Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Horn, Philips van Montmorençy-Nivelle graaf van]

HORN (Philips van Montmorençy-Nivelle graaf van), niet van Hoorn(e) zooals hij gewoonlijk wordt genoemd; geb. 1524, onthoofd te Brussel 5 Juni 1568, zoon van Joseph en van Anna van Egmond. Hij erfde bij testament van zijn stiefvader Jan graaf van Horn (die voorgaat), 28 Nov. 1540, het graafschap van dien naam en de daarin gelegen dorpen, kasteelen, hoeven en goederen, verder de heerlijkheden Altena, Weert, Wessem, Bouchout en Cortessem, terwijl zijn moeder het vruchtgebruik er van behield. Later kwam hij ook in het bezit van de graafschappen Nieuwenaer, Meurs en Saarwerden. Daar hij een hoogen staat voerde, geraakte hij in groote geldverlegenheid. Het kon ook niet anders, want het testament van Jan graaf van Horn had bepaald, dat Philips' moeder als vruchtgebruikster der hornsche nalatenschap, de inkomsten er van zou genieten, onder voorwaarde, haar zoon en diens echtgenoote te onderhouden volgens hun stand, of wel hun een jaarlijksche toelage van 3000 brabantsche gulden te geven. Ofschoon Jan graaf van Horn, zijn eigen neef en vriend, den bisschop van Luik, Cornelis van Bergen, met de uitvoering van zijn testament had belast, waren de getrouwe onderdanen en in het bijzonder de hornsche landstaten ten zeerste bevreesd, dat er na verloop van tijd, twist en tweedracht uit deze erfmaking zou kunnen ontstaan. Daarom beloofden Anna van Egmond en haar zoon Philips, bij open brief van 26 Jan. 1541, hun onderdanen vrij te houden van alle gevolgen, processen, lasten en schade, die uit de erfenis van graaf Jan van Horn, konden voortkomen. Deze voorzorg was niet overbodig, want in 1547 vroegen Anna van Egmond en haar zoon bij de leenzaal van Curingen de toestemming om te mogen procedeeren tegen vrouwe Maria van Horn en haar zonen Robert van Montmorençy, heer van Wijenesse, Philips van Montmorençy, heer van Hachecourt en haar dochter Francisca. In 1559, na den dood zijner moeder, zette de heer van Hachecourt het kostbare proces voort. Den 14 Oct. 1550 gaf Anna van Egmond aan haar zoon verlof, om het graafschap Horn te belasten met een jaarlijksche rente van 1100 gulden brab. ten voordeele van Dirk van der Lippe, genaamd Hoen, heer van Grubbenvorst. De graaf van Horn bleef voortdurend in geldverlegenheid. Zoo beloofde hij bij brief van Juli 1562, de aanzienlijke sommen, die hij bij zijn onderdanen van Haelen, Nunhem, Buggenum, Horn, Heythuysen en Roggel had opgenomen, af te lossen. In 1567 verpandde hij aan boeren uit den omtrek de bouwhoeve, naast het kasteel van Weert gelegen, zijn laatste bezitting, die nog onbelast was. Zijn crediet was zoo laag gedaald, dat hij op zijn graafschap Horn en al zijn goederen, heerlijkheden en revenuen geen 1000 kronen, ja zelfs te Antwerpen geen 100 kronen meer op interest kon bekomen. Philips van Montmorençy kwam aan het hof van Koning Philips en werd er met eereambten en waardigheden begiftigd. Achtereenvolgens werd hij hopman van de lijfwacht van den Koning, stadhouder van Gelder en admiraal der Nederlanden. Koning Philips schonk hem de orde van het Gulden Vlies en belastte hem met het opperbevel over de vloot, die

[p. 417]

hem zelf naar Spanje zou voeren. De graaf verbleef daar van 1559 tot 1563, keerde toen als lid van den Raad van State naar de Nederlanden terug. Hij verbond zich met de edelen tegen Granvelle en was ook tegenwoordig bij de vergadering der edelen te Breda en te Hoogstraten, maar behoorde niet tot de onderteekenaars van het Verbond. Na het vertrek van Granvelle, nam hij wederom zitting in den Raad van State, waar hij de landvoogdes steeds aanspoorde tot gematigdheid; eveneens liet hij zich kennen als een voorstander van vrijheid van geweten en verzette hij zich tegen de invoering der Inquisitie. Toen in de stad Doornik, waar zijn broeder Floris heer van Montigny, die zich tijdelijk in Spanje bevond, met de landvoogdij was belast, de beeldenstorm begon te woeden, begaf hij zich met gevaar van zijn leven daarheen en wist te bewerken, dat de opstandelingen zich van alle baldadigheden onthielden en de wapenen nederlegden, onder voorwaarde, dat zij vrijheid zouden hebben om buiten de stad te bouwen. Het toestaan dezer voorwaarde haalde hem het ongenoegen der landvoogdes en vooral van den Koning op den hals. Dit alles gevoegd bij andere onaangenaamheden, deed hem besluiten, zich van al zijn bedieningen te ontdoen en zich op zijn kasteel te Weert te vestigen. Hij bevond zich te Brussel, toen Alva 22 Aug. 1567 deze stad binnentrok. Hij werd door den hertog met de grootste minzaamheid ontvangen, en den 9 Sept. van dat jaar ten eten genoodigd; deze liet hem echter na den maaltijd door Hiëronimo de Salinas, burchtvoogd van Portorole, gevangen nemen. Hij en de graaf van Egmond werden eerst te Brussel in afzonderlijke vertrekken opgesloten, daarna onder een aanzienlijke krijgsbedekking naar Gent gevoerd (23 Sept. 1567) en den 3den Juni 1568 naar Brussel teruggebracht. Hier werden 63 punten van beschuldiging tegen hem ingebracht en twee dagen daarna het doodvonnis aan hem voltrokken. Zijn stoffelijk overschot werd in de kerk van Weert ter aarde besteld, waar zijn graf 5 Nov. 1839 op last van den weertschen kerkeraad werd geopend en onderzocht. Den 9. Juli 1841 werd op kosten en op last van koning Willem I op zijn graf een nieuwe lijksteen geplaatst. Hij was volgens huwelijksvoorwaarden van 22 Jan. 1546 gehuwd met Walburgis van Nieuwenaer, overl. 25 Mei 1600, dochter van Willem en van Anna van Wied, welk huwelijk kinderloos bleef. Zijn echtgenoote, die een overtuigde Calviniste was, liet in 1566 bij afwezigheid van haar gemaal oogluikend toe, dat te Weert tweemaal werd gebeeldstormd.

Zijn portret is gegraveerd door J. Houbraken, S. de Passe, P. de Jode Jr., J.W. Kaiser e.a., afgebeeld in het Recueil d'Arras nr. 421.

Zie: Publ. de la soc. hist. et arch. dans le duché de Limbourg VIII (1871), 56-63, 81-86 en de daar aangehaalde bronnen. Eveneens Publ. de la soc. hist. et arch. dans le duché de Limbourg XXIX (1892), 133-137, 164, 166, 222-224, 229-233; zijn testament, 139-143; over zijn grafschrift ook Limburg's Jaarboek XXIV, 1-2 (1918), 39; de Nerée tot Babberich, Horn in Limburg's Jaarboek XXX, 1-2 (1924), 59-60; W. Lenaers en H. Roumen, Het kasteel en de Heeren van Weert in de Nedermaas (Sept. 1927), 22-23; M.J. Wolters, Notice historique sur l'ancien comté de Hornes et sur les anciennes seigneuries de Weert, Wessem, Ghoor et Kessenich (Gand 1850), 80-102, waar tegenover blz. 80 zijn portret staat afgebeeld; Albert Bloemarts, Notice sur l'enterrement et le tombeau du comte de Horn à Weert in Annales de la soc. hist. et arch. à Maestricht I (1854-1855), 135-138.

Verzijl