Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Lasco, Johannes à]

LASCO (Johannes à), eigenlijk Joh. Laski, geb. waarschijnlijk in 1499 in Polen, overl. te Pinczow (Polen) 8 Jan. 1560, uit een aanzienlijk poolsch geslacht. Hij was bestemd voor den geestelijken stand, maakte met anderen een studiereis naar Rome (1513), werd 1521 tot priester gewijd; hij was een humanist en had op zijn reizen vertrouwelijken omgang met Erasmus (dl. V, kol. 159-171) en andere hervormers (1524). In 1525 eischten de toestanden in Polen hem dringend op. De Kerk was er in vollen strijd met de reformatie. Als hem in 1538 een bisschopszetel wordt aangeboden, komt de verandering in hem aan het licht. Ridderlijk belijdt hij den Koning dat de smaad van een evangelisch prediker te zijn hem meer trekt, dan dit hooge ambt. Met goedvinden van den Koning verlaat hij het land. Hij zwerft in Zwitserland en Duitschland rond. Albert Hardenberg wordt zijn vriend. Samen gaan zij naar Leuven (zie: H. Dalton, Johannes à Lasco, Gotha 1881, 185-199). Hier breekt hij met Rome. Hij wordt vervolgd, en gaat naar het gastvrije Oost-Friesland.

[p. 578]

Daarheen begon in 1544 de emigratie uit de Nederlanden. Vooral vluchtten wederdoopers uit Holland naar Emden. Bij gravin Anna (1540-9 Nov. 1575) wist hij ten gunste van de goedgezinden deze regeling te bewerken: wie een ‘testimonium fidei’ had, kon blijven. Hij reikte zelf vele van zulke getuigschriften uit. Vergeefs trachtte de regeering te Brussel zijn verbanning te bepleiten. Totdat het ‘Interim’ (de gedwongen voorloopige regeling tusschen roomschen en protestanten) ook in Oost-Friesland 16 Juli 1549 ingevoerd, hem in het midden van October noopte te vertrekken. In Londen vinden wij hem weer op 13 Mei 1550, weldra bevriend met Thomas Craumer. Hij kreeg de gelegenheid, aldaar de nederlandsche vluchtelingen te organiseeren. Marten Mikron (zie in dit deel in voce) was zijn trouwe medewerker. Doch à Lasco was superintendent. Van deze hollandsche gemeente is in Jan. 1551 uitgegaan het Compendium doctrinae de vera unicaque Dei et Christi Ecclesia, ejusque fide et confessione pura .... een apologie met begeleidenden brief van Eduard VI om te betoogen dat de gemeente inderdaad apostolisch was. Dit geschrift is in Mei 1551 door Johannes Utenhove (zie in dit deel in voce) vertaald als: Een kort begrip der leeringe. Bovendien werd de Emder Catechismus van à Lasco uit het Oostfriesch in het Nederlandsch vertaald (15 Mei 1551) als: Kinderleere diemen te Londen in de Duijtsche ghemeynte is gebruijkende. Vóór de Kleine catechismus van Mikron schreef à Lasco een inleiding. Vooral is echter van hem bekend de Forma ac Ratio tota ecclesiastici ministerii in Peregrinorum Ecclesia (1550), waaraan ook Mikron had medegewerkt, die de geheele gemeente-inrichting beschreef, het model van een zuivere gereformeerde gemeenschap, dat van grooten invloed is geweest bij de stichting van de gereformeerde kerk in ons land in en na 1572. Toen in 1554 de toestand in Oost-Friesland verbeterd was, keerde à Lasco er terug. Hij hernam er zonder tegenspraak en als vanzelf zijn superintendentschap. Toch vertrok hij onverwachts naar Frankfort in het najaar van 1555. Door zijn bemoeiingen voegden zich toen de daar reeds aanwezige Nederlandsch sprekende gereformeerden tot een kerkinstituut bijeen: er werd weldra ook hier een nederduitsche vluchtelingenkerk gesticht geheel naar het model van zijn Forma ac Ratio. Sedert 1 Dec. 1566 woonde hij als Protestant in zijn vaderland Polen, waar hij zijn arbeidzaam leven eindigde.

Vermelden wij nog het twistgesprek van à Lasco met Menno Simons (dl. IV, kol. 969-972) te Emden van 28 tot 31 Jan 1544, vooral over de menschwording, den kinderdoop, de erfzonde en de leeraarsberoeping. Toen Menno in hetzelfde jaar zijn Menschwerdinge onses lieven Heeren J.C. schreef en aan à Lasco opdroeg, gat dit aanleiding tot zijn verbanning uit Emden door gravin Anna en tot het tegenschrift van à Lasco: Defensio verae semperque in ecclesia receptae doctrinae de Christi Domini incarnatione adversus Mennonem Simonis (Bonnae 1545).

Zijn weduwe, wier naam niet bekend is, bleef in 1560 met negen kinderen achter.

Zijn portret is gegraveerd door F.v. Bleiswijk en door een onbekend kunstenaar. Een afbeelding van een portret en zijn familiewapen staat in het werk van H. Dalton tegenover den titel.

Zie: H. Dalton, Johannes à Lasco, Beitrag zur Reformationsgeschichte Polens, Deutschlands und Englands (Gotha 1881); A.A. van Schelven, De Nederduitsche vluchtelingenkerken .... ('s Gravenh. 1909), 39-44, 49-107, 112, 122,

[p. 579]

135 v., 154, 194, 199, 208, 211, 214-217, 225, 247 v., 259, 272, 289 v., 296, 306 v., 312, 316-325; L. Knappert, Het ontstaan en de vestiging van het protestantisme in de Nederlanden (Utr. 1924), 145, 227, 252, 291-298, 303, 306, 332, 340-343; Catalogus van de bibliotheek van de Ver. Doopsgez. gem. te Amsterdam (Amst. 1919, 82, 84, 85, 97; K. Vos, Menno Simons, 1496-1561 (Leiden 1914), 29, 35, 69, 72-84, 114, 119, 121, 169, 172, 244, 321; A.J. van 't Hooft, De theologie van Heinrich Bullinger (Amst. 1888), 35 v., 98, 121, 126-129, 147-159, 161, 169, 184 v., 204; F.L. Rutgers, Calvijns invloed op de reformatie in de Nederlanden (Leid. 1901), 6, 24, 28, 61-63, 89, 93, 103-105, 133, 138, 178-181, 184, 186, 188, 190, 195, 236; B. Glasius, Godgel. Nederland. Biogr. Woordenboek II ('s Hert. 1853), 349-353; W. Möller, Lehrbuch der Kirchengeschichte III (Tüb. 1907, 3e Aufl.), 185 f., 209 f., 363-366, 397, 422; J. Reitsma, Gesch. v.d. Hervorming en de Herv. Kerk der Nederlanden, 3e dr. (Utr. 1916), 214, 247, 250-262, 275 v., 291, 294, 397; L. Knappert, Gesch. der Ned. Herv. Kerk I (Amst. 1911), 9, 11, 15, 22, 98; M. Woudstra, De Holl. vreemdel. gemeente te Londen (Gron. 1908), passim; A. Wolters, Reformationsgesch. der Stadt Wesel (Bonn 1868), 150, 167, 202, 230, 324, 439; Bibliotheca Reformatoria Neerlandica I ('s Gravenh. 1903), 396, 424, IV ('s Gravenh. 1906), 142, 380, 387, 391, VII ('s Gravenh. 1910), 180, 198, 202, 273, 361, 413, 416 v., 419, 434, 468, VIII ('s Gravenh. 1911), 181 v., 192, 209, 466, 468v., 488, IX ('s Gravenh. 1912), 4-38, 47, 76, 117, 125, 152-159.

Knipscheer