Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Hondecoeter, Melchior d']

HONDECOETER (Melchior d'), schilder, werd geb. te Utrecht in 1636 en overl. te Amsterdam 3 Apr. 1695. Zijn vader was de landschap- en vogelschilder Gijsbert Gillisz d' Hondecoeter, die ook weer uit een schildersfamilie stamde, welke uit de Zuid. Nederlanden, vermoedelijk uit Antwerpen, wegens hun protestantsch geloof in het einde der 15de eeuw naar Holland waren gekomen, waar zij zich in den beginne in Delft vestigden. In 1632 waren M.'s ouders (zijn moeder heette Maria Melchiors Hulsman) in Utrecht gehuwd. Misschien heeft zijn vader den schilder R. Savery nog gekend in Utrecht, diens schilderijen doen er aan denken; ook toont G. de H.'s werk een zekere bekendheid met de schilderijen van A. Cuyp; de utrechtsche schildersfamilie Bloemaert kende G.d.H. ook, daar H. Bloemaert in 1634 zijn portret en dat van zijn vrouw maakte. M. verloor zijn vader door den dood in 1653; tot zijn 17de jaar ongeveer heeft dus M. van hem kunnen leeren. M.'s tante van vaders kant, Josine, was gehuwd met den schilder Jan Bapt. Weenix, die dikwijls hetzelfde onderwerp als gegeven voor zijn schilderijen heeft gehad als zijn jongere neef M. Den 30. Oct. 1658 is een Melch. d'H. getuige bij den doop van een zoon, Gijsbertus genoemd, van Alb. Cleynhens en Maria d'Hondecoeter (dochter van Gillis d'H.) in de Westerkerk te Amsterdam. Van 1659 tot 1663 woont M. d'H. in den Haag; hij is er lid van het schildersgilde, 15 Oct. 1659 betaalt hij daaraan ƒ 15, op 15 Oct. 1662 is hij hoofdman van het gilde. 11 Febr. 1663 huwt hij Isabella Tradel uit Amsterdam; de bruidegom werd begeleid door zijn oom A. Cleynhens, de bruid door haar breeders Jeremias en Jean en door haar zuster Isabella (naar wie M.'s dochter later zou genoemd worden). Zij huwden in gemeenschap van goederen. Den 9. Juli van dat jaar schonk M. d'H. aan de haagsche confrerie een vogelstilleven hangende aan een muur, ter omruiling van een zeestuk door hem gemaakt, maar spoedig daarop moet hij naar Amsterdam verhuisd zijn, want den 11 Sept. 1664 maakte M. daar zijn testament. Hij woonde toen met zijn vrouw op de Lauriergracht in het schilderskwartier van Amsterdam, zij hadden nog geen kinderen, maar kort daarop moet hun een dochter geboren zijn. Een klein half jaar te voren, 13 Jan. 1665 is M. getuige te Dordt bij het huwelijk van zijn zwager Johan met Elisabeth Eelboo. Op den 16den Mrt. 1668 wordt M. burger van de stad Amsterdam, waar hij tot zijn dood blijft wonen; intusschen was hun een kind op de Lauriergracht geboren, dat 15 Dec. van dat jaar in de Westerkerk te Amsterdam begraven werd. In 1676 werd hij voor den 200sten penning aangeslagen voor 12.10 gulden, zoodat we zijn vermogen toen op ƒ 2500 moeten rekenen. Hij was voogd over Daniël d'Hondecoeter en 4 Febr. 1676 getuige bij diens huwelijk met Johanna de Hulter, de bruigom bracht 10.000 gulden mee. We hooren nog, dat M. 3 Aug. 1677 een schuld van ƒ 800 in ontvangst heeft genomen en op 25 Juni 1682 erven hij en zijn vrouw van hun zwager en broer Jean Tradel landerijen in Vlaanderen onder de Heerlijkheid van 't Hof en laten die verkoopen. Zijn dochter Isabella was op 25 Febr. 1683, toen zij 17 jaar oud was, wonende op de Prinsengracht, gehuwd met W. Spiering, 27 jaar oud, wonende op de Leliegracht. Ook bezat M.

[p. 402]

8 Juli 1695 een tuin te Amsterdam aan de Baangracht, welke hij voor 70 gulden in het jaar gehuurd had en waaraan hij nog huur had tot 1 Mrt. 1696. W. Spiering, zijn schoonzoon, zou moeite doen de huur dadelijk te doen eindigen, zoo lezen we in de acte (M. was 3 Apr. 1695 overl.). M.'s vrouw schijnt vóór hem gestorven te zijn. M. was in aanzien bij het hof van Prins Willem III, voor wien hij zijn ‘Menagerie’ op het Loo schilderde. Den laatsten tijd van zijn leven schijnt hij veel te lijden te hebben gehad van de concurrentie van Jan Weenix en A. van Olen; hij is vrij arm gestorven ten huize van zijn schoonzoon, want na zijn dood op ongeveer 60-jarigen leeftijd in 1695, verklaart deze, voor de begrafenis van M. te zullen zorgen, maar zijn nalatenschap slechts als benef. invent. te willen aanvaarden. In deze nalatenschap bevond zich o.a. veel werk van Snijders, verder van de Momper, O. Vaenius, Porcellis, een portret van den broeder van Melchior en diens vrouw. M. werd begraven 7 Apr. 1695 in de Westerkerk, uit een woning in de Warmoesstraat bij de Papenbrugsteeg, waar toen dus zijn schoonzoon schijnt te hebben gewoond.

Behalve zijn connecties met schilders, die familie van hem waren, n.l. J.B. Weenix, hooren we nog van andere relaties met kunstenaren en kunstliefhebbers door eenige acten. Op 9 Mrt. 1662 legde hij met den schilder Johan Le Ducq een, echter onbelangrijke, verklaring af, aangaande een schuld van den kunstmaecenas Christo. de Backere, die tot zijn bezittingen ook een ‘hangende meerkolf’ geschilderd door M. d'Hondecoeter rekende. Een leerling van M. was Willem van Royen, die vóór 1661 bij hem moet gewerkt hebben en door wien we allerlei berichten vernemen omtrent M.'s onsolide leven, waarvan we echter verder niets weten. In Jan. 1685 taxeeren M. en Johan Rosa een groote schilderijenverzameling in Amsterdam.

De schilderijen van M. hebben gewoonlijk gevogelte tot onderwerp. Speciaal muntte hij uit in het schilderen van zoogen. hoenderhoven, dikwijls met eenden en zwanen, waarbij dan een roofvogel gewoonlijk het gevogelte verschrikt. Wegens dergelijke voorstellingen, die hij zoo buitengewoon fraai wist weer te geven, kreeg M. den bijnaam van ‘Vogel Rafaël’. Ook vertelt men, dat M. een gedresseerden haan bezat, die er op afgericht was om zijn vleugels meer of minder wijd uit te spreiden en die H. tot model diende voor zijn schilderijen. Dikwijls ook komt een witte pauw voor in tegenstelling met een zwarten haan of kalkoen, en uitheemsche dieren als pelikanen en flamingo's; gewoonlijk bevindt zich op dergelijke voorstellingen aan de eene zijde een villa met park of heeft men het uitzicht op een tuin. Een ander, zeer geliefd onderwerp van M. is dood gevogelte of andere jachttropheeën, hangende aan een spijker op een zeer natuurlijk nagebootsten muur of stuk hout, of ook wel een dergelijk stilleven op den grond liggend gecombineerd met wapens; viervoetige dieren, behalve dan op het schilderij voor Willem III voor het Loo, komen weinig voor, talrijk zijn echter de ‘dvogelconcerten’; M. schilderde in alle formaten van kleine kabinetstukken tot groote pronkstukken. Ook schilderde hij decoratieve stukken voor wandbetimmeringen, o.a. kwam een dergelijk stuk voor op de tentoonstelling te Rotterdam, 1909, uit het bezit van mevr. J.A. Hubert-Pluygers te 's Gravenhage. M. heeft zijn werk zelden gedateerd, maar meestal wel gesigneerd. De data, die voorkomen zijn: 1661 (?), 1668, 1672, 1678, 1681, 1685, 1686. In M.'s manier schilderden ook:

[p. 403]

A. Bisschop, J. Bogdani, D. Valckenburg, Jan en Jac. Victors; A. Schouman volgde hem voortreffelijk na in zijn teekeningen. De meeste musea bezitten schilderijen van hem, o.a. bezit het Rijksmuseum te Amsterdam er een vrij groot aantal; ook op veilingen zooals bijv. die van 1862 verz. Vreedenburg, komen zij nogal eens voor.

Teekeningen, die aan hem worden toegeschreven, bevinden zich o.a. te Amsterdam, Rijks-prentenkabinet: zwaan, kip met kuikens; Berlijn, Prentenkabinet: pauw, duiven; Londen, Britsch Museum: pauw, pauw en kippen, haan en kuikens; Hamburg, Kunsthalle: hanengevecht.

Etsen zijn: roofvogel en hoenders; haan bij ketel met konijn; een paar zwartekunstprenten worden aan hem toegeschreven, maar het is waarschijnlijker, dat ze naar hem gemaakt zijn: n.l. een gevlekt hondje met bellen, en een hoenderhof.

Naar zijn werk maakten o.a. prenten: E. Abbot, N. Muxel, J.B. Tetar van Elven, Lambertini, Dünniger, Zentner, J.A. Boland, Huber, A. Krause, Hanfstängl, F. Milton, J. Bemme Azn., J. Wittmann, W. Unger, Auer.

Zijn portret, gegraveerd door J. Houbraken, in A. Houbraken's Groote Schouburgh III, 40.

Zie: U. Thieme und F. Becker, Allgem. Künstlerlexikon (1924) XVII, 433 (door H. Schneider); A. van Wurzbach, Niederl. Künstlerlexikon (1906) I, 704; aanteek. Rijks Prentenkabinet te Amsterdam van E.W. Moes, afd. schilders; aant. ald. v.d. Kellen; verz. ald. kunstenaarsbrieven; A. Bredius, Künstlerinventare; F.D.O. Obreen, Archief voor Nederl. kunstgeschiedenis (1877-87) vol. IV en V.

J.M. Blok