Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Jansen, Hendrik]

JANSEN (Hendrik), geb. te Barneveld waarschijnlijk in 1530, overl. op hoogen leeftijd. Hij wordt meermalen aangeduid als: Hendrik Jansen van Barneveld, Barrefelt of Barreveldt, ook soms naar zijn beroep als Hendrik de Wever. Eerst was hij een aanhanger van Menno Simons (zie dl. IV, kol. 969), sedert omstreeks 1550 van Hendrik Niclaes (over wien men, behalve dl. V, kol. 367, raadplege: L. Knappert, Het ontstaan en de vestiging van het protestantisme in de Ned. (Utr. 1924), 211-226; J.L. van Doorninck Bibliotheek van Ned. anonymen en pseudonymen ('s Gravenh. en Utr. 1870), no. 990, 1075, 1448, 2295, 2750, 3841, 3842, 4156, 4165, 4458, 6027, 6408; W.J. Kühler, Gesch. der Ned. doopsgez. in de zestiende eeuw (Haarl. 1932), 229, 376, 387-394). IJverig heeft hij met diens werkjes, gedrukt bij Augustijn van Hasselt (zie Nippold in Zeitschr. f.d. histor. Theol. 1862, S. 359ff.), aanhangers gewonnen, tot hij zich in 1573 van dezen stichter van het ‘Huis der Liefde’ heeft afgescheiden en een eigen secte gevormd, waartoe o.a. de drukker Plantijn en de geleerde Arias Montanus, biechtvader van Filips II, behoorden. Vergeefsch waren de vele haast onbegrijpelijk tegemoet komende pogingen van Hendrik Niclaes om de door hem verbroken eenheid te herstellen. Het is opmerkelijk dat Coornhert zeer gunstig oordeelt over Hendrik Jansen. Veel heeft hij geschreven onder het pseudoniem Hiël (d.i.: het eenwezige leven Gods). Hille Ris Lambers (zie beneden) zegt dat zijn mystiek ‘verzonken zijn in God’ wel bij de Veluwenaars in den smaak gevallen zal zijn, maar dat er geen bewijs is te vinden dat hij in deze streek een bijzonderen aanhang heeft gehad. De geschriften van Hiël, eerst zonder jaar en plaats van uitgave verschenen, zijn waarschijnlijk omstreeks 1580 te Leiden gedrukt. In 1687 en volgende jaren zijn zij in het Hoogduitsch vertaald en te Amsterdam herdrukt. Toen verscheen tevens een derde deel van de Zendbrieven. Van zijn werken noemen wij: Het boeck der getuygenissen van den verborghen ackerschat, verklarende de verborghen wonderdaeden Godts (z. pl. en j.); Een geestelijke reyse eens jonghelincks nae het landt van vreden, om daer wesentlyck in Godt inne te leven (z. pl. en j.; herdr. Haarl. 1718 [of 1728]); Sendtbrieven uit ijverighe herten, ende

[p. 449]

uit afvoorderinghe, schriftelyck aen de liefhebbers der waerheyt, deur den utvloedt van den Gheest des eeuwighen levens utghegeven (z. pl. en j.); deze drie werken z.j. zijn uit dezelfde letter gezet en vermoedelijk gedrukt bij Plantijn te Leiden omstr. 1600; Historie des ouden en nieuwen testaments (Haarl. 1650); Geestelycke brieven; Bijbelsche figuren, vertoonende de voornaemste historien der H. Schrifture, met verklaringe van iedere figure, en zinrijcke verzen (Haarl. z.j. [1717]), waarschijnlijk hetzelfde werk als: Bijbelsche figuren van het Oude en Nieuwe Testament .... (Amst. 1662); Sendtbrieven, het eenwezige leven Gods (z. pl. en j. [omstr. 1580]). De titels van de duitsche vertalingen laten wij achterwege. Nog bezit de doopsgezinde bibliotheek te Amsterdam een handschrift: Meletemata, d.i. aanmerkelijke saken uit de schriften van Hiel, door een liefhebber der wesentlyke waarheydt (1718), 394 bladzijden.

Zie: de Bie en Loosjes, Biogr. Woordenb. van Protest. Godgel. in Ned. IV, 498-501; Catalogus van de bibliotheek der Ver. doopsgez. Gem. te Amsterdam (Amst. 1885), 196 v.; C. Hille Ris Lambers, De kerkhervorming op de Veluwe 1523-1578 (Barneveld [1890]), 112, en bijlage XII een ‘extract betreffende Hiël’ uit: Cronica van het huys der liefde etc. door Daniël en Zacharias, mede oudsten met Hendrick Niclaes in het Huys der liefde (Haarl. 1716); J.I. van Doorninck, Bibliotheek van Nederl. anonymen en pseudonymen ('s Gravenh., Utr. [1870]), no. 741, 2029, 3922, 4108, 5918, 6044, 6295; dez., Vermomde en naamlooze schrijvers I (Leid. 1883), kol. 231, II (Leid. 1885), kol. 200 (no. 1249?), 488 (no. 3159); Bruno Becker, Bronnen tot de kennis van het leven en de werken van D.V. Coornhert ('s Gravenh. 1928), 207, aant. 4, 218, 320; F. Nippold, Heinrich Niclaes und das Haus der Liebe in Zeitschr. für die hist. theologie (1862), 36 v., 384-387, 394-402; Doopsgezinde Bijdragen (1896), 11 v.; Ned. Arch. van Kerkgesch. XVIII (1925), 295.

Knipscheer