Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Maelson, Dr. François]

MAELSON (Dr. François) heette eigenlijk Frans Pietersz. Maekschoon. Als zoon van Pieter Maekschoon werd hij geb. te Enkhuizen in 1538 en overleed aldaar kort vóór 1602. Hij werd in 1563 als Franciscus Petrus Maekschoon of Maelson benoemd tot Stadts Medicijnmeester van zijn geboortestad op een jaarwedde van 42 gulden, waarvoor hij zoowel de armen als de rijken in tijden van sterfte en besmettelijke ziekten zou moeten bedienen. Na den overgang van Enkhuizen in 1572 werd hij pensionaris van zijn geboortestad en vertegenwoordigde als zoodanig de toen belangrijke stad Enkhuizen in de vergaderingen van de Staten van Holland.

Door zijn eerlijkheid, groote geleerdheid, talenkennis en bijzondere bekwaamheid kwam hij tot groot aanzien, zoodat hij in de belangrijkste aangelegenheden werd geraadpleegd. In 1575 werd hij door de Staten met Marnix van St. Aldegonde en Paulus Buys naar Engeland afgevaardigd om koningin Elizabeth over te halen de bescherming der opgestane gewesten op zich te nemen.

Na den overgang van Amsterdam in 1578 werd Maelson, als gemachtigde der Staten, daarheen gezonden om orde op de zaken te stellen. In overleg met prins Willem werden voornamelijk door Oldenbarnevelt, Paulus Buys en Maelson de voorwaarden vastgesteld waarop de grafelijke waardigheid aan den Prins zou worden opgedragen.

In 1585 werd hij weer in een gezantschap naar Engeland gezonden om aan koningin Elizabeth de souvereiniteit over de Nederlanden op te dragen, wat leidde tot het zenden van den graaf van Leicester met engelsche hulptroepen. In 1587 verijdelde Maelson de plannen van Leicester om, door een bezoek aan Enkhuizen, die stad aan zijn zij de te krijgen.

Bij de kwestie over de souvereiniteit van West-Friesland geraakte M. in 1589 persoonlijk nauw betrokken. Toen Floris V West-Friesland aan zijn gebied toevoegde had hij het landschap onder zijn onmiddellijk bestuur genomen. De West-Friezen beschouwden daarom hun verhouding tot de grafelijkheid als die van een afzonderlijk gewest. Onder de bourgondische hertogen met hun uitgebreid gebied was het onderscheid tusschen West-Friezen en Hollanders wel verminderd, maar de oorlog tegen Spanje had de scheiding weer doen toenemen. West-Friesland had zich in het begin van den opstand zelfstandig vrij gemaakt en na den val van Haarlem was het van het zuiden gescheiden geworden. Er had zich een afzonderlijk bestuur ontwikkeld waarvan Sonoy het hoofd was. Na de eerste vergadering der steden van West-Friesland op 7 April 1573 was een College van Gecommitteerde Raden ontstaan. Na de afzwering van Filips II in 1581 achtte men de souvereiniteit over West-Friesland aan dit gewest zelf gekomen, evenals dit met Holland en Zeeland het geval was. Bij de onderhandelingen over de aanbieding der souvereiniteit aan Frankrijk in 1585 had West-Friesland dan ook bedongen om naast Holland genoemd te worden. Sonoy ontving in 1586 van Leicester een afzonderlijke aanstelling, waardoor hij als op zichzelf staand stadhouder onmiddellijk onder den landvoogd kwam te staan. Bij de oprichting der drie admiraliteiten had Leicester er een in Holland, een in Zeeland en een in West-Friesland (Hoorn) geplaatst. In hetzelfde jaar hadden de

[p. 641]

westfriesche steden geld laten munten met het opschrift Moneta Nova Domini Westfrisiae. (Nieuwe Munt der Heerlijkheid West-Friesland en het bezit van een eigen munt was een afdoend bewijs der souvereiniteit.

De westfriesche steden nu wilden dezen toestand bestendigen en stelden in 1589 Maelson aan tot syndicus of advocaat van West-Friesland. Deze ijverde er sterk voor om het oppergezag van het gewest te handhaven. Hij wilde de steden van het Noorderkwartier wegens haar nabijheid en omdat zij van het begin van den opstand af waren samen gegaan wel als leden van het gewest blijven aanmerken, maar Medemblik moest onmiddellijk volgen op Hoorn en Enkhuizen en Purmerend kon niet ter vergadering worden toegelaten als zijnde een heerlijkheid van het Huis van Egmond. De Staten van Holland en prins Maurits besloten een vergadering te Alkmaar bijeen te roepen om de geschillen bij te leggen. Met veel moeite gelukte dit ten slotte onder allerlei overgangsbepalingen en door de benoeming van Maelson tot lid van den nieuw opgerichten raad van Zijn Excellentie den stadhouder, waarop hij zijn ambt als syndicus neerlegde.

Behalve als staatsman maakte Maelson zich verdienstelijk door het bevorderen der zeevaart, waarvan hij veel studie had gemaakt. Met raad en daad steunde hij zijn stadgenoot L.J. Waghenaer bij het opstellen en uitgeven van het belangrijke werk De Spieghel der Seevaert (1584 en 85), dat ook in het Engelsch werd vertaald.

Aan den tocht om een noordelijke doorvaart naar China en Indië te zoeken in 1594 nam, door de krachtige medewerking van Maelson, ook een schip van Enkhuizen deel en een der ontdekte eilanden ontving dan ook den naam Maelsons Eiland. In 1596 werd hij aangezocht om deel uit te maken van een gezantschap naar Koning Christiaan IV van Denemarken om dezen geluk te wenschen met zijn kroning en te verzoeken de privileges, door zijn voorgangers aan de Nederlanders toegestaan, te bestendigen.

Als medewerker van Prins Willem en vriend en geestverwant van Oldenbarnevelt heeft Maelson, in de moeilijke jaren van de vestiging van het gemeenebest belangrijke diensten bewezen.

Aan het huis in de Breedstraat, waarin Maelson gewoond had, werd zijn beeltenis aangebracht.

Zijn portret is gegraveerd door J. Houbraken naar J.H. Wierix, door J.H. Wierix en door J.F.C. Rechleben; het is afgebeeld bij Brandt en Centen, Historie van Enkhuizen en Wagenaar, VIII.

Zie: Bor., Ned. Hist. XX, 57, 63, XXV, 7, XXVI, 56, 57, XXXI, 69, XXXIII, 57; Velius, Chronyk van Hoorn, 470; Brandt en Centen, 309; Eikelenberg, Alkmaar, 393; Wagenaar, VII, 79, 83, 204, 512, VIII, 90, 322, 325; Abbing, Vervolg op Velius, II, B 25; Beeloo, Noord-Holland, 306, 307, 311; Motley, The United Netherlands I, III.

Wijdenes Spaans