Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Hooch, Pieter de]

HOOCH (Pieter de), genreschilder, werd ged. 20 Dec. 1629 te Rotterdam en was in 1684 nog in leven. Hij was de zoon van den metselaar Hendrik de Hoge uit de Claversteeg en van de vroedvrouw Annetje Pietersz, wonende op den Visschersdijk, weduwe van Arnout Mote. Zij waren 16 Jan. 1629 gehuwd. P. was de oudste zoon van het echtpaar; een broeder, Christoffel, werd ged. 1 Sept. 1631; zijn tweede broeder, Johannes, werd 25 Mei 1633 ten doop gehouden, op 25 Febr. 1635 de derde broeder en ten slotte werd Hendrik, de vierde broeder, op 21 Oct. 1637 ged. Van P. de H.'s jeugd weten we niets. Houbraken in zijn Groote Schouburgh deelt mede, dat de H. met Jacob van Ochtervelt leerling was van N. van Berchem. Hoe het zij, ook zijn vroege schilderijen doen zoowel door hun kleurencombinatie als door compositie aan Berchem denken, en ook wel aan de vroege interieurs van Frans Hals en de zijnen, zoodat Haarlem toch wel de plaats van zijn leertijd zal geweest zijn, waar hij in 1642 in het St. Lucasgilde opgenomen werd. Toen P. de H. ongeveer 20 jaar was en zijn jongste broeder ongeveer elf jaar, stierf op 8 Nov. 1648 hun moeder. Een klein jaar later reeds, op 24 Mei 1649, hertrouwde zijn vader met Ariaentje Flips

[p. 404]

de Wijmer. Den 21sten Dec. 1657 maakte de vader zijn testament, wonende te Rotterdam in de Lombardsteeg aan de westzijde tegenover de Molenwerf; erfgenamen waren zijn vrouw en zijn zoon Pieter, de schilder. P. was 28 Mei 1653 in dienst van Justus de la Grange als kamerdienaar. Deze Justus de la Grange, van wien hij o.a. kreeg een nieuwen lakenschen mantel met zilveren passementen geboord, was een avontuurlijk kunstminnaar, die afwisselend te Delft, Leiden en den Haag woonde en die in 1655 in het bezit was van 10 schilderijen door P. de Hooch gemaakt. Een ander bewijs, dat P. de H. te Delft woonde, is, dat hij meermalen een steen met inschrift uit 1614 heeft afgebeeld, die zich nu nog (ten minste in 1907 volgens Hofstede de Groot) in een muur van een huis in de buurt van het Hieronymusklooster bevindt. Waarschijnlijk stond het huis van P. de Hooch daar in de buurt. Misschien is het P. de Hooch geweest, die 12 Apr. 1654 huwde met Janet van der Burch, wellicht een zuster van den schilder H. van der Burch. In datzelfde jaar 1655 op 12 Sept. trad P.d.H. in het St. Lucasgilde ‘vreemt sijnde’, hij kwam dus uit een andere stad en was niet ruim bij kas, want hij betaalde maar ƒ 3. Een half jaar te voren was hem een zoon Pieter geboren, die 2 Febr. 1653 in de Oude Kerk te Delft gedoopt werd; op 4 Febr. 1656 werd er weer een kind, Anna, gedoopt. Beide kinderen komen meermalen met hun moeder op schilderijen van de H. voor. Eenigen tijd daarna, begin der jaren zestig, schijnt de H. vertrokken te zijn uit Delft. Tusschen 1653 en 1657 was hij herhaaldelijk te Leiden en den Haag. Sedert 1667 is hij te Amsterdam, misschien na den dood van zijn vrouw (3 Nov. 1667 overl. er een Anna van der Burch te Delft), waar hij sedert Mei 1667 in de Konijnestraat (bij de Lauriergracht), dus in de schildersbuurt, gewoond heeft. Den 22. Nov. 1668 is er sprake van Pieter de Hooch, wonende nog in de Konijnestraat, wegens een klacht over slechte buren. En in 1670 van 15-18 Nov. verklaarde H. als getuige in een rechtszaak, dat hij het schilderij van Em. de Witte, waarvan sprake is, heeft zien hangen ten huize van Joris de Wijne, gehuwd met Adr. van Heusden en den 13den Nov. van dat jaar heeft hij ook al reeds verklaard, dat hij drie jaar geleden dat schilderij gezien heeft bij Laurens Maurits Doucy op den Overtoom en hij zegt te weten, dat diens zoon het weer verkocht heeft aan Johannes Collaert en eveneens dat het twee jaar geleden is, dat hij het gezien heeft bij de vrouw van Collaert en tevens dat hij gezien heeft, dat Em. de Witte het ongeveer twee jaar geleden wat opschilderde. Daarna hooren we van P. de Hooch uit archivalia en derg. niets meer, wel komt zijn naam voor op schilderijen tot 1684.

Pieter de Hooch munt uit in het schilderen van interieurs met enkele figuren en in het uitbeelden van perspectivische uitzichten van ongeveer 200 à 300 meters afstand, waardoor een zekere verbinding verkregen wordt van het eigenlijke interieur en de omgeving; het oogpunt ligt meestal boven het midden. In zijn eersten en laatsten tijd komen er meerdere figuren op zulke interieurs voor, in zijn middelsten tijd slechts twee à drie, maar altijd zijn de figuren weinig individueel en sluiten zich bij het geheel aan. Komen er drie figuren voor, dan vormen zij, wat compositie betreft een driehoek, zijn er vier figuren, dan vormen zij een quadraat en die geometrische figuren komen ook voor in den stand der meubelen van het interieur. Veelvuldig komen klassieke vormen voor en zien we hem de voorkeur

[p. 405]

geven aan torens, paleizen, voorstellingen van stadhuizen etc. op den achtergrond; als interieur komt dikwijls de voorhal van een stadhuis voor of ook wel marmeren gangen enz. Maar altijd neemt het interieur in vergelijking met de personen een grootere ruimte in en het is de atmosfeer, die het belangrijkste is van de geheele voorstelling; zijn staande figuren bereiken ongeveer de helft van de hoogte van het schilderij.

P. de Hooch's vroegste werken zijn stallen en herbergscènes. Hij schilderde ook soldatenscènes; van andere schilders met datzelfde onderwerp onderscheidt hij zich door het vormen van hoofdgroepen, die door de zon belicht worden; zijn kleuren zijn citroengeel, vermiljoen en roestrood, in de schaduw een warm donkergroen of blauw, dikwijls komen doorkijkjes reeds voor, maar nog geen sterke contrasten en het zijn altijd zeer koele kleuren, verbonden echter door een gezamenlijken grondtoon; dergelijke soldatenscènes moeten reeds in zijn leertijd te Haarlem 1645-47 ontstaan zijn. P. de H.'s kunst moet reeds vroeg rijp geweest zijn, zooals zijn schilderijen van 1655, die hij dus op 55-jarigen leeftijd maakte, toonen. In de eerste jaren van zijn huwelijk zien we voorstellingen uit het huiselijk leven op den voorgrond treden, o.a. voorstellingen van moeders met bakerkinderen, toch komen soldatenscènes nog voor. Uit 1658 hebben we verscheidene gedateerde schilderijen, maar van 1659-63 niets. P. de Hooch was een tijdgenoot van K. Fabritius en Joh. Vermeer; alle drie hebben zij in Amsterdam en Delft gewoond, zij zullen elkaar dus zeker gekend hebben, evenals ook de kerkschilders H. van Vliet en Em. de Witte P. de Hooch en de anderen kenden. In P. de H.'s leven vinden wij echter geen bewijzen van groote waardeering zijner tijdgenooten voor zijn werk. Van Rem-, brandt's invloed is in zijn werk niets te bespeuren, daarentegen houdt het werk van Maes, S. van Hoogstraten, G. van den Eeckhoudt het midden tusschen R.'s stijl en het genre van P. de Hooch. P. de H.'s beste werken werden gemaakt tijdens zijn verblijf te Delft, nadat hij gehuwd was, van 1655-65. Het schilderij uit de coll. Six van 1663 staat in zekere verhouding tot Joh. Vermeer, invloeden, die terug gaan tot 1658 en verder gaan tot 1665. Uit 1670 hebben we drie gedateerde werken; P. de H. was toen sedert drie jaar minstens in Amsterdam woonachtig; zij stellen musiceerende paren voor, de interieurs zijn veel weelderiger ingericht dan wij tot nu toe bij P. de H. zagen, en de costumes zijn veel rijker, doch de kunst is daarin niet grooter; deze schilderijen zijn koeler, de compositie gewilder. Sommige schilderijen uit dezen lateren tijd stellen particuliere huizen voor, de motieven zijn meestal gelukkig gekozen, de belichting is goed, doch zijn soldatenscènes en de voorstellingen van moeder en kind zijn in dezen lateren tijd minder geslaagd. Lang was het laatst gedateerde schilderij dat uit de coll. Steengracht van 1677, maar thans zijn er latere data gevonden n.l. 1681, 1683, 1684. Er zijn ongeveer 180 schilderijen bekend, waarvan 30 zeer goede; Hofstede de Groot heeft er indertijd (1907) ecn 328 aan hem toegeschreven. Uit zijn werk in Amsterdam gemaakt, waar de kunst toen juist dalende was, blijkt dat zijn verblijf daar in de groote stad niet ten voordeele van zijn kunst is geweest, misschien lag dat aan de H.'s aanleg, aan de omstandigheden van zijn leven, en aan de tijdsomstandigheden.

In het Britsch Museum is een teekening die aan hem wordt toegeschreven, een tweede was in de

[p. 406]

verzameling Heseltine; beide stellen een dienstbode voor; ook in vroegere collecties o.a. in die van J. de Vos 1883 zijn teekeningen die op zijn naam staan.

Naar zijn werk maakten prenten o.a.: W. Unger, P.J. Arendsen, Flachenecher, A. Lalauze, J.A. Claessens, Oortman, Desbrosses, J. de Mare, J.A. Boland, A.C. Cramer, J.W. Kaiser, Ch. Courtry, Blot, Ed. Hedouin, D. Mordant.

In de 17de eeuw worden zijn werken weinig genoemd, in 1760 was de H. ook nog weinig bekend, maar nadat Smith in 1833 een lijst van zijn werken had bijeengebracht, kwam hij meer in tel, o.a. door Thoré-Burger, Howard, Waagen, vooral door Hofstede de Groot, en ten slotte werd er veel stof over hem opgeworpen in 1926 naar aanleiding van het door hem geschilderde portret, dat zich thans in het Rijksmuseum te Amsterdam bevindt. Er zijn een aantal schilders wier werk veel overeenkomst toont met dat van de Hooch; in de 17de eeuw waren dat J. Vrel, Iz. Koedijk, C. Boursse, C. de Man, P. Janssen Ellinga, Hendr. v.d. Burch. In de 18de en 19de eeuw werd hij geïmiteerd o.a. door Buys, Hub. van Hove, A. van Strij, R. Craeyvanger, J. Stroebel. P. de Hooch's schilderijen bevinden zich thans meest in Engeland en Amerika.

Zie: U. Thieme und F. Becker, Allg. Künstlerlexikon (1914) XVII, 452-454 (door K. Lilienfeld); A.v. Wurzbach, Niederl. Künstlerlexikon (1906) I, 716-718, II (1911), 102; E.W. Moes, afd. schilders in de aanteekeningen in Rijks Prentenkabinet te Amsterdam; ook aldaar afd. kunstenaarsbrieven; A. Bredius, Künstlerinventare; W.R. Valentiner, P. de Hooch (Klassiker der Kunst 1929); A.M. Hind, Cat. of the drawings by Dutch and flemish artists (London) 1926, 120; Pantheon (1930), afb. 310.

J.M. Blok