Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Heemskerck, Gerrit van (5)]

HEEMSKERCK (Gerrit van) (5), ridder, heer van Heemskerk, Oosthuizen, Etershem en Terschelling, geb. omstr. 1365, overl. 1429, zoon van Herpert van der Woert alias van H., ridder, en van diens vrouw, eene van Haveskerke Willemsdr.

Hij begon zijn belangrijke loopbaan in 1395, toen hij commissie ontving als baljuw en dijkgraaf van Medemblik; in 1397 werd hij als zoodanig vervangen door heer Gerrit van Egmond en ontving zelf het waarschijnlijk meer lucratieve rentmeesterschap van Noord-Holland, terwijl hij in dien tusschentijd ridder was geworden. Waarschijnlijk had hij den ridderslag ontvangen op den eersten krijgstocht tegen de Friezen, 1396, dien hij meemaakte. Ook in 1399 nam hij deel aan den tocht naar Friesland, moest toen met 10 gewapenden opkomen en wordt bij die gelegenheid ‘bos en graefmeyster’ genoemd; waarschijnlijk duidt dit het hoofd der artillerie en genie aan. In 1398 kocht hij, gebruikmakende van de geldverlegenheid waarin het domein gedurende den oorlog verkeerde, het oude stamslot der Heemskerken, na het uitsterven van den hoofdtak aan de graaflijkheid vervallen, en enkele jaren later ook de heerlijkheid Oosthuizen met wat daartoe behoorde. In het begin van 1399 werd G.v.H. houtvester van den Haarlemmerhout en overste-duinmeyer van de duinen en wildernissen van Noord-Holland; hij kocht in Nov. van dat jaar van den hertog een groot stuk veengrond nabij Haarlem gelegen, waarbij hem o.a. werd toegestaan een vaart te graven naar de Kennemerbeek tot afvoer van turf. Reeds op St. Lambrechtsdag 1399 werd hij als houtvester opgevolgd door zijn broeder Splinter v.H. Behalve dezen had hij een ouderen broeder Hendrik v.H., die in 1401 verlof kreeg, dat - mocht Gerrit kinderloos overlijden - een deel van diens leengoederen op hem zouden overgaan. Een derde broeder was Wouter v.H.

In 1403 werd G.v.H. baljuw van Amstelland, Waterland en den Zeevang. Hij behoorde tot de vooraanstaande kabeljauwsche edelen, maakte den gunstigen tijd onder hertog Albrecht en Aleida van Poelgeest mede en kon door Willem van Oostervant in de friesche oorlogen niet worden gemist. Na het einde daarvan treedt een groote verkoeling ten opzichte der kabeljauwsche edelen aan den dag

[p. 337]

en vooral in den Arkelschen krijg komt de scheiding scherp naar voren. Hoewel G.v.H. zich in die dagen onzijdig hield en zich misschien kalm op zijn slot terugtrok, wordt gedurende Willems regeering zijn naam niet in de commissieboeken aangetroffen. De tijd van de voordeelige ambten was voor de kabeljauwsche edelen voorbij.

Wel had G.v.H. in 1416 deel genomen aan de vergadering van de ridderschap en de steden, welke aan Willem VI beloofd hadden, dat men na zijn dood zijn dochter Jacoba tot landsvrouwe zou huldigen, doch toen keizer Sigismund zelf aan Jan van Beieren de voorkeur gaf en hem met het graafschap beleende, trok G.v.H. zijn belofte in. Nog in Aug. 1417 verkocht Jacoba haar ‘geminden Heren G.v.H.’ Terschelling voor 2000 gouden schilden, doch reeds in Nov. of Dec. van hetzelfde jaar trad hij openlijk tegen Jacoba in verzet, die na vruchtelooze pogingen om hem tot rede te brengen, zijn goederen verbeurd en hem tot balling 's lands verklaarde.

G.v.H. stoorde zich aan dit vonnis in het geheel niet, te meer daar Jan van Beieren openlijk als pretendent optrad. Na den voor Jacoba ongelukkigen slag bij Dordrecht en de verovering van Rotterdam door de Kabeljauwschen in Oct. 1418 wenschte Jacoba vredesonderhandelingen te openen en bij de verzoening op 13 Febr. 1419 was de geheele ridderschap, ook G.v.H. present, doch ruim een jaar later ontbrandde de strijd opnieuw. De hoeksche edelen, ditmaal verbonden met den bisschop van Utrecht en de steden Utrecht en Amersfoort, leden de nederlaag en in Aug. 1420 behoorde G.v.H. onder de raden van hertog Jan die met dezen den zoen sloten met de verslagen partij. Wat de geschillen tusschen G.v.H. en Gerrit van Zijl aanging zouden zij zich hebben te houden aan de nadere uitspraak door vier van 's hertogs raden. Einde 1420 en begin 1421 was G.v.H. plaatsvervanger van den thesaurier Hendrik Nothaft: een gunstbewijs van den hertog, die door G.v.H. meermalen geldelijk was gesteund. Nog in Mei 1422 behoorde hij tot de ‘lieve neven en getrouwe raden’ van den hertog, doch toen in Juli 1422 de vrede met den utrechtschen bisschop tot stand kwam, weigerde G.v.H. daartoe zijn medewerking te verleenen, wat voor hem de ernstigste gevolgen had. Hertog Jan n.l. had zich verbonden om zijn leenman, zoo deze mocht weigeren den zoen te bezegelen, met verbanning te dreigen en moest nu, hoe hem dit ook ter harte ging, zijn woord gestand doen. G.v.H. is toen te Zalt-Bommel gaan wonen en heeft zijn burcht niet weergezien. In Febr. 1427 is hij naar Denemarken vertrokken en is daar, althans in het buitenland, in of omstreeks 1430 overleden. Daar hij binnen jaar en dag na hertog Jan's overlijden zijn leenen niet was komen verheffen, zouden zij aan de graaflijkheid zijn vervallen. Maar er werd een regeling getroffen. Zijn echtgenoote Margaretha van Cralingen werd n.l. tot haar en haar dochter behoef in het genot gesteld van heer Gerrit's leengoederen.

Hij is tweemaal gehuwd geweest: eerst met Johanna van Cranenburch, van wie weinig of niets bekend is, dan met Margaretha van Cralingen, die in 1442 nog mot hebben geleefd, dochter van Willem van C. en van Christina erfdochter van Zuydwijk, vrouwe van Rodenrijs.

Uit het tweede huwelijk sproot een dochter Meyne (Clementia) van Heemskerk, vrouwe van Heemskerk, Oosthuizen enz., overl. na 14 Oct. 1467, die in 1429 huwde met Gijsbrecht van Vianen Jansz., heer

[p. 338]

van Noordeloos, Nieuwkoop en het Goy (ten noorden van de Lek), baljuw van Waterland.

Zie: H.J. Koenen, Het gesl. v. Heemskerk in de Middeleeuwen in Wapenheraut VII; Geneal. Herald. Bladen III, 144, 433.

Regt