Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Neer, Aart van der]

NEER (Aart van der), schilder, werd omstr. 1603 te Gorcum (?) of Amsterdam geboren en is aldaar gestorven den 9. Nov. 1677. Waarschijnlijk was hij een leerling van beide of een der broeders Camphuyzen, die ook in Gorcum hadden geleefd. Een van hen, Rafael, was in 1642 getuige bij den doop van Cornelia, dochter van A.v.d.N. In zijn jeugd moet v.d.N. opzichter geweest zijn in de buurt van Gorcum; vóór 1640 ging hij echter naar Amsterdam, gehuwd zijnde met Lijsbeth Govers, die vier jaar jonger was. Hij had, behalve twee dochters drie zonen, waarvan een, Eglon, ook schilder werd. A.v.d.N. leefde in behoeftige omstandigheden, hij was eerst wijnhandelaar, daarna in de jaren 1658-62 herbergier, o.a. in ‘de Graeff v. Hollant’; in 1662 ging hij bankroet. Wij hooren van hem in 1640 als schilder, maar hij is dan ook reeds volleerd. In zijn nalatenschap bevonden zich slechts weinig schilderijen: zij waren niet veel waard, een van 20, een van 10 gulden, de andere waren minder waard, de heele nalatenschap werd op ƒ 281 geschat. Er schijnt nog een andere A.v.d.N. geweest te zijn; in 1677 bestonden er twee.

V.d.N. schilderde landschappen en was beroemd om zijn maanlandschappen en wintergezichten. Niet alleen wat betreft de belichting, maar ook wat betreft de perspectief toonde v.d.N. zijn eigenaardige persoonlijkheid. Zijn schilderijen hebben een breed voorgrondsplan meestal verlevendigd door visschers of jagers. V.d.N. is realistisch in de keuze zijner vlakke landschappen met diepen horizon, zooals ook A. Arentz., doch stemming is er door het licht. Gewoonlijk laat hij het water, kanaal of rivier, waarvan de beide oevers te zien zijn, naar den achtergrond vloeien, het vluchtpunt is dikwijls een lichtbron. Naar den achtergrond toe wordt de compositie verdeeld in horizontale strepen waarvan het silhouet miniatuurachtig en spits is. V.d.N.'s schilderijen hebben ook veel overeenkomst met het werk van Claude Lorrain. V.d.N.'s opbouw is steeds fijn gekozen, van belang is ook de weerspiegeling in het watervlak van de beide vlakke oevers. Zijn maanlandschappen zijn donker bruin, doch steeds dun geschilderd; zijn winterlandschappen (de beste zijn degenen, die het minst stoffage hebben) met citroengele zonsondergangen gaan over in blauwgroene of rose tinten naast een glaziggroene ijskleur; wij kennen ook zeer schoone sneeuwstormen van hem; zijn zonsondergangen hebben veel rood aan de figuren, de hemel wordt naar boven toe meer en meer groen grauw; een eigenaardigheid van zijn voorstellingen met

[p. 711]

branden is, dat de lichtbron het formeele centrum van zijn schilderij vormt.

V.d.N. is een schilder van stemmingen, evenals J. Ruisdael, maar hij was in leeftijd ouder dan deze en reeds 50, toen R. naar Amsterdam kwam; v.d. N,'s schilderijen zijn echter niet zoo melancoliek als die van R. Het schijnt dat A. Cuyp wel eens figuren in zijn landschappen schilderde. R. Camphuyzen, zwager van v.d.N., heeft dergelijke onderwerpen als deze gemaakt, maar A. v.d.N. was poëtischer en staat op gelijke hoogte met Hobbema en Cuyp. Het schilderij van 1639 te Amsterdam (Rijks Mus.) moet tot de vroege werken gerekend worden, zooals uit vergelijking met andere gesigneerde schilderijen blijkt, die lijken op schilderijen door E. v.d. Velde. Tot zijn beste werken behooren eenige iets latere schilderijen van 1642, 1643 en 1644, resp. te Kiel, in het bezit van Lady Wantage en (vroeger) bij den hertog van Arenberg. Uit de jaren vijftig zijn zijn groote decoratieve werken met lichtere kleuren; zijn meesterwerken zijn uit het eind der jaren vijftig; uit het begin der jaren zestig zijn de brand- en ijsscènes. Zijn laatste werken zijn donker en zwaar.

Zijn navolgers waren o.a. Eg. v.d. Poel en A. van Borssum, ook werd hij later in Frankrijk nagevolgd.

Het album Heyblocq in de Kon. Bibl. te 's Gravenhage bezit twee teekeningen van hem. Zie verder over zijn teekeningen in Wurzbach (zie onder).

Naar hem graveerden o.a. Aliamet, Duret, Basan, Ploos v. Amstel, W. Kobell.

Zie o.a.: A.v. Wurzbach, Niederl. Künstlerlexikon (1910) II, 221; de gegevens in Rijks Prentenkabinet te Amsterdam; W. Bode, Die Meister der holl. und vläm. Malerschule (Leipzig 1917), 194; C. Hofstede de Groot, Beschreibendes und krit. Verzeichnis der Werke der hervorr. holl. Maler des 17ten Jahrh. (Paris-Esslingen 1918) VII; W. Steenhoff, De Nederl. Schilderkunst in het Rijks Museum I, 145, II, 20, 37, III, 18; Thieme-Becker, Lex. d. bild. Künstler i.v.

J.M. Blok