Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Isaäcsz., Isaäc]

ISAÄCSZ. (Isaäc), ook wel als Isacs, Isacson, Isacksen enz. voorkomend, gedoopt te Amsterdam (Oude Kerk) 15 Mrt. 1598, begr. aldaar (Westerkerk) 3 Juli 1649, kunstschilder. Hij was een zoon van Pieter Isaäcsz. en Susanna Willemsdr. Craeyboom. Getuige bij zijn doop was de bekende kunstenaar Joris Hoefnagel. Zijn vader vertoefde sinds 1607 als hofschilder in Denemarken en fungeerde later aldaar als agent van de Staten-Generaal; deze woonde te Elseneur, waar Isaäc dus zijn jeugd doorbracht. Men kan aannemen dat de vader Isaäc's eerste schreden op het pad der kunst leidde. De zoon bleef evenwel niet in Denemarken gevestigd. Wie later zijn leermeesters werden is niet met zekerheid bekend. Zijn schilderijen verraden sterk de omgeving van Rubens, doch ook de invloed van de schildersgroep, waartoe Lastman en Moeyaert behoorden, is onmiskenbaar. In ieder geval was Isaäc niet de leerling van Cornelis Ketel, zooals van Mander beweert; deze schrijver verwart den schilder met Isaäc Oserijn. Vermoedelijk op een terugreis uit Italië, wordt Isaäc in 1620 te München vermeld. In 1622 is hij te Amsterdam: op 7 Mrt. van dat jaar maakt hij een regeling met den gevolmachtigde van den schilder Jacques Spangjaert over een schuld van ƒ 63. Doch in hetzelfde jaar nog vestigde hij zich te Antwerpen; een stuk van zijn hand, voorstellend een Vorstelijke Bruiloft en thans in het Museum te Kopenhagen, is geteekend en gedateerd ‘Antwerpen 1622’. Tusschen Sept. 1622 en Sept. 1623 werd hij als ‘volle meester’ lid van het antwerpsch St. Lucasgilde. In dien tijd verkreeg hij ook een pas, die hem tolvrijen invoer van zijn schilderijen naar Denemarken waarborgde. In Antwerpen leefde hij in concubinaat met een amsterdamsch meisje van geringe afkomst, genaamd Clara Beckx, hetgeen zeer tegen den zin van zijn ouders geschiedde. Met dit meisje verhuisde hij vermoedelijk in den loop van 1624 naar Amsterdam. Op 27 Dec. van dat jaar beloofde Isaäc ten overstaan van een notaris om voor lıet kind, dat uit de verbintenis geboren zou worden, te zullen zorgen; verder gaf hij aan Clara voor de ‘defloratie’ een bedrag van ƒ 200. In verband met deze geschiedenis achtte zijn vader zich verplicht hem te onterven; enkele maanden na het passeeren van het betreffende testament overleed deze echter reeds (Sept. 1625). Isaäc trouwde daarna te Diemen 18 April 1627 (ondertr. te Amsterdam 25 Mrt.) met zijn vroegere minnares. De bruidegom gaf als zijn woonplaats op ‘beneden de puij’ (op den Dam) te Amsterdam. Bij het begraven van een kind in de Nieuwe Kerk op 28 Jan. 1628 woonde hij in de Heerenstraat, later, bij het maken van zijn testament (9 Oct. 1635) op de Rozengracht, welk adres ook in zijn begraafacte voorkomt. In 1635 kwam voor den tijd van twee jaar de schilder Adriaen Carman bij hem in de leer. Op 5 Jan. 1647 gaf hij een notarieele verklaring over schilderijen in een huis op de Lauriergracht, ‘gevende voor redenen van wetenschap dat hij naest het voorschreven huys is wonende’.

Isaäc schilderde veelal historische en allegorische stukken, zooals: Abimelech geeft Sara aan Abraham terug, 1640 (Rijks-Museum, Amsterdam), Ecce Homo, 1627 (Begijnhof, Amsterdam; dit uitstekend bewaarde schilderij toont ons Isaäc als een verdienstelijk voorlooper van Rembrandt),

[p. 438]

Oordeel van Cambyses, 1634 (Gemeentehuis, Harderwijk; de schilder ontving voor dit stuk, dat duidelijk den invloed van Rubens bewijst, van de stad Harderwijk een bedrag van ƒ 250, een der figuren is een zelfportret), Allegorie op de Øresund (Museum, Kopenhagen), Caesar ontvangt de gezanten uit Azië (vervaardigd voor het slot Rosenborg in Denemarken, doch in 1859 verbrand), Diana op de jacht, 1644 (Ermitage, Leningrad), Phaëton's val (Slot Gauno in Denemarken), drie historische tafereelen (in 1911 bij graaf M. Brahé, Skokloster; één er van gedateerd 1640, door Wrangel naar Denemarken gebracht) enz. Een tweetal genrestukken van Isaäc (een drietal drinkende boeren met een vioolspeler en een meisje dat een brief leest) bevinden zich in de Gamälde-Gal. te Mannheim. In 1643 ontving de schilder van de stad Harderwijk voor de portretten van Maurits en Frederik Hendrik een bedrag van ƒ 310 en in 1647 voor die van koning Hendrik IV en Gustaaf Adolf ƒ 72; deze portretten bevinden zich nog in het Raadhuis te Harderwijk. Ten slotte bevindt zich in een kasteel bij Zutphen een geschilderd portret van Isaäc's oom Pontanus en in het Museum der New-York Society een historisch schilderij met opschrift Is. Isaacksen inventor, G.v. Eekhout pingsit 1670.

Isaäc trad ook op als teekenaar van een boekillustratie voor M. Gansneb Tengnagel's Het leven van Konstance, waar af volght het tooneelspel, De Spaensche heidin (Amsterdam 1643), gegrav. door P. Nolpe, vgl. Oud-Holland I (1883), 213; Tengnagel noemt hem in het voorwoord ‘den voldoenden Isak Isackson’. Verder graveerden naar stukken van hem R.A. Persijn (allegorie op de bruiloft van prins Willem II en Maria van Engeland, 1640, Isac Isaksen pinxit, R.A. Persijn sculps.) en J. van de Velde (portret van Joh. Isac. Pontanus voornoemd, aet. 59, 1630). In den inventaris van zekeren Joost Joosten te Amsterdam (1645) kwamen voor twee ovale troniën van Isaac Isaäksz., geschat op ƒ 20.

Hij signeerde zijn stukken veelal Isaac Isac(k)(s)z.

Zie: Doop-, Trouw- en Begraafregisters (Gem. Archief Amsterdam); Kramm, Levens en Werken III i.v. Isacksen; Nijhoff's Bijdragen (1840), 84 e.v.; C. van Mander, Schilderboek, ed. Hijmans, II (1885), 415, 443; Ph. Rombouts en Th. van Lerius, De liggeren .... der Antwerpsche St. Lucasgilde I, 587, 588, 593, 594; Wurzbach, Künstler- Lexikon I (1906), 774, 775; Oud-Holland IV, 22, 195, V, 213, XLI, 47; M.G.J. Kempers, De Raadzaal van Harderwijk; Bredius, Künstler-Inventare IV, 1462, 1473, V, 1478, 1479-84, 1490, VI, 1971, Nachtr. 136, 137, 215; H. Schneider in Thieme-Becker's Künstler- Lexikon XIX (1926), 230, 231; Kroniek van Harderwijk 1231-1931 (1931) dd. 31 Jan. 1634, 8 Sept. 1643 en 26 Mrt. 1647.

Wijnman