Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Lotze, Johannes Anthony]

LOTZE (Johannes Anthony), gedoopt te Amsterdam 30 Aug. 1769, overl. ald. 15 Dec, 1832. Zijn ouders waren Maximiliaan Lotze en Anna Margaretha Kamerling. Hij studeerde te Leiden in de godgeleerdheid en werd 15 Mei 1791 predikant te Maartensdijk. Zijn antwoorden op eenige prijsvragen van het Haagsch genootschap zijn eenige malen bekroond en uitgegeven: Verhandeling over de begrippen die de schrijver van den brief aan de Hebreën had aengaende het hoogepriesterschap van Jezus Christus (1798); Betoog behelzende een wederlegging van het gevoelen dergenen die voorgeven dat de apostelen in sommige wezenlijke stukken van de leere hunner meesters aengaende den weg der zaligheid zijn afgeweken en slechts hunne eigene denkbeelden daeromtrent, waarin de een van den anderen zelf verschilde, voorgedragen en aengedrongen hebben, zoodat de leer der apostelen voor Christenen, die alleen Jezus volgen, geen verbindend gezag zouden hebben (1801); Verhandeling over het denkbeeld 't welk de heilige schrijvers hechten aan de vergeving der zonden (1802); Verhandeling over de waare en eeuwige Godheid van den persoon des Heiligen Geestes (1804). Ook verscheen van hem het eerste deel van: Oordeelkundige inleiding tot de schriften des Nieuwen Verbonds (Amst. 1803).

Vóór Oct. 1804 had de godgeleerde faculteit van de hoogeschool te Franeker meermalen aanvallen te verduren van een ongenoemden recensent in de Bibliotheek van theologische letterkunde. Vooral de hoogleeraar Johannes Hendrik Regenbogen werd daarin met aanvallen geplaagd. Blijkens de notulen van de curatoren vermoedde vooral Regenbogen dat Lotze deze vaak hatelijke aanvaller was, en vleide men zich met de hoop daaraan een einde te maken door Lotze ook tot hoogleeraar te kiezen naast Regenbogen. In elk geval werd vóór zijn benoeming een eigenaardige correspondentie gevoerd in Oct. 1804, waaruit wij vernemen, dat aan Lotze kennis werd gegeven van een drietal, met zijn naam als den eerste daarop, maar dat het curatoren ‘bijzonder aangenaam zoude wezen, dat alle verschillen .... wierden gesmoord....’. Inderdaad heeft Lotze daarop geantwoord ‘van nu af aan geene verdere poursuites te zullen ondernemen in zodanige geschillen’, waaruit bleek dat Regenbogen inderdaad zijn ‘recensent gevonden had’. Lotze werd hoogleeraar te Franeker, is bij monde van Regenbogen 28 Mrt. 1805 tot theologiae doctor honoris causa benoemd, en aanvaardde zijn ambt plechtig op 11 Juni 1805 met: Oratio pro commendanda rafione, quam secuti sunt veteris ecclesiae Graecae doctores in juvenum ammis ad disciplinam sacram praeparandis et formandis (Leov. 1805). H. Bouman (zie dl. VII, kol. 189) vond het een ‘jammerlijk mislukte redevoering’; de faculteit had met Lotze ‘het Trojaansche paard binnen gehaald’. Deze zelf schreef eens: ‘Regenbogen voedt gevoelens .... die ik afkeure en bij elke gepaste gelegenheid weder spreek’. Pijnlijk vooral was het twistgeschrijf na de uitgave van A. Bruining, De leer der verzoening met God naar den Bijbel (zie dl. IV, kol. 330). Ds. Johannes van Assen (zie dl. IV, kol. 66) had daar zijn Aanmerkingen op uitgegeven in 1807; Bruining weder dâârop

[p. 625]

zijn Aanmerkingen, ook nog in 1807. Lotze mengde zich daarin, zoowel in een anonieme recensie als in een academische leerrede: Leerrede over Rom. 5:11 .... (Leeuw. 1807). Regenbogen schreef daartegen (vooral omdat Bruining 19 Mei 1807 geschorst is door de classis voor zes weken): De leerrede over Rom. 5:11 .... getoetst .... (Fran. 1807). Vooral het ‘Voorberigt’ hiervan getuigt tegen Lotze. Na een maand schreef Lotze: De toets van .... Regenbogen .... (Amst. en Leeuw. 1807). Ook in huiselijke aangelegenheden was hij opvliegend en stijfhoofdig (zie Boeles, a.w. I, 266). Aan feiten uit zijn verder leven zijn nog te vermelden, dat zijn lijkrede, die hij zou houden op 5 Nov. 1811 na den dood van Egbert Jan Greve (zie dl. VI, kol. 632) is verschenen als: Laudatio Egberti Jani Grevii (Lugd. Bat. 1815), dat hij door de opheffing van de hoogeschool bij keizerlijk decreet van 22 Oct. 1811 ambteloos is geworden, dat hem hetzelfde nog eens gebeurde na de opheffing van de hoogeschool te Harderwijk in 1818, waar hij 24 Jan. 1816 als hoogleeraar zijn inaugureele Oratio pro litteris sacris had gehouden, ten slotte dat hij lid is geweest van de commissie voor het samenstellen van den gezangbundel voor de Ned. Hervormde Kerk, waarvoor hij gezang 132 naar Bernardus Elekink bewerkt moet hebben. Zijn vrouw was Antje Siblesz; in 1812 had hij vier kinderen.

Zie: B. Glasius, Godgeleerd Nederland II ('s Hert. 1853), 396-398; W.B.S. Boeles, Frieslands hoogeschool en het Rijks-athenaeum te Franeker I (Leeuw. 1878), 266, II (Leeuw. 1879), 701-704, 718-722; Kerkelijk Handboek (1910) Bijl., 160; J.I. van Doorninck, Bibliotheek v. ned. anonymen en pseudonymen ('s Grav. - Utr. [1870]), 92 (no. 883), 182 (no. 1755, gez. 132), 504 (no. 4843); dez., Vermomde en naamlooze schrijvers II (Leid. 1885), 118 (no. 735), 232, 589 (no. 3823); J. Reitsma, Gesch. v.d. Hervorming en de Herv. Kerk der Ned., 3e dr. (Utr. 1916), 734 v.; L. Knappert, Gesch. der Ned. Herv. Kerk II (Amst. 1912), 236, aant. 1, 261, aant. 2; Alphabetische naamlijst van boeken enz. (1790-1831), 373; R. Bennink Janssonius, Gesch. v.h. Kerkgezang bij de hervormden in Ned., 2e dr. (Amst. 1863), 213-217.

Knipscheer