Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[p. 481]

[Junius, Franciscus (1)]

JUNIUS (Franciscus) (1), of François du Jon, geb. te Bourges 1 Mei 1545, overl. te Leiden 23 Oct. 1602. Zijn ouders waren Dénys de Jon en Jacqueline Huga(u)ld. Hij kwam 17 Maart 1562 te Genève en studeerde er in de godgeleerdheid tegen den zin van zijn vader, die juist in die dagen is vermoord. Zelf moest hij daar in zijn onderhoud met les geven voorzien. In April 1565 kwamen eenigen, afgevaardigd door de gemeente onder het kruis te Antwerpen, om een fransch predikant te zoeken. Door Crespin aangespoord, werd hij bereid gevonden om dat ambt te aanvaarden. Met Pérégrin de la Grange kwam hij in Mei 1565 te Antwerpen aan. Carolus Niellius (dl. I, kol. 1372v.) en Etienne Mermier (ook: Stephanus Mermerius) vond hij als ambtgenooten. Met Marnix (dl. I, kol. 1307-1312) en Gillis le Clerq (dl. IV, kol. 434-436) vormde hij een soort comité tot opstelling en verspreiding van politieke en godsdienstige geschriften. Jan Bloys van Treslong was hun getrouwe medewerker. Eén geschrift van hen is bekend en bewaard. Het verscheen in 1566 in drie talen. De nederlandsche titel is: Een corte verhalinge, gesonden aen coninc Philips .... tot welvaert ende profijt synder Majesteit ende sonderlinge van syne Nederlanden. Een ex. is in de Universiteitsbibliotheek te Leiden. Junius, als één der schrijvers bekend geworden, werd overvallen, maar ontsnapte: hij was juist op reis naar Breda om de gemeente aldaar te bezoeken. Hij moest zich voortaan te Antwerpen schuil houden, maar toch hield hij hagepreeken. Meermalen was hij in groot gevaar.

In Mei of Juli zond Junius met een begeleidend schrijven de geloofsbelijdenis van Guido de Bray (dl. VII, kol. 196-198) naar Genève in opdracht van een synode te Antwerpen. Ook is hem en anderen in dezen tijd opgedragen een geloofsregel van de Gereformeerden samen te stellen om dien als een devies voor te stellen aan de vergadering der edelen te Sint Truyen. Men hoopte de bezwaren tegen een vereeniging met de Lutherschen in Duitschland er mee weg te nemen. De friesche synode van 1598 nog draagt aan de classen van de provincie op ‘neersticheyt (te) doen om die articulen Francisci Junii ofte die belijdenisse der nederlantsche kerken te becomen, en alsdan van alle dienaren onderteeckent (te) worden na luit van het 47ste art. des Hagensis synodi’ (zie Reitsma en van Veen, Acta VI, 98v.; Rutgers, Acta, 498). Onderteekenen van acta, kerkordeningen en geloofsbelijdenissen beteekende in die dagen iets anders dan wat men er nu vaak onder verstaat. De afgevaardigden hebben hun doel niet bereikt zooals zij zich dat voorgesteld hadden. Er is veel over te doen geweest of dit stuk nog bekend is. Het was een ‘breve scriptum’. De beeldenstorm op 25 Aug. 1566 te Gent werd door Junius afgekeurd; hij kon dien niet verhinderen. Na eenige maanden omzwervens tusschen Gent, Brugge, Antwerpen en ten slotte in het stadje Limburg - er was een prijs van tweehonderd gulden op zijn gevangenneming uitgeschreven - vluchtte hij in April 1567 naar de Palts, waar keurvorst Frederik III hem benoemde tot predikant te Schönau. Na een kort bezoek in 1568 aan zijn geboortestad - zijn jongste broeder stierf daar - vergezelde hij Willem van Oranje als veldprediker. Na afloop keerde hij te Schönau weder en bleef er tot 1573. Hij hielp Tremellius bij de vertaling van het Oude Testament. Vijf deelen

[p. 482]

verschenen in 1575 tot 1579: Testamenti Veteris Biblia sacra, sive .... ab I. Tremellio et F. Junio. In 1580 verscheen ook: Novi Testamenti libri (Londen 1580). Een herziene uitgave verscheen in 1585. Opmerkingen van Johannes Drusius (dl. I, kol. 753-757) gaven Junius weer aanleiding tot nieuwe bewerkingen na de laatstgenoemde uitgave, die verscheidene malen tot in de 18de eeuw zijn overgewerkt en uitgegeven. Junius bleef te Heidelberg werkzaam tot den dood van Frederik III. De luthersche reactie van 1578 bracht hem tot het hoogleeraarsambt te Neustadt, waar de hoogeschool pas was opgericht door Johan Casimir. Franciscus Gomarus (dl. VII, kol. 483-486) was hier zijn leerling. Een verzoek om Antwerpen te dienen als predikant heeft hij in 1578 en daarna nog eens afgewezen, evenals zijn benoeming tot professor te Leiden in 1582. Het zou ons te ver voeren om ook hier al de geleerde werken van zijn hand te noemen. Toen in 1583 Lodewijk VI overleden was, werd Junius wederom hoogleeraar te Heidelberg (1584). Op 17 Dec. werd hij doctor in de godgeleerdheid. Ruim zeven jaren lang heeft hij hier gearbeid en wederom veel geschreven en uitgegeven. Een eervolle uitnoodiging van Hendrik IV in 1592 trok hem noode uit Heidelberg naar Parijs. Na de reis volbracht te hebben ging hij over Nederland naar Heidelberg terug. Op 30 Juli 1592 kwam hij te Leiden, waar hem wederom het professoraat werd aangeboden. Hij nam het aan en begon reeds op 2 September d.a.v. met zijn lessen. Onder zijn leerlingen was Gerardus Johannis Vossius, onder zijn huisgenooten Hugo de Groot (dl. II, kol. 523-528). Hier schreef hij: Le Paisible Chrestien ou de la paix de l' Eglise Catholique. Comment il faut garder la paix, la nourrir et entretenir, mesmes en la diversité et difference d'opinions (Leyde 1593), in hetzelfde jaar in het Latijn vertaald als: Eirenicum de pace Ecclesiae enz. J. de la Haye (dl. VI, kol. 734) vertaalde het als Den vreedsamen Christen .... (Amst. 1612 en Delft 1612). Dit werk is een meditatie op Ps. 122 en 133. Metterdaad trad hij bijv. te Utrecht verzoenend op in 1594 en later. Kort vóór zijn dood schreef hij nog: ‘De vrede in de kerk is mij meer waard dan het zaad van twist’. Kenschetsend is zijn verhouding tot Gomarus en zijn optreden in de zaak van Cornelis Wiggerts (dl. VII, kol. 1321). Fel was hij gekant tegen de Socinianen; niet minder was hij strijdvaardig tegenover de Roomsch-Katholieken. Zooals blijkt uit zijn geschriften, vooral tegen den Jezuïet Bellarminus. Zijn standpunt tegenover Jacobus Arminius (dl. I, kol. 170-173) is niet gemakkelijk af te leiden, alleen nog uit de later uitgegeven, als particulier bedoelde, correspondentie: J. Arminii amica cum F. Junio de praedestinatione per literas habita collatio (Lugd. Bat. 1613) later herdrukt, en in 1853 in het Engelsch vertaald in The works of Arminius (Auburn, Buffalo, 1853). Gomarus hield de lijkrede op hem: Oratio in obitum Fr. Junii (Lugd. Bat. 1602). Junius is vier malen gehuwd geweest: in 1569 met Agnes de Meef uit Luik (overl. 1576); 4 April 1578 met Elisabeth van de Corput, dochter van Jan van den Corput, burgemeester van Breda (overl. 12 April 1587); 5 Dec. 1587 met Johanna l'Hermite (overl. in 1591); in April 1593 met Maria Glaser (overl. 21 Oct. 1602). Vermelden wij nog dat zijn autobiografie met zijn toestemming door Paullus Merula (zie dl. II, kol. 902-904) is uitgegeven als: Vita nobilis et eruditi

[p. 483]

viri Francisci Junii .... (Lugd. Bat. 1595), vele malen herdrukt; en dat A. Kuijper de uitgave bezorgde van: Opuscula theologica selecta Fr. Junii (Amst. 1882).

Zijn portret is gegraveerd door J. Matham, H. Bary, D.J. Sluyter, F. van Bleyswijk, W. Swanenburch en een onbekend kunstenaar: het komt voor in Alma Academia Leidensis, 35, in Icones Profess. Lugdun. (1613) en op een verzamelblad.

Zie: de Bie en Loosjes, Biogr. Woordenb. van Protest. Godgel. in Ned. IV, 604-616; bij de aldaar aangegeven bronnen voege men: F.L. Rutgers, Acta van de Ned. synoden (Utr. 1889), 85, 498, 609; C. Sepp, Bibliographische mededeelingen (Leid. 1883), 60, 62 v., 108, 178; L. Knappert, Bibliografische inleiding tot de theologie (Leid. 1925), 101; dez., Het ontstaan en de vestiging van het Protestantisme in de Ned. (Utr. 1924), 324, 325, 329, 373, 377, 378, 386, 392, 393; H.J. Honders, Andreas Rivetus ('s Gravenh. 1930), 54, 57, 72; G.P. van Itterson, Franciscus Gomarus ('s Gravenh. 1930), passim (zie het Register).

Knipscheer