Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Limborch, Philippus van of á]

LIMBORCH (Philippus van of á), geb. te Amsterdam 19 Juni 1633, overl. aldaar 30 Apr. 1712. Zijn ouders waren Frans van Limborch (zie vorig art.) en Geertruida Bisschop. Deze was een dochter van Rembert Egbertszoon Bisschop, broeder van Simon Episcopius (zie dl. I, kol. 829-832). De beide

[p. 609]

laatstgenoemden waren zonen van Egbert Remmetzoon Bisschop en Geertruid Jans. Phil. a L. studeerde aan het athenaeum met daaraan verbonden seminarium der Remonstranten te Amsterdam, maar ook te Utrecht. Hij was dus leerling zoowel van Caspar Barlacus (zie dl. II, kol. 67-70) en Gerardus Johannes Vossius, als van Gisbertus Voetius (zie dl. VII, kol. 1279-1282). Hoogleeraar van het seminarium was, na Episcopius' dood 1643, Stephanus Curcellaeus (dl. II, kol. 357) sedert 1643 tot zijn overl. 1659. Van Limborch werd proponent in 1655, maar heeft zich tot 1657 nog in het bijzonder aan de studie willen wijden. Hij preekte in dezen tijd te Haarlem, en sloeg een beroep af naar Alkmaar, omdat, hij zich nog te jong achtte. In 1657 werd hij Remonstrantsch predikant te Gouda; op 17 April 1667 beriep hem de gemeente te Amsterdam. Toen hij hier weldra, 19 Apr. 1668, tot hoogleeraar van het seminarium werd benoemd, heeft hij zijn bediening neergelegd. Hij is 15 Aug. 1660 gehuwd met Elisabeth van Zorgen, dochter van Nicolaus van Zorgen, den bekenden vriend van Johannes Wtenbogaert (zie dl. II, kol. 1469-1472), en op 9 Jan. 1674 met Cornelia van de Kerk (zie in de Oratio funebris, beneden genoemd; de beide namen van deze vrouwen zijn meermalen verkeerd overgebracht).

Van Limborch heeft zeer veel geschreven. Wij lezen (in het opstel van W.J. Kühler, Remonstranten en Socinianen in De Remonstranten. Gedenkboek, Leid. z.j. [1919], blz. 152-154): ‘Drie theologen, Episcopius, Curcellaeus en van Limborch hebben in de 17de eeuw de ontwikkeling van het Remonstrantisme geleid. Zij waren onderscheiden in persoonlijkheid en aanleg, maar allen door éénzelfden geest bezield. Door hun arbeid vooral heeft de kweekschool der broederschap met zooveel eer haar plaats ingenomen, en hoewel hun theologische geschriften voor onzen tijd weinig waarde meer bezitten, uit een historisch oogpunt zijn zij van het hoogste belang. Van Limborch is de eerste geweest die in zijn Christelijke Godgeleerdheid een remonstrantsche geloofsleer heeft gegeven’. Evenals Episcopius heeft hij ‘de weinigheid der noodzakelijke geloofspunten’ op den voorgrond gesteld. Deze ‘remonstrantsche geloofsleer’ verscheen eerst als: Theologia christiana ad praxin pietatis ac promotionem pacis christianae unice directa (Amst. 1686; ab auctore recognita et aucta, Amst. 1695; ed. tertia, Amst. 1700; ed. quarta, Amst. 1715; ed. quinta, Amst. 1730; ed. novissima, Amst. 1735). In de beide laatste uitgaven is ook opgenomen de Oratio funebris in obitum Ph. v. L., defuncti 30 Aprilis anno 1712, habita die 6 Maji quo sepultus est [namelijk in de Westerkerk te Amsterdam] uitgesproken door Johannes Clericus (= Jean Leclerc, zie dl. IV, kol. 430-434); ook vertaald als: J. de Klerk, Lijk-reden over 't afsterven van Ph. van Limborch (Amst. 1712). In al de uitgaven van Theologia christiana staat een fraai portret, in de laatste een op 78-jarigen leeftijd. C. Danckerts (zie dl. VIII, kol. 360) vertaalde dit folio-werk van meer dan 900 bladzijden als: Christelijke godgeleerdheid.... (dl. I, Amst. 1701, II, Amst. 1702, III, Amst. 1703). Nadat brieven en stukken van zijn oom Simon Episcopius in zijn bezit waren gekomen, gaf hij te zamen met Christiaan Hartsoeker (zie dl. VI, kol. 716) een belangrijke verzameling brieven uit: Praestantium ac eruditorum virorum epistolae ecclesiasticae et theologicae varii argumenti, inter quas eminent eae quae a Arminio., Vorstio, Episcopio, Grotio,

[p. 610]

Barlaeo conscriptae sunt (Amst. 1660; herzien en vermeerderd, Amst. 1684; ‘novo argumento locupletata’, Amst. 1704). Voor de kerkgeschiedenis is van niet minder groot belang zijn: Korte overweginge van het synodus van Dort, gehaalt uyt de brieven van Mr. Hales en Mr. Balcanqual aen Dudley Carleton, naar het Engelsch van Laurentius Womachius (Lond. 1661) vertaald (Amst. 1670); Korte historie van het synodus van Dordrecht, vervatende eenige aenmerkelijke en noyt voor-henen ontdekte bysonderheden.... vertaald (Gouda 1671; 2e dr. 's Gravenh. 1672); Kort en beknopt verhaal wegens den oorsprong en voortgang der geschillen in de vereenigde Nederlanden over de predestinaatsie met den aankleven derzelve, met een voorrede tegen de lasteringen van Jacobus Fruitier in zijn boek genaemt Sions worstelingen (zie dl. VI, kol. 525), (1e en 2e dr. Amst. 1715). De oorspronkelijke latijnsche tekst Relatio historica etc. staat achter in de vierde en vijfde uitgave van Theologia Christiana (zie boven).

Van historische beteekenis zijn ook de volgende uitgaven: Historia inquisitionis, cui subjungitur liber sententiarum inquisitionis. Tholosanae ab anno 1307 ad annum 1323 (Amst. 1692), een verzameling van al de door de inquisitie te Toulouse uitgesproken vonnissen. Vrijwel een verkorte uitgave daarvan is: L'histoire de l'Inquisition et son origine (Col. et Brux. 1693). Voorts: De veritate religionis christianae amica collatio cum erudito judaeo .... (Goudae 1687). Deze Jood was Izaak Orobio (zie dl. VI, kol. 1082) die, den kerker der spaansche inquisitie ontvlucht, zich te Amsterdam als geneesheer had gevestigd. Hier is achter gevoegd: Urielis a Costa (zie dl. VI, kol. 348-351) exemplar vitae humanae; addita est brevis refutatio argumentorum quibus a Costa omnem religionem revelatam impugnat (Goudae 1687). Een vertaling verscheen als: Ph. van Limborchs vriendelijke onderhandeling met een geleerden Jood over de waarheid van den christelijken godsdienst, nevens Uriel Acostaas voorbeeld van 't menschelijk leven .... Alsmede een kort verhaal wegens de bekeering van een juffrouw.... (Amst. 1723; herdr. 1735 [1734?]).

Behalve tegen Fruitier schreef hij: Schriftelijke onderhandeling tusschen Ph. van Limborg en Johannes Breedenburg (zie dl. IV, kol. 292-294), rakende 't gebruyk der reden in de religie. Waar achter twee brieven.... aan Pieter Smout en N.N. (Rott. 1686); Defensio contra Johannis van der Waeyen iniquam criminationem (Amst. 1699); Korte wederlegginge van 't boecxken onlangs (1653) uytgegeven by Jacobus Sceperus, genaemt Chrysopolerotus, waerin onder anderen gehandelt wert van de onderlinge verdraegsaemheyt.... (Amst. 1661).

Voorts: Lijk-predicatie over het salig afsterven van ds. Joannes Ouwens, pred. te Gouda, overl. 19 Juni 1664 (Gouda 1664); en vóór de uitgave van preeken van Episcopius (zie beneden) van 1693: Leven van Simon Episcopius (met diens portret), door hem in het Latijn ook afzonderlijk uitgegeven als: Historia vitae S. Episcopii (Amst. 1701).

Reeds als proponent bezorgde hij de uitgave van preeken van Episcopius over Matth. 5: Uytlegginge over het vijfde capittel des H. Evangelisten Mattheus, vervattet in 34 predicatien gedaen in de christelijke vergaderinge der Remonstranten .... (Rott. 1657; herdr. Fran. 1666), later in andere bundels, in 1669, 1687 en 1693 ook nog verschenen (zie hierover: L.D. Petit, Bibliographische lijst der werken van de Leidsche hoogleeraren, faculteit der godgeleerdheid; afl. 1

[p. 611]

(Leiden-Leipzig 1894, blz. 131 (no. 36 en 36a), 133).

Verdere gegevens over uitgaven en handschriften vindt men in de bronnen, beneden opgegeven.

Zijn in 1705 door Chr. Lubienietzki geschilderd portret is in de Remonstr. kerk te Amsterdam, een in 1706 door H. van Limborch geschilderd in de Remonstr. kerk te Rotterdam; gegraveerde portretten door H.v. Gunst naar D.v.d. Plaes en naar H.v. Limborch; nog een door een onbekende gegraveerd portret.

Zie: A. des Amorie van der Hoeven, De Joanne Clerico et Philippo à Limborch, dissertationes duae (Amst. 1843); B. Glasius, Godgeleerd Nederland II ('s Hert. 1853), 376-380, III ('s Hert. 1856), 669; H.C. Rogge, Bibliotheek der Remonstr. geschriften (Amst. 1863), 46 v., 48 v., 52-56, 234; dez., Geschriften betreffende de gesch. der Remonstranten (Amst. 1864), 97; dez., Bibliotheek van Contra-Remonstrantsche en gereformeerde geschriften (Amst. 1865), 69, aant. 1, 90, 96; J.C. van Slee, De Rijnsburger collegianten (Haarl. 1895), 258 v.; J. Tideman, De Remonstr. broederschap (Amst. 1905), 16, 23, 91, 93, 197, 250, 279, 282, 319, 404, 433, 446, 448; H.C. Diferee, Drie eeuwen kerkgeschiedenis.... Gedenkboek (Amst. 1930), 147, 155 v.; Bibliotheca theologica et philos. (Lugd. Bat., Burgersdijk en Niermans, 1900), 367, 784 (no. 539, 540); H.H. Kuyper, De Post acta.... (Amst., Pretoria z.j. [1899]), 6, 10, 26 v., 31; C. Sepp, Bibliotheek van Ned. kerkgeschiedschrijvers (Leid. 1886), 140; W.P.C. Knuttel, Nederl. bibliographie van kerkgeschiedenis (Amst. 1889), 50, 124, 200; J.I. van Doorninck, Bibliotheek v. Ned. anonymen en pseudonymen ('s Gravenh., Utr. z.j. [1870]), 296 (no. 2873), 361 (no. 3506); dez., Vermomde en naamlooze schrijvers II (Leid. 1885), 435 (no. 2829); R. Arrenberg, Naamregister van nederduitsche boeken tot 1787, 318; Alphabetische naamlijst van boeken enz. (1790-1831), 358; L.D. Petit, Repertorium.... van tijdschriftartikelen I (Leid. 1907), 1386, II (Leid. 1913), 152, 713, III (Leid. 1928), 738; Catalogus van handschriften op de bibl. der Rem.-Ger. gem. te Rotterdam (Amst. 1869), no. 121, 125, 447-450, 677-680, 1407-1425; De prentenverzameling aldaar.... (niet in den handel, 1930), 9; J. Tideman, De Remonstrantie en het Remonstrantisme (Haarl. 1851), passim; De Remonstranten, gedenkboek (Leid., z.j. [1919]), 152-154; Noordbeek en Mourik, Naamrol der godgel. schrijvers (Amst., z.j. [1752]), register, blz. D.d.d.d. 3; J. Reitsma, Gesch. van de hervorming en de Herv. kerk (Utr. 1916), 522, 671; C. Sepp, Het godgeleerd onderwijs in Ned. ged. de 16e en 17e eeuw I (Leid. 1873), 229, 238, 244-249, II (Leid. 1874), 197-199, 209-216, 343 v., 376; G.P. van Itterzon, Franciscus Gomarus ('s Gravenh. 1930), register (alleen aanhalingen uit zijn geschriften).

Knipscheer