goede Hoop verloren hadden. Paulus liet dien dag de stukken dienaangaande voorlezen en verwijderde zich gedurende de lectuur. Die dag was zeer koud en hij heeft toen vrij langen tijd in den tocht gestaan, terwijl hij door den optocht van 1 Mrt. reeds koude gevat had. Er openbaarde zich op 7 Mrt. longontsteking en op 17 Mrt. overleed hij.

Denzelfden 4 Mrt. kwamen Schimmelpenninck (dl. IV, kol. 1225), Hahn (dl. VIII, kol. 666) en anderen tegen de beschuldigingen op. Er werd een commissie van onderzoek benoemd. Aan die commissie verklaarde Bouwens, het door hem gezegde op de burgersociëteit in den Haag gehoord te hebben van Johannes Henricus Redelinghuis. Deze verklaarde, dat hij niet anders gedaan had dan aanmerking te maken op een besluit der algemeene Staten van 15 Sept. 1795, genomen onder het voorzitterschap van Paulus, waarbij het bestuur der Oost-Indische Compagnie vernietigd was en ten gevolge waarvan in het bestuur, dat dit verving, eenige oranjemannen benoemd waren, hetgeen oorzaak was, dat hij, Redelinghuis, geruïneerd was.

Op 25 Mrt. verklaarde de Nationale vergadering, dat de aantijgingen tegen wijlen Paulus van allen grond ontbloot waren en dat de stukken aan het bestuur der provincie Holland gezonden zouden worden om na te gaan of Bouwens niet wegens laster vervolgd behoorde te worden, en tevens aan de commissie tot onderzoek der geloofsbrieven ten einde te overwegen of Bouwens, die in een der districten van Amsterdam tot tweeden plaatsvervanger van een lid gekozen was, niet moest worden afgewezen. Daar het niet aan hem is toege-

[p. 760]

komen, heeft hij zich echter niet voor het lidmaatschap kunnen aanmelden.

Paulus werd met veel plechtigheid begraven.

Hij schreef: Over het nut der stadhouderlijke regering, aangetoond bij gelegenheid der geboorte van Willem Frederik, erfprins van Oranje (Leiden 1773), hiervan verscheen in 1773 een tweede druk, later nog meerdere; Betoog van Zeelands regt tot het stigten eener hoogeschool (Leiden 1775); Verklaring van de unie van Utrecht (Utr. 1775-1777, 4 dln.), de 4e druk hiervan verscheen in 1794; Republikeinsche catechismus, in welken zin kunnen de menschen gezegd worden gelijk te zijn en welke zijn de regten en pligten die daaruit voortvloeijen (Haarlem 1793); ook dit werk beleefde 4 drukken.

Hij huwde op 17 Juni 1781 Françoise Vockestaert, geb. 5 Mei 1755, overl. 6 Nov. 1807, die in 1798 hertrouwde met Gerrit van Olivier.

Een door een onbekende geschilderd portret is in het bezit van het Zeeuwsch Genootschap te Middelburg; bovendien bestaat er een zwartekunstportret naar en door Ch. H. Hodges.

Zie over zijn jaren tot 1788: P.H. Suringar, Biographische aanteekeningen betreffende Pieter Paulus, dissertatie 1879.

Ramaer